BAŞKENT ÜN İ VERS İ TES İ SOSYAL B İ L İ MLER ENST İ TÜSÜ F İ NANSAL YÖNET İ M DERS İ “SERMAYE BÜTÇELEMES İ ” Ö Ğ RET İ M ÜYES İ PROF.DR. GÜRAY KÜÇÜKKOCAO Ğ LU HAZIRLAYAN SAC İ T ACAR ANKARA 2019

SERMAYE BÜTÇELEMES İ KAVRAMI VE İ ŞLETMELER AÇISINDAN ÖNEM İ Sermaye bütçelemesi: yeni, karlı, verimli bir yatırım projelerinin incelenmesi; bir yatırım ön görüsünün kabul edilmesinin etkilerini öngörmek için teknik ve pazarlama ile ilgili tüm faktörlerin incelenmesi; her bir yatırım önerisinin kar potansiyelini belirleyen faaliyettir. Sermaye bütçelemesi gelecekteki başarı, karlılık, üretkenlik, para akışı, risk seviyesini belirleyecek olan en önemli faktörden birisidir ve işletmeler için önemli bir yere sahiptir.

YATIRIM VE YATIRIM TÜRLER İ İ şletme açısından belirli bir üretim gücünün elde edilmesi için yapılan her türlü harcamaya yatırım denir.

Yatırım Türleri Yenileme Yatırımları Genişleme Yatırımları Stratejik Yatırımlar Modernizasyon Yatırımları Finansal Yatırımlar Sosyal Çevre Yararı Sa ğ layan Yatırımlar Ba ğ lı Bulundukları Faaliyet Alanlarına Göre Yatırımlar (Ba ğ ımlılık Durumuna Göre Yatırımlar)

Yatırım Türleri Yenileme yatırımları: Kullanılamayacak duruma gelmiş mevcut tesis ve metotların yenilenmesi amacıyla yapılan harcamalardır. Genişleme yatırımları: İ şletme içindeki var olan üretim kapasitesini yükseltmek ve ya yeni üretim sa ğ lamak amacıyla yapılan sermaye harcamalarıdır. Bir başka tanım yapılacak olursa; mevcut tesis ve işlemleri ortadan kaldırmak amacıyla de ğ il, kapasiteyi yükseltmek için yapılan harcamalardır. Stratejik yatırımlar: Stratejik yatırımlar, olası bir rekabette ve teknolojik gelişmelerde piyasa karşısında işletmenin oluşabilecek riskini azaltmak ve işletmenin gelişmesini sa ğ lamak için gerçekleştirilen yatırımlardır.

Yatırım Türleri Modernizasyon yatırımları: Üretimin daha az üretim faktörleri kullanılarak gerçekleştirilebilmesi için yapılan bir yatırım Finansal yatırımlar: İ şletme sermayesinin mal ve hizmet üretmek amacı haricinde kar etmek amacıyla tahsis edilmesidir. Sosyal çevre yararı sa ğ layan yatırımlar:Bazı yatırımlar topluma sosyal ve çevre yararı sa ğ layaca ğ ı gibi pazar ve pazarlama imkanları da sa ğ lar. Böylelikle sosyal ilişkiler yükselir, çevre ve do ğ a güzelleşir, refah’a ve yaşama katkı sa ğ lanmaktadır

