Bilgi Okuryazarlığı Öğr. Gör. Seda AKIN GÜRDAL

Bilgi Okuryazarlığı Okuryazarlık kavramının zaman içerisinde gelişimi ve okuryazarlık türlerinin çeşitlenmesi, bireylerin farklı konulardaki okuryazarlık türlerine yönelik olarak farklı bilgi ve becerilerine sahip olmalarını zorunlu hale getirmiştir. Bu durum genel olarak ele alındığında, bireylerin bilgi ile olan ilişkilerindeki tüm süreçleri başarı ile yönetmelerini diğer bir ifade ile bilgi okuryazarı olmalarını gerektirmiştir.

Bilgi Okuryazarlığı Chartered Institute of Library and Information Professionals tarafından bilgi okuryazarlığı kavramı bireylerin bilgiye ne zaman ve neden gereksinim duyduğunu, bilgiyi nerede bulacağını ve nasıl değerlendireceğini, etik olarak nasıl kullanacağını ve ileteceğini bilme becerisi olarak nitelendirmektedir. Bu bağlamda bireylerin bilgi okuryazarlığı becerilerine sahip olmasının önemi gün geçtikçe artmaktadır.

Bilgi Okuryazarlığı Kavramına Genel Bakış Bilgi okuryazarlığı, kütüphane yazarlığı, medya okuryazarlığı, görsel okuryazarlık, ağ okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık gibi tüm okuryazarlık türleri ve bu türlerin gerektirdiği beceriler, bilgi okuryazarlığı kavramı ile doğrudan ilişkili ve bağlantılıdır. Bilgi okuryazarlığı ile bilgisayar okuryazarlığı veya kütüphane okuryazarlığı kavramları aralarında güçlü bir ilişki bulunmasına rağmen aynı anlamı taşımamaktadır.

Teknolojiyi ve kütüphaneyi kullanmanın, nitelikli öğrenme etkinliklerinin gerçekleştirilmesini sağlamadığını; bilgi okuryazarlığının, öğrenen bireyler için bir araç değil, amaç niteliğini taşıdığını; bilgi okuryazarlığının bilgisayar okuryazarlığı ile karşılaştırıldığında, teknolojiye ulaşmak ve onu kullanmaktan çok daha fazlasını; kütüphane okuryazarlığı ile karşılaştırıldığında ise çevrimiçi katalog veya kütüphane kaynaklarıyla yapılan araştırmalardan daha fazlasını içerir.

Günümüzde bireylerin çeşitli kaynaklardan bilgiye ulaşabilmeleri; bilgiyi, problem çözme, karar verme ve planlama amacıyla kullanabilmeleri, günlük yaşama aktarabilmeleri ve bilgiye erişim için teknolojiden bir araç olarak yararlanabilmeleri önemli olarak görülmektedir.

Okuryazarlık kavramının zaman içerisinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkisiyle ve bireylerin becerileri doğrultusunda gelişmesi ile okuma ve yazmaktan daha çok bilgiye erişme, onu kullanma ve değerlendirme yetenekleri ön plana çıkmaktadır. Bireylerin yeteneklerini ortaya koyan «bilgi okuryazarlığı» kavramı ALA tarafından « bilgi gereksiniminin fark edilmesi, bu bilginin elde edilmesi, değerlendirilmesi ve etkin bir biçimde kullanılması için bireylerin sahip olması gereken beceriler bütünü» olarak tanımlanmıştır.

2005 yılında gerçekleştirilen «Bilgi Okuryazarlığı ve Yaşamboyu öğrenme konferansında oluşturulan İskenderiye Bildirgesinde ise bu kavram, «yaşamın her alanında bireylerin eğitimsel, mesleki, sosyal ve kişisel hedeflerine ulaşabilmeleri için onlara bilgiyi etkili biçimde arama, değerlendirme, kullanma ve yeniden oluşturma becerilerini kazandırma» şeklinde açıklanmıştır. Bu tanımlar doğrultusunda, bilgi okuryazarlığı kavramının bireylerin sorun çözerken veya karar verirken eleştirel düşünerek ve teknolojiden faydalanarak bilgi ve bilgi kaynaklarını etkin bir biçimde kullanma becerilerini ifade ettiği söylenebilir.

