NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ Modern Ortadoğu tarihi Arap ülkelerinde manda yönetimleri NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

Arap ülkelerinde manda yönetimleri I. Dünya Savaşı sonrasında, kısmen Sykes-Picot anlaşması çerçevesine uygun şekilde, Arap nüfus çoğunluklu beş ülkede Britanya ya da Fransa manda yönetimleri kurulmuştur. Bu doğrultuda; Beyrut şehri ve Suriye’nin bir kısmı Lübnan’a dahil edilmiş, hem 1920’de kurulan Büyük Lübnan’da hem de Suriye’de Fransız mandası kurulmuş, Osmanlı’nın üç ayrı vilayeti (Musul, Bağdat, Basra) üzerinde Irak Krallığı kurulmuş, Şeria nehrinin iki yakasında Ürdün ve Filistin devletleri oluşturulmuş, Irak, Ürdün ve Filistin’in her üçünde İngiliz mandası kurulmuştur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

ARAP ÜLKELERİNDE MANDA YÖNETİMLERİ Bu dönemde Irak, Ürdün ve bir dönem Suriye, Şerif Hüseyin’in ailesi olan Haşimi ailesinin yönetiminde olmuştur. Lübnan Batı’yla yakın entegrasyon içinde şekillendirilmiş, karmaşık bir mezhebi yapısı olan bu ülkede mezheplerin nüfus oranlarına dayalı bir temsiliyet sistemi inşa edilmiştir. Özellikle Suriye ve Lübnan’da 1930’lardan itibaren milliyetçi/manda karşıtı hareketler güçlenmiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Arap ülkelerinde manda yönetimleri Bu dönemde en büyük sorunlar, Britanya mandası altındaki Filistin’de yaşanmıştır. Britanya hükümetinin himayesi ve teşvikiyle devam eden Yahudi göçleri demografik yapıda değişim yaratmış, diğer yandan İngilizler tüm kurumlarda Arap ve Yahudilerin eşit temsiline dayalı bir sistem kurmaya çalışmış, Araplar bunu reddetmiştir. Göç kafilelerinin Araplara ait ev ve arazilere de yerleşmeye başlaması sonrasında gerilim dinamikleri çatışma boyutuna varmış, 1936 yılında ilk defa manda yönetimine ve göçle gelen Yahudilere karşı bir isyan patlak vermiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Arap ülkelerinde manda yönetimleri II. Dünya Savaşı esnasında ve sonrasında dünyadaki güç dengelerinin değişmesi ve dekolonizasyon süreçlerinin yaşanmasıyla, Ortadoğu’daki manda yönetimleri son bulmuştur. Lübnan 1943’te, Ürdün ve Suriye 1946’da bağımsız olmuştur. İstisnai olarak Irak, 1932 yılında Milletler Cemiyeti’ne bağımsız bir ülke olarak kabul edilmiştir. Filistin’de ise Britanya mandasının son bulduğu 14 Mayıs 1948 günü Yahudi kurumları ve örgütleri «İsrail’in bağımsızlığını» ilan etmiş, bunu 1. Arap-İsrail Savaşı ve kitlesel tehcirler izlemiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar William Cleveland, Modern Ortadoğu Tarihi, çev. Mehmet Harmancı (İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008). NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©