Uyanma bozuklukları Prof.Dr. Şükrü Uğuz Psikiyatr, Psikoterapist Çağ Üniv. Psikoloji Bölüm Bşk.

Ömrümüzün yaklaşık 1/3‘ü uykuda geçmektedir.

Uyku merkezi Hipotalamusun ventrolateral preoptik alanı uykunun başlangıcında çok etkin olmaktadır ve uyku merkezi olarak adlandırılır. Öğrenme, bellek oluşumunu etkiler.

Uyumak aktif bir iştir Uyanmak daha da aktif….

REM uykusu: EEG değişiklikleri hızlı göz hareketleri, solunum, kan basıncı ve nabızda düzensizlik, peniste sertleşme, kaslarda hareketler olur. Düşler görülür. Gece boyunca uykuda 4-6 kez REM dönemi olur.

REM Normal uykuda ilk dönemi uykuya geçişten 90- 120 dk sonra belirir (REM latansı). Uykunun ilk saatlerindeki REM uykusu 5-10 dk, son saatlerdeki 20-40 dk dır.

NREM sessiz uykudur. Uykunun toplam süresinin %85’i. 1. ve 2. evre yüzeyel. 3. ve 4. evre derin uyku dönemidir (Delta uykusu).

Uyku bozukluğu bazen başka bir bedensel ya da ruhsal hastalığın bir belirtisi olarak ortaya çıkabileceği gibi başlı başına ayrı bir hastalık olarak da görülebilir. Ayrı bir hastalık olarak uyku bozukluğu sanılanın aksine sık görülmektedir. Süreğen uyku bozukluğunun yaygınlığı %10-15 kadardır.

Değerlendirme Uykuya geçiş: Uyku esnasında: Düşler, uyku bölünmeleri, diş gıcırdatma, sayıklama, uyurgezerlik Uyanma: Erken uyanma, geç uyanma, uyanma güçlüğü

DSM 5’de uyku bozuklukları Hipersomnolans Narkolepsi Solunumla ilişkili uyku bozuklukları Obstruktif Uyku Apne-Hipopne Santral Uyku Apne Uyku ile ilişkili hipoventilasyon

DSM 5’de uyku bozuklukları NREM uyku bozukluğu Gece kabusu REM uyku davranış bozukluğu Huzursuz bacak sendromu Madde/İlaç ile ilişkili uyku bozukluğu

İnsomni Akut insomninin 1 yıllık sıklığı %15-20 Kadınlarda ve yaşlılarda sık.

Kronik insomni Uyku sırasında ve öncesinde anksiyete Uyku sonrasında dinlenmemiş olma Negatif ve hoşa gitmeyen uyku deneyimleri Gündüz uykulu ve yorgun olma Konsantrasyon güçlüğü Gerginlik ve huzursuzluk hissi

Kronik insomnide altta yatan psikiyatrik veya başka bir rahatsızlık yoksa ilaç tedavisi önerilmez. Uyku eğitimi ve terapi planlanmalıdır.

Uyku hijyeni: Düzenli egzersiz Hafif akşam yemeği (kurbağa yutmuş yılan). kafein ve alkol alınmaması Serin oda Gündüz uyumama Sabah hep aynı saatte kalkma Uyumak için çabalamama (uyku kaçmışsa 15-20 dk içinde yataktan çıkma)

İnsomnia İlaç tedavisi Benzodiazepinler Benzodiazepin Olmayan Benzodiazepin Reseptör Agonistleri Zopiclon (İmovan) Antidepresanlar Antihistaminikler Melatonin

Benzodiazepinler Uykuya geçiş süresini kısaltır Toplam uyku süresini artırır Uyanıklık sayısını azaltırlar. REM uykusu gecikir ve REM uyku süresi kısalır ve REM uykusundaki hızlı göz hareketleri ile rüyalar azalır. İlacın