Bilgi okuryazarlığı Bilgi okuryazarlığı, bilgi problemlerini çözme becerisidir (ALA, 2000) Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanma becerisidir (AASL & AECT, 1998) Bilgi okuryazarı birey, problem çözmek ve karar vermek için gereksinim duyulan bilgiyi bulma ve kullanma gibi becerilere sahip olan bireydir (Burchial,1976) Bilgi toplumları, yaşam boyu öğrenme becerileriyle donanmış bireylere gereksinim duyarlar Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme ve bilgi toplumunda başarılı olabilmek için gerekli anahtar beceridir Bilgi okuryazarlığı becerileri çağımızda her bireyin sahip olması gereken temel becerilerden biri haline gelmiştir

Bilgi okuryazarlığı Bilgi okuryazarlığı işte verimlilik ve etkinlik sağlamanın ötesinde, demokrasinin varlığını koruması için gereklidir (Owens, 1976) Bilgi okuryazarlığı katılımcı yurttaşlık, sosyal kabul görme, yeni bilgi üretimi, kişisel ve kurumsal gelişim ve yaşam boyu öğrenme için ön şarttır (Bundy, 2004) Bilgi okuryazarlığı, bireylerin kişisel, sosyal, mesleki ve eğitime yönelik hedeflerine ulaşmalarını sağlamak için yaşamın her alanında bilgiyi etkin şekilde arama, değerlendirme, kullanma ve yaratma becerisidir (Alexandria Proclamation, 2005). Bilgi toplumları, yaşam boyu öğrenme becerileriyle donanmış bireylere gereksinim duyarlar Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme ve bilgi toplumunda başarılı olabilmek için gerekli anahtar beceridir Bilgi okuryazarlığı becerileri çağımızda her bireyin sahip olması gereken temel becerilerden biri haline gelmiştir

Bilgi Okuryazarlığı Bilgiye gereksinim duyulduğunun farkında olunması, bilginin aranması, bulunması, elde edilmesi, değerlendirilmesi, sentezlenmesi, düzenlenmesi, kullanılması, iletilmesi süreçlerinde beceri sahibi olunmasıdır.

Bilgi Okuryazarlığı The American Library Association bilgi okuryazarı bireyi şöyle tanımlar: Bilgi gereksiniminin boyutunu belirler Gereksinim duyduğu bilgiye etkin ve yeterli olarak erişir Bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel olarak değerlendirir Seçmiş olduğu bilgiyi kendi bilgi altyapısı ile birleştirir Bilgiyi değişik amaçları gerçekleştirmede etkin olarak kullanır Bilginin kullanımı ve bilgiye erişme konularına ilişkin ekonomik, yasal ve sosyal sorunları anlar, bilgiye erişimi ve bu bilgiyi kullanmayı etik ve yasal olarak gerçekleştirir.

Doğru ve yeterli bilginin karar vermeye temel oluşturduğunu bilme, Bireylerin bilgi okuryazarı olarak yaşamlarının her aşamasında etkin bilgi kullanıcıları olabilmeleri, belli niteliklerin onlara kazandırılması ile mümkündür. Bu nitelikler şunlardır: Doğru ve yeterli bilginin karar vermeye temel oluşturduğunu bilme, Bilgi gereksinimlerini fark etme Bilgi gereksinimlerine dayalı olarak soruları oluşturma Olası bilgi kaynaklarını saptama Başarılı araştırma stratejileri geliştirme Bilgisayar ve diğer teknolojileri kullanarak bilgi kaynaklarına erişme Bilgiyi değerlendirme Uygulamaya geçirmek için bilgiyi düzenleme Yeni bilgiyi mevcut bilgi ile bütünleştirme Bilgiyi eleştirel düşünme ve sorunları çözmede kullanma

Bilgi okuryazarlığı kavramı ilk kez 20 Bilgi okuryazarlığı kavramı ilk kez 20.yüzyılın son çeyreğinde Paul Zurkowski tarafından kullanılmasına rağmen, geniş bir kavramsal yapının oluşturulması daha sonraki senelerde mümkün olmuştur. 1998,2000, 2001 yıllarında çeşitli okul kütüphanecileri dernekleri tarafından «Bilgi Okuryazarlığı Standartları» bilgi okuryazarlığının ana hatlarını belirlemesi bakımından önemli girişimler arasında yerini almıştır.

Hazırlanan standartlar ile öğrencilerin bilgi okuryazarlığı kapsamında sahip olması gereken nitelikler belirlenmiştir. Bu nitelikler aşağıda sıralanmıştır. -Bilgi okuryazarı olan öğrenciler, bilgiye erişmede etkin ve yeterlidirler -Bilgi okuryazarı olan öğrenciler, bilgiyi doğru ve yaratıcı şekilde değerlendirirler. -Kendi kendine öğrenen öğrenciler bilgi okuryazarıdırlar ve bilgiyi, kişisel ilgileriyle ilişkili olarak araştırırlar. -Kendi kendine öğrenen bilgi okuryazarı öğrenciler, bilgi aramada ve bilgi üretmede mükemmele ulaşma çabasındadırlar. -Öğrenme ortamına ve topluma olumlu katkılar sağlayan öğrenciler bilgi okuryazarıdır ve demokratik bir toplumda bilginin önemini belirler. -Öğrenme ortamına ve topluma olumlu katkılar sağlayan bilgi okuryazarı öğrenciler, bilgi ve teknolojisi kullanımında etik davranışlar sergilerler. -Öğrenme ortamına ve topluma olumlu katkılar sağlayan öğrenciler, bilgiyi aramak ve üretmek için grup etkinliklerine etkin bir biçimde katılırlar.