Yatırım Türleri Ba ğ ımsız (otonom) yatırımlar:Bu tip yatırımların ortak özelli ğ i herhangi bir yatırımın di ğ er yatırımlara ba ğ lı olmadan yapılmasıdır. Ba ğ ımsız yatırımlar, teknolojik gelişmelere paralel olarak yapılan yatırımlar oldu ğ u gibi okul hastane yol gibi alt yapı yatırımlarını da kapsamına almaktadır. Bu tür yatırımlarla, yeni mallar üretilir, yeni pazarlar araştırılır ve maliyeti düşürücü önlemlere başvurulur. Ba ğ ımlı (uyarılmış) yatırımlar: Ba ğ ımlı yatırımlarda ise, herhangi bir yatırımın yapılması ile di ğ er bir yatırımın bundan maliyet ve kârlılık yönünden etkilenmesi söz konusu olmaktadır. İ kinci bir yatırım kararı, birinci yatırımın üretimini artırıyor veya gelirini yükseltiyorsa bu yatırım tamamlayıcı bir yatırım olarak tanımlanmaktadır. İ kinci yatırımın gerçekleşmesi, birinci yatırımın gelirini düşürüyor ve maliyetini yükseltiyorsa, ikinci yatırım birinci yatırımın ikamesi olur. E ğ er ikinci yatırımın kabul edilmesi, birinci yatırımın sa ğ layaca ğ ı faydayı ortadan kaldırıyorsa, bu kez de ba ğ daşmaz yatırımlardan söz edilir.

YATIRIM KARARLARI İ Ç İ N GEREKL İ VER İ LER Proje Seçiminin Çok Alternatifler Arasından Yapılması Bir yatırım kararı oluşturulurken tüm alternatiflerin hesaplanması ve seçimin buna göre yapılmasıyla optimal bir seçim yapılmış olur. Alternatifler arasında seçim yapılırken; şu hususlar üzerinde durulur: Yatırıma konu olan sermayenin kullanılması veya kullanılmaması Yatırıma konu olan sermayenin hemen veya daha sonra kullanılması. Çok çeşitli tesisler arasından seçim yapılmasına olanak sa ğ lanması

YATIRIM KARARLARI İ Ç İ N GEREKL İ VER İ LER Yatırımların Gelece ğ e Dönük Olması Nedeniyle Araştırmaların Geniş Kapsamlı Olması: Yatırımlar, gelecekte beklenilen bir gelire karşılık var olan sermaye ve di ğ er olanakların uzun varlıklara ba ğ lanması olarak tanımlandı ğ ına göre, yatırım politikası da gelecekle ilgili olup risk taşıyacak nitelikte kabul edilebilir. Yatırımın Türü Zamanı ve Boyutunun Belirlenmesi: Yatırım araştırmalarında ve yatırım politikalarının belirlenmesinde yatırımın türü, zamanı ve boyutunun tespitinin önemi bulunmaktadır.

YATIRIM KARARLARI İ Ç İ N GEREKL İ VER İ LER Ekonomik Faktörler Yatırım İ çin Gerekli Fon Tahmin Edilen Satış Üretimin Şekli Riskler ve Belirsizlikler Zaman Faktörleri Rakip firmalarının Durumu Fiyat Geliştirme ve Enflasyon Seviyesi Kaynak ve Kullanım Vergiler Yatırım Teşvikleri Ekonomik Olmayan Faktörler: Topluma hizmet etmek

Yatırım Harcamalarının Hesaplanması Firmalar genellikle yatırım projelerini beş yılı aşmayan planlamayla ve bir yıllık sermaye bütçeleriyle planlamaktadır. Yatırım harcamalarının miktarı, yatırımın ekonomik ömrü, hurda de ğ eri, nakit akışlarıyla bunların yıllara göre da ğ ılımı ve yatırımdan beklenen verim veya iskonto oranı sermaye bütçelemesi sürecinde etkili olan temel birimlerdir. Yatırım harcamaları sabit sermaye yatırımları ve işletme sermayesi yatırımları olarak iki gruptan oluşmaktadır.

Sabit Sermaye Yatırımı Sabit sermaye yatırımı; mal ve hizmet üretmek amacıyla işletmelerce üretim sürecinde bir yılın üstünde bir süre boyunca sürekli olarak kullanılan ve işletmelerde üretilmiş olan bütün dayanıklı mallar için yapılan harcamadır. Net sabit sermaye yatırımları: Ekonominin mevcut sermaye stokunu arttırmak amacı ile yapılıyorsa net sabit sermaye yatırımları denir. Ekonominin mevcut sermaye stokunu korumak amacı ile yapılıyorsa amortisman yatırımları denir. Konut yatırımları: Bireylerin ve mülk sahiplerinin yeni konut satın almak amacıyla yaptıkları harcamalardır. Stok yatırımları: Firmaların sahip oldukları hammadde, ara malı ve nihai mal stoklarına yaptıkları ilavelerdir.

