UYGUR DEVLETI ( )

Uygurlar, Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak Orhun ve Selenga nehirleri kıyılarında yaşamışlardır. II. Kök Türk Devleti’nin son zamanlarında Basmiller ve karluklarla birleşen Uygurlar, bu devlete son vererek kendi devletlerini kurmuşlardır.(744) Uygurların merkezi Ötüken’dir.

Kutluk Bilge Kül Kağan Dönemi:( ) Uygurların ilk hakanı, kutluk Bilge kül kağan’dır. Başkent Ötüken’den Orhun Nehri kıyısındaki Ordubalıg’a (karabalgasun) taşınmış devletin sınırları Amur Irmağı boylarından Altay Dağları’na kadar uzanmıştır.

MOYEN-ÇUR (BAYAN ÇUR) DÖNEMI:( ) UYGURLARıN EN PARLAK DÖNEMI Moyen-çur başa geçtiğinde Çin’de büyük bir karışıklık yaşanmaktaydı. Talas savaşı(751) nedeniyle Çin İmparatoruna karşı isyanlar çıktı. Zor durumda kalan imparator, Moyen Çur’dan yardım istedi. İmparator yardımından dolayı kızını eş olarak Moyen Çur’a verdi. Bu durum Türk Çin yakınlığını sağlamıştı. Moyen Çur komşu Türk boyları üzerine seferler yapıp onları yönetimi altına aldı. Ülke sınırlarını genişletti.

BÖGÜ KAĞAN DÖNEMI : Bögü kağan( ) zamanında da Çin karışıklık içindeydi. Bögü kağan ayaklananlara karşı Çin İmparatorunu tutmuş, ayaklanmalara müdahale etmiştir. Fakat bir süre sonra Çin’e karşı uyguladığı korumacı politikadan vazgeçti. Çin’in içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanmak isteyen Bögü kağan bu ülkeyi ele geçirmek istedi. Ve Çin’in birçok şehrini işgal etti. Bu işgaller sırasında pek çok ganimet elde edildi. Uygur Devleti, Bögü kağan zamanında oldukça zenginlemişlerdir. Büyük saraylar onun döneminde yapılmıştır. Bögü kağan Döneminin önemli olaylarından biride Manihaizm dininin ülkeye girmiş olmasıdır.

Manihaizm dinini kabul eden Bögü kağan Karabalgasun şehrinde bir tapınak yaptırmıştır. Manihaizm dini, et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için Türk inancı ve yaşantısına uygun değildi. Bu özellikler ile Uygurların savaşçı yeteneklerini azaltmıştır. Manihaizm Uygurlar üzerinde olumlu etkileri de oldu. Uygurlar bu dinin etkisi ile yerleşik hayata geçtiler. Yeni dinlerini halkın öğrenmesi amacıyla çok sayıda kitap yazdılar. Bu kitapların basımında matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar kullanmışlardır. Tarım alanında sulama kanalları yaptılar. Ticari alanda daha çok çinlilerle ilişki kurmuşlardır. Bögü kağan, Çin seferine karar verme konusunda çıkan bir anlaşmazlık bahanesiyle veziri Baga Tarkan tarafından Öldürülmüştür. Ondan sonra Uygur Devleti’nin başına Baga Tarkan( ) geçmiştir.

BAGA TARKAN DÖNEMI: Baga Tarkan,ülkede düzeni sağlamak için bazı kanunlar çıkarmıştır. Uygurlar içinde bulunan Dokuz Oğuzlara karşı olumsuz tutum sergilemiştir. Onun bu tutumu devlet içinde büyük karışıklıklara sebep olmuştur. Baga Tarkan ve daha sonraki kağanlar zamanında oraya çıkan açlık,kıtlık ve salgın hastalıklar devleti iyice zayıflattı. 840 yılında Kırgızlar,Uygur ülkesine girdiler. Başkent’i alarak hakanı öldürdüler.Ve Uygur Devleti’ne son verdiler. Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Uygurların çoğunluğu karluk Ülkesine, Çin sınırlarına,Beşbalık ve Turfan’a yerleştiler. Buralarda yeni devletler kurdular.

KANSU UYGUR (SARı UYGUR) Uygur Devleti yıkıldıktan sonra uygurların bir kısmı, Çin’in kuzeyindeki Kansu bölgesine gelerek burada Kansu Uygur Devleti’ni kurdular. Kansu uygurları Çin’le ticari ilişkilerde bulundular Bu ilişkileri akrabalık bağları ile güçlendirdiler. x. Yüzyıldan itibaren bağımsız yaşamaya başladılarsa da siyasi ve askeri bakımdan güçlenemediler. 940 yılında, önce kuzey Çin’e hakim olan kitanların,sonra Tangutların daha sonra da Cengiz Han idaresindeki Moğolların egemenliğini kabul ettiler(1226).

DOĞU TÜRKISTAN UYGUR DEVLETI (TURFAN UYGURLARı): Beşbalık, Turfan,koçu bölgelerine yerleşen uygurların 856’da kurdukları devlettir. Çinliler,Tibetlilerin kendilerine yönelik hücumlarına engel olur düşüncesiyle bu devleti tanıdılar. Uygurlar, ticaret yaparak ekonomik yönden güçlendiler varlıklarını uzun süre sürdürdüler yılında Moğolların egemenliğini tanıdılar. Turfan Uygurları. Moğol devlet kademelerinde memurluk, katiplik hatta yöneticilik yaptılar. Moğolların Türk kültüründen etkilenmesinde rol oynar.

UYGUR SANATı Budist mezar yapıları ve Tapınakları ile gelişme gösteren Uygur mimarisi Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Moğollar gibi devletleri mimari açıdan etkilemiştir. Uygurlar, duvar süslemeleri ve minyatürleriyle Arap, Selçuklu ve Osmanlı sanatına kaynaklık etmiştir. Duvar resimler büyük bir çoğunluk dini konulu olup zaman zaman günlük hayatı, sosyal konuları av sahneleri veya resmini yaptırmak isteyen insanların portre özelliği taşıyan resimleriden oluşmuştur. Uygurların sanat tarihi bakımından diğer önemli bir yönü de minyatürlü kitap örnekleri oluşturmalarıdır. Uygurlar, geliştirdikleri çeşitli sanat üsluplarını Talas savaşın’dan sonra batıya taşınmışlardır.