ACRL tarafından oluşturulan «Yüksek Öğrenim İçin Bilgi Okuryazarlığı Yeterlilik Standardı» ise bilgi okuryazarı bireylerin niteliklerini şu şekilde sıralamıştır. Gereksinim duydukları bilginin boyutunu ve yapısını belirlerler. Gereksinim duydukları bilgiye etkin ve etkili olarak erişirler. Bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel olarak değerlendirirler ve seçmiş oldukları bilgiyi kendi bilgi tabanları ve değer sistemleri içerisinde birleştirirler. Bireysel veya bir grubun üyesi olarak özel bir amacın gerçekleştirilmesinde bilgiyi etkili bir biçimde kullanırlar. Bilginin önündeki yasal, ekonomik ve sosyal sorunlarını bilirler ve bilgiyi etik ve yasalara uygun olarak kullanırlar.

Bilgi Okuryazarlığı Standartları Standart 1: Bilgi okuryazarı öğrenci, gereksinim duyduğu bilginin yapısını ve boyutunu belirler. Bilgi okuryazarı öğrenci; 1.1. Bilgi gereksinimini belirler ve ifade eder. 1.2. Olası bilgi kaynaklarının değişik türlerini ve formatlarını belirler. 1.3. Gereksinim duyduğu bilgiyi elde etmede maliyet ve yararları değerlendirir. 1.4. Bilgi gereksiniminin doğası ve boyutunu yeniden değerlendirir.

Bilgi Okuryazarlığı Standartları Standart 2: Bilgi okuryazarı öğrenci, gereksinim duyduğu bilgiye etkin bir biçimde erişir. Bilgi Okuryazarı Öğrenci; 2.1. Gereksinim duyduğu bilgiye erişmek için en uygun araştırma yöntemlerini ve bilgi erişim sistemlerini seçer. 2.2. Etkin ve yeterli bir arama stratejisi oluşturur ve yürütür. 2.3. Bilgiye online (çevrimiçi) ya da kişisel bir başka yöntem kullanarak erişir. 2.4. Bilgiyi ve bilgi kaynaklarının özetini çıkarır, kaydeder ve yönetir.

Bilgi Okuryazarlığı Standartları Standart 3: Bilgi okuryazarı öğrenci bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel olarak değerlendirir ve seçilen bilgiyi kendi bilgi temeli ve değer sistemi ile birleştirir. Bilgi okuryazarı öğrenci; 3.1. Elde ettiği bilgiden çıkarttığı temel düşünceleri özetler. 3.2. Bu ölçütü bilginin ve bilgi kaynaklarının değerlendirmesi için de ifade eder ve uygular. 3.3. Yeni kavramlar oluşturmak için temel düşünceleri sentezler.

Bilgi Okuryazarlığı Standartları (Standart 3, Devam) 3.4.Bilgiye değer katma, aykırılıkları ya da bilgiye has diğer özellikleri belirlemede yeni bilgiyi önceki bilgisi ile karşılaştırır. 3.5.Yeni bilginin bireysel değer yargısına etki edip etmeyeceğini belirler ve farklı düşüncelerle uzlaşma yolunda adımlar atar. 3.6.Başka kişiler, konu uzmanları ve/veya uygulamacılar ile görüşürek bilginin anlaşılması ve yorumlanmasını geçerli kılar. 3.7. İlk baştaki sorusunu yeniden gözden geçirip geçirmeyeceğine karar verir.

Bilgi Okuryazarlığı Standartları Standart 4: Bilgi okuryazarı öğrenci, bilgiyi bireysel ya da bir grubun üyesi olarak, belirli bir amacın gerçekleştirilmesinde etkin olarak kullanır. Bilgi Okuryazarı Öğrenci; 4.1. Yeni ve önceki bilgiyi belli bir ürünün ya da performansın planlanması ve gerçekleştirilmesinde kullanır. 4.2. Ürün ya da performansın gelişim sürecini gözden geçirir. 4.3. Ürün ya da performansı başkalarına etkin bir biçimde iletir.

Bilgi Okuryazarlığı Standartları Standart 5: Bilgi okuryazarı öğrenci, bilgi ve bilgi teknolojisine ilişkin etik, yasal ve sosyo- ekonomik sorunların çoğunun farkındadır.   Bilgi okuryazarı öğrenci; 5.1. Bilgi ve bilgi teknolojisi ile ilgili etik, yasal ve sosyo-ekonomik sorunların çoğunu anlar. 5.2. Bilgi kaynaklarının erişim ve kullanımına yönelik yasalar, yönetmelikler, kurumsal politikalar ve protokolları takip eder. 5.3. Ürünün ya da performansın iletilmesinde bilgi kaynaklarını onaylar.