Sabit Sermaye Yatırımı 1. Arazi Bedeli 2. Etüt-Proje, Mühendislik ve Kontrollük Giderleri 3. Lisans, Patent, Know-How vb. Giderleri 4. Arazi Düzenleme ve Geliştirme Giderleri (peyzaj vb.) 5. İ nşaat Giderleri: 6. Makine-Donanım Giderleri ◦ Ana Fabrika Makine ve Donatımı: ◦ Yardımcı İ şletmeler Makine ve Donatım 7. Demirbaş Alım Giderleri 8. Taşıma ve Sigorta giderleri 9. İ thalat ve Gümrükleme 10. Giderleri Montaj Giderleri 11. Taşıt Araçları1 12. Genel Giderler İ şletmeye Alma Giderleri 14. Beklenmeyen Giderler 15. Yatırım Dönemi Faizleri

Yatırımdan Beklenen Verim Oranı

Yatırım Projelerinin De ğ erlendirilmesi Projelerin de ğ erlendirilmesinde genellikle aşa ğ ıdaki işlemler uygulanmalıdır: Girdilerin ve çıktıların yatırımın ekonomik ömrü içindeki da ğ ılımına bakılmalı Gelir ve giderlerin yıllara göre da ğ ılımına bakılmalı Gelirler ve giderler arasındaki ilişkiler irdelenmelidir.

PROJE DE Ğ ERLEME YÖNTEMLER İ Belirlilik Varsayımı Altında Proje De ğ erleme Yöntemleri Statik (Tek Dönemli, Paranın Zaman De ğ erini Dikkate Almayan) Yöntemler Denetim Yoluyla sıralama Yatırım karlılı ğ ı Yıllık ortalama nakit girişlerinin yatırımı tutarına oranı yöntemi Geri ödeme süresi Maliyetlerin karşılaştırılması Karların karşılaştırılması Muhasebe verim oranı Sermaye bütçesine yönelik yöntem ◦ Bölünebilir yatırımlar ◦ Bölünemez yatırımlar Sermayenin ortalama karlılı ğ ı Ortalama karlılık oranı Dinamik (Çok Dönemli Paranın Zaman De ğ erini Dikkate Alan) Yöntemler Net Bugünkü De ğ er İ ç Verim Oranı Karlılık endeksi yöntemi Dinamik Yöntemi(g.ö.s) Sermaye kısıtlaması yön. MAP İ yöntemi ve yerine koyma yatırımları Yıllık eşde ğ er gider yön. Fayda maliyet oranı yön.

Belirsizlik Varsayımı Altında Proje De ğ erleme Yöntemleri Riske göre minimum verim oranının farklılaştırma Nakit girişlerinin risk derecesine göre farklılaştırılması Olasılık da ğ ılımı yaklaşımı Karar a ğ acı yaklaşımı Simülasyon (benzetim) Belirlilik eşitli ğ i (eşde ğ er) Beklenen de ğ er-risk-yöntemi Fayda birimleri yöntemi Duyarlılık analizi

Örne ğ in; Bir petrol arama şirketi hiç bilmedi ğ i bir bölgede arama yapıyorsa burada belirsizlikten bahsedebiliriz (subjektif tahmin). Fakat, aynı bölge hakkında daha önce elde etti ğ i uydu görüntüsü gibi bilgilere sahip bir firma arama yaparsa bu durumda riskten bahsedebiliriz (objektif tahmin). Net Bugünkü De ğ er > 0ise proje kabul edilir. Net Bugünkü De ğ er < 0ise proje reddedilir. Net Bugünkü De ğ er = 0 ise yatırımcı yatırımın avantajları veya dezavantajlarına göre yatırım hakkında kararını verir.

