NİTEL ARAŞTIRMALARDA ETİK

Etik Etik, insan davranışlarını doğru veya yanlış, iyi veya kötü olarak belirleyen bir takım ilkeler veya standartlar bütünü (Owens,1982) Etik, yasalardan farklı olarak, çoğunlukla yazılı ve kesin koşullar içermez. Zamana, değişen koşullara, toplumsal gereksinim ve bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişimler gösterebilir. Ancak temelindeki “iyilik etme”, “kötülük etmeme”, “adil davranma” gibi ana belirleyiciler değişmez (Ruacan, 2007)

Bilimde Etik Bilim etiğinin temel ilkeleri; Dürüstlük Dikkat Açıklık Özgürlük Eğitim sorumluluğu Toplumsal sorumluluk Yasallık Karşılıklı saygı Verimlilik Deneklere saygı

Bilimde Etik Dışı Davranış Türleri (TÜBA, 2002) Disiplinsiz (Dikkatsiz veya özensiz) Araştırma Yinelenen Yayın Sahtecilik, Saptırmaca ya da Aldatmaca Uydurmacılık Aşırmacılık

Bilimde Etik Dışı Davranışın Nedenleri (TÜBA, 2002) Bilimsel araştırma eğitiminin ve disiplininin verilmemesi, bilimsel araştırma etiğinin öğretilmemesi Genç bireylerin, yer edinme duygusu Yayının fazla olması bilimde saygınlığı arttırır düşüncesi Parasal destek alan kurumlar ve burada çalışan bilim insanlarının aldıkları maddi destekler ile hızla yayın yapmaya zorlanmaları

Nitel Araştırmalarda Etik Araştırmanın hipotez ve tasarım aşamasında Veri sağlayıcılar açısından Verilerin Toplanmasında Verilerinin Analizi ve Bilimsel Bilginin Yayına Dönüştürülmesinde

Araştırmanın Hipotez ve Tasarım Aşamasında Araştırma öncesinde bir ön çalışma yapmalı ve literatür gözden geçirilmelidir (TÜBA, 2002). İnsanların veri kaynağı olarak kullanıldığı tüm araştırmalarda, temel insanlık değer ve standartlarına uygun olarak davranılmasını gerektiren temel ahlak kuralları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak gerekmektedir (Oliver, 2003).

Verilerin Toplanmasında Etik Kurallar Araştırmanın veri toplama aşamasında tartışmasız en yakın etkileşim katılımcı ile araştırmacı arasındadır. Nitel araştırmalarda kullanılan veri toplama araçları Gözlem Görüşme Video kaydı Ses kaydı

Verilerin Toplanmasında Etik Kurallar Etnografik Çalışma Alanında Etik (Oliver, 2003) Araştırmada etnografik yaklaşım genellikle sosyal konulardaki verilerin doğal ortamında, bu doğal ortamı mümkün olduğunca az etkileyerek toplanmasını içerir. Araştırmacının ortam üzerindeki etkisi, Katılımcıların da araştırmacı üzerinde etkisi Katılımcıların onayı oldukça önemlidir.

Verilerin Toplanmasında Etik Kurallar Araştırmada Görüşme Etiği Ses kayıt cihazı sıklıkla kullanılmaktır. Ses kayıt cihazının kullanımında dikkat edilmesi gerekenler (Oliver, 2003); Katılımcının rızası alınmalıdır Gerçek adlarının saklanacağını ve sadece hayali isimlerin kullanılacağına inandırılmalıdır Kayıt sürecinin kontrolü görüşülene verilmelidir Görüşmenin sonunda kasedi dinleyebilme olanağı sağlamak

Anketlerin Kullanımında Etik (Oliver, 2003) Anketlerin uygulanmasında araştırmacı ile cevaplayıcılar arasındaki doğrudan etkileşim düzeyinin az olması etik sorunun da az olmasını veya hiç olmamasını sağlamaktadır. Anket formunun doldurulması ile ilgili kurallar açık ve net bir şekilde ifade edilmiş olmalıdır.

Anketlerin Kullanımında Etik (Oliver, 2003) Anketlerde isim kullanılmaması, ancak posta yoluyla geri dönüşlerde kimin gönderdiği bilinemeyeceğinden anket formlarını numaralandırmak ya da belli bir şekilde kodlamak bir çözüm olabilir. Kişilerin bir ankete katılırken masraf yapmamalıdır. Sadece zaman ayırmalarını istemek yeterlidir. Bu yüzden posta ücretinin araştırmacı tarafından ödenmesi gerekmektedir.

Kaynak Gösterme (TÜBA, 2002) Çalışmalarda kaynak gösterme, diğer araştırmacıların çalışmalarına saygı gösterme ve okuyucuyu ek bilgi kaynaklarına yönlendirebilme açısından çok önemlidir. Kaynak gösterme, yazılan makalenin sınırları içerisinde kusursuz ve eksiksiz yapılmalıdır. Kaynak gösterirken, kendi ülkelerinin yazarlarına, kaynaklarına ağırlık verme gibi etik dışı davranışlardan kaçınmak gerekir Kaynak gösterirken yapılan bu tür hatalar dışında, kaynak göstermeme asıl etik dışı davranışı oluşturmaktadır. Bilimde kusurlu davranışlardan “Aşırmacılık”a da dikkat edilmeli

Bilimsel Araştırmalarda Etik Dışı Davranışların Önlenmesi (Kansu ve Ruacan, 2000) Araştırmacıların eğitimi Araştırmacılar üzerinde baskıları azaltmaya yönelik önlemlerin alınması Araştırmacılar üzerinde mali baskıların azaltılması.

Etik İhlâli Yapanlara Yaptırımlar (Kansu ve Ruacan, 2000) Suçu sabit görülen öğretim elemanının yazılı istifasının istenmesi Suçu sabitleşen öğretim üyesi veya grubunun kurum ile ilişiğinin kesilmesi Çalışmasını başka bir yere veya başka bir çalışma içine naklinin engellenmesi Devlet, özel veya diğer destekli araştırmalardan en az 3 yıl süreyle men edilmesi ve yeni hiçbir mali destek verilmemesi Almış olduğu mali proje desteklerini geri vermesinin istenmesi

Kaynaklar Kansu, E. ve Ruacan, Ş. (2000). Bilimsel Yanıltmanın Türleri, nedenleri, önlenmesi, cezalandırılması. Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi. 12.11.2000 Oliver, P. (2003). The Student’ s Guide to Research Ethics. Open University Press Maidenhead: Philadelphia Owens, J.(1982) Ethical Theory and Business Decisions. Washington: Management Education Ltd. Ruacan, Ş. (2007).(BİLİM VE ETİK) Bilimsel Yayınlarda Etik İlkeler. https://www.ulakbim.gov.tr/dokumanlar/sempozyum1/sruacan2.pdf. TÜBA.(2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi YayınlarıTÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Çalışma Esasları,2001,http://www.tubitak.gov.tr