Şeker Pancarı (Beta vulgaris var. saccharifera) Tarımı www.sorhocam.com

Giriş İnsanların beslenmesinde temel gıda maddelerinden olan şeker, şeker pancarı ve şeker kamışından elde edilir. Şeker pancarı (Beta vulgaris var. saccharifera) kökünde bulunan şekeri için üretilen iki yıllık bir bitkidir. Birinci yılda kök ve yaprakları gelişirken, ikinci yılda ise çiçek açarak tohum verir. Bu nedenle birinci yılda şeker elde etmek için üretilir. Dünya’da 2005 yılında üretilen 157 milyon ton şekerin yaklaşık %72’si şeker kamışından, %28’i şeker pancarından elde edilmiştir.

Dünyadaki Ekonomik Önemi Şeker üretimi ilk kez, şeker kamışı bitkisinden Güney Asya’da yapılmış ve oradan dünyaya yayılmıştır. Kamış şekerinin maliyeti pancar şekerine göre %40-50 daha ucuzdur ve dünyadaki şeker fiyatları kamış şekerine göre belirlenmektedir. AB ülkelerinin tamamına yakınında pancar şekeri üretimi yapılmaktadır. Dünyada en fazla şeker pancarı şekeri üreten ülkeler sırasıyla Almanya (4.4 mil.ton) , ABD(4 mil.ton) , Fransa(3.6 mil.ton) ve TÜRKİYE(2.2 mil.ton)’dır.

Ülkemizde Ekonomik Önemi Şeker sanayi, tarım ve endüstriyi bünyesinde birleştiren bir kurumdur. Şeker pancarı bitkisi, Türk tarımının modernize edilmesinde ve bazı yeni tarım tekniklerinin kullanılmasında büyük rol oynamıştır. Ülkemizde değişik kapasitelere sahip 33 adet şeker fabrikası faaliyet göstermektedir

Türkiye Şeker Pancarı Üretim Bölgeleri Türkiye, batıda 0 m den 2000 m’ye kadar yükselen, nemli ılık iklimden kuru soğuk iklime kadar farklı iklimlere sahip olan bir coğrafik konuma sahiptir. Şeker pancarı bütün bu değişen yüksekliklerde yetiştirilir. Buna göre şeker pancarı yetiştirilen bölgeler 3 ayrı özellik ihtiva eder.

1. Batı Bölgesi : Geçit gölgelerinin batısında kalan (Susurluk, Balıkesir, Adapazarı, Alpullu, Trakya) Çarşamba şeker fabrikalası üretim bölgelerinin tamamını ve Amasya Şeker Fabrikasının bazı bölgelerini içine alır. Buralarda rakım 0-50 m dir. 2. Geçit ve Orta Anadolu Bölgesi: Kütahya, Eskişehir, Burdur, Afyon, Ankara, Ilgın, Konya, Bor, Ereğli, Çumra, Kayseri, Yozgat, Sivas, Çorum, Turhal fabrika sahalarını içine alır. Ortalama yükseklik 1000 m civarındadır. 3. Doğu Bölgesi: Kars, Erzurum, Muş, Erciş, fabrikalarının tamamı ile Erzincan, Elazığ ve Malatya’nın bazı bölgelerini içine alan üretim bölgeleridir. Bu bölgelerde yükseklik 1000-2000 m arasında değişir.

Ülkemizde pancar üretimi 57 ile yayılmıştır Ülkemizde pancar üretimi 57 ile yayılmıştır. Yayılmasında şeker fabrikalarının sayısının (33) artması önemli rol oynamıştır

İklim İstekleri Ülkemizin değişik üretim bölgelerinde yapılan üretimler değişik özellikler gösterir. * Denize yakın bölgelerde pancar verimi yüksek buna karşın şeker varlığı düşüktür. * Doğu Anadolu gibi sert kara iklimi hüküm süren bölgelerde pancar verimi düşük şeker varlığı yüksektir. * Geçit bölgelerinde kök verimi ve şeker varlığı normaldir. * İç Anadolu gibi ikliminin çok sert olmadığı bölgelerde hem kök verimi hem de şeker varlığı yüksektir.

Şeker pancarı yarı tropik bir iklim bitkisidir Şeker pancarı yarı tropik bir iklim bitkisidir. Ayrıca uzun gün bitkisi olduğundan ışık ve sıcaklığı fazlaca sever. Yaklaşık 190 günlük vejetasyon süresince 2500-3500ºC sıcaklığa ihtiyacı vardır. Yazlık yetişen bir bitki olması sebebiyle yeterli yağış olmadan veya sulanmadan ekonomik ürün elde etmek oldukça zordur. Su isteği 650-700 mm civarındadır.

Toprak İsteği Her ürün gibi şeker pancarının da ideal bir toprak isteği vardır. Kökleri oldukça derinlere indiği için derin profilli, besin maddelerince zengin, humuslu, kumlu-tınlı, tınlı-kumlu, süzek topraklar ideal topraklardır. Toprakta pH 6-8 arasında olmalı ve taban suyu derinliği 150 cm den aşağıda bulunmalıdır.

Münavebe Şeker pancarı hastalıklara açık bir bitki olması sebebiyle bir münavebe sistemi içerisinde yetiştirilir. Üretildiği bölgesinin durumuna göre 3’lü veya 4’lü münavebe sistemi uygulanır. Şeker pancarı için ön bitki olarak baklagiller veya tahılların uygun olduğu tespit edilmiştir.

Gübrelenmesi Gübrelemede esas olan toprak tahlilidir ve ihtiyaç duyulan gübrenin zamanında ve usulüne uygun olarak toprağa verilmesidir. Şeker pancarında ihtiyaç duyulan en önemli besin maddeleri N, P2O5, K2O, Na ve Mg olmaktadır.

N (Azot) Gübrelemesi Şeker pancarında gereğinden fazla alınan azot şeker sentezini olumsuz yönde etkiler. Azotlu gübreler toprak analiz neticesine göre saf olarak 20 kg/da’dan fazla olmamak kaydıyla 2-3 defada (1/3’ü ekimden önce, 1/3’ü 1. çapadan, 1/3’ü 2. çapadan önce) verilmelidir.

Fosfor Gübrelemesi Pancar için dekara 15-20 kg saf fosfor gelecek şekilde fosforlu gübre kullanılması yeterli olmaktadır. Fosfor gübresi genelde ekimle birlikte verilmektedir.

Sulanması Şeker pancarı üretimi ülkemizde %85-90 oranında sulanarak yapılmaktadır. Sulamada vejetasyon seyri ve su ihtiyacı göz önünde bulundurulmalıdır. Şeker pancarında 1 kg kuru madde için gerekli su ihtiyacı 400-600 mm ile çok yüksektir. Pratikte su ihtiyacı akşam serinliğinde ayağa kalkmayan yaprakların görülmesiyle anlaşılır. Toprak yapısı sıcaklık ve yağış durumuna göre her defasında 50-60 mm olmak üzere 5-7 kez sulama yeterli olmaktadır.

Tarla Hazırlığı Şeker pancarında tarla hazırlığı üretim yılından bir yıl önceki ön bitkinin hasadından sonra başlar. Erozyon probleminin olmadığı yerlerde tarla kışa girmeden 25-30 cm derinliğinde devrilerek sürülmelidir. İlkbaharda tarla tava gelir gelmez vakit kaybetmeden tohum yatağı hazırlığına başlanmalıdır. İlkbaharda toprak fazla oynanarak tavı kaçırılmamalıdır. Tarla genelde tavlı durumda iken (10-15 cm) yüzlek sürülür

Ekim Don tehlikesinin büyük çapta atlatıldığı bir dönemde yapılan erken ekim, pancarın gelişme sürecini uzattığı ve verimi artırdığı için her zaman tercih edilmelidir. Orta Anadolu bölgesinde yaygın olarak ekim Nisan ayında yapılmaktadır. Ekimde sıra araları ile sıralar üzerindeki mesafe kök ve şeker verimini önemli ölçüde etkilemektedir. Ekim hızı ekim kalitesini etkileyen faktörlerdendir. Aşırı hız tohumların gayrı muntazam dökülmesine derinlik ayarlarının bozulmasına neden olur. Pancar tohumu 2-5 cm derinliğe ekilmeli, ekim esnasında sürekli kontrol edilmelidir. Ülkemiz şeker pancarı 45 cm sıra arası mesafeyle ekilmekte ve genel olarak 20-25 cm mesafede teklenmektedir. Kullanılacak monogerm tohum miktarı 150-300 gr/da kadar olmalıdır.

Bakım Pancarın ekiminden hasatına kadar gelişmesini, yabancı otlardan, hastalık ve haşerelerden korunmasını sağlayan mücadele ve sulama dışında kalan tüm işlere bakım işleri denir. a) Seyreltme (Tekleme) : pancarın 4-5 yapraklı döneminde çapalama işlemleri ile birlikte seyreltme işlemi yapılır. Sıra üzeri aralıklar 20-25 cm olması gerekir.

b) Çapalama: Yabancı ot mücadelesi ilaçla yapılıyorsa sadece toprağın havalandırılması için çapalama yapılır. Çapalama buharlaşmanın önlenmesi ve toprağın daha çabuk ısınmasını sağlar. Ülkemiz şartlarında 1 veya 2 çapa yeterlidir. Elle veya makine ile yapılmaktadır.

Hasat Şeker pancarı köklerinin sökülmesi, temizlenmesi ve pancarın yapraklarının kesilmesi işlemine hasat denir. Şeker üretimi için hasat vejetasyonun birinci yılında yapılır. Pancar hasat olgunluğuna ekimden itibaren yaklaşık 190 gün sonra ulaşır. Orta Anadolu bölgesinde pancarda şeker artışı ve kökteki büyüme Ekim sonuna kadar devam etmektedir.

Şeker pancarında hasat el ile veya makine ile yapılmaktadır Şeker pancarında hasat el ile veya makine ile yapılmaktadır. Ülkemizde çoğunlukla el ile hasat yapılırken son yıllarda makineli hasatta artış göstermiştir. Aile işletmeciliğine dayanan pancar tarımında yatırım gerektirmemesi nedeniyle el ile hasat tercih edilmektedir. El ile hasatta sokma beli kullanılarak pancar topraktan çıkarılmakta ve daha sonra bıçak ile yaprakları kesilmektedir. Makineli hasatta ise pancar başı kesilmesi, topraktan çıkarılması, makine deposuna yüklenmesi ve taşıyıcılara aktarılması beraber olmaktadır.

Tesellüm: Tarlada çiftçi şartlarında hasat edilen şeker pancarı sözleşme yaptığı şeker fabrikasına sevk edilmek üzere bağlı bulunduğu bölgeye sevk etmek ve teslim etmek (tesellüm) zorundadır.

Yetiştiricilikteki güçlükler 1.SU 2.KOTA 3.MALİYET 4.FİYATLARIN DÜŞMESİ