P = Yatırımın ekonomik ömrü boyunca sa ğ layaca ğ ı net para girişinin önceden saptanmış belirli bir iskonto üzerinden bugünkü de ğ erini, A = Yatırımın işletme döneminde sa ğ layaca ğ ı yıllık para girişi ile para çıkışı arasındaki farktır. ( − ) (net kar + amortisman toplamı) n = yatırımın ekonomik ömrünü göstermektedir. H = yatırımın ekonomik ömrü sonundaki kalıntı de ğ erini göstermektedir (hurda de ğ eri) C = yatırımın tesis döneminde gerektirdi ğ i para çıkışını (yatırım tutarını) göstermektedir. Yatırım projesinin kabul şartı; P≥C veya P-C≥0'dır.

Uygulama YIL NET NAK İ T G İ R İ ŞLER İ (TL) A projesinin yatırım tutarı TL’dir. Yatırımın sa ğ layaca ğ ı net nakit girişleri yıllar itibarıyla yandaki gibidir. İ skonto oranı % 45 olarak belirlenmiştir. Buna göre yatırımın Net Bugünkü De ğ erini (NBD) hesaplayalım. YIL NET NAK İ T G İ R İ ŞLER İ (TL)

Paranın Zaman De ğ erini Dikkate Almayan Yöntemler Statik Yöntemler olarak da tanımlanan bu yöntemin başlıca iki önemli kullanılan yöntemi vardır. Yatırımın Ortalama Karlılı ğ ı ve Geri Ödeme Süresi, en çok kullanılan yöntemlerdir. Sermayenin Ortalama Karlılık Yöntemi Bu yöntem, işletme projelerin ortalama verimliliklerini ölçmektedir. İ ki alternatif proje karşılaştırmasında verim oranı yüksek olan proje seçilir

Örnek YılC ProjesiD Projesi Başlangıç yatırımı (20.000)(30.000) 1.yıl net gelir yıl net gelir yıl net gelir yıl net gelir yıl net gelir

Geri Ödeme Süresi (Dönemi) Yöntemi

Örnek Net Nakit Akışları 1.yıl yıl yıl yıl yıl yıl yıl yıl3.000 Geri Ödeme Süresi = İ lk 3 yılda yılda  G.Ö.S. = 3,5 yıl olacaktır

Paranın Zaman De ğ erini Dikkate Alan Yöntemler Paranın zaman de ğ erinde önemli olan şey enflasyon nedeniyle paranın zaman içinde de ğ er kaybetmesi ve yatırım olanaklarıyla elde edilebilecek faizlerin mevcut sermayeyi artırmasıdır. Bu yöntemin başlıca iki önemli kullanılan yöntemi vardır. 1) Net Bugünkü De ğ er Yöntemi 2) İ ç Verim Oranı

Net Bugünkü De ğ er Yöntemi

Örnek Ekonomik ömrü boyunca her yıl farklı net nakit girişleri sa ğ layan ve hurda de ğ erine sahip bir yatırım projesinde NBD yöntemi; Yatırım Tutarı: TL İ skonto Oranı: % 12 Hurda De ğ eri: TL Yıllar Net Nakit Girişleri

İ ç Verim Oranı

Örnek X işletmesinin yeni alınmayı düşündü ğ ü matbaa makinesinin yatırım tutarı dönem başı itibariyle TL’dir. Yatırımın ekonomik ömrü 4 yıl olup hurda de ğ eri bulunmamaktadır. Yıllar itibariyle sa ğ layaca ğ ı net nakit akımları ise aşa ğ ıdaki gibidir. İ ç verim oranını hesaplayınız. Yıllık Net Nakit Akımları 1. Yıl Yıl Yıl Yıll ar Nakit Akımları İ skontoOra nı %24 Bugünkü De ğ er İ skonto Oranı %20 Bugünkü De ğ er , , , , , , , , , ,

Beni dinledi ğ iniz için teşekkür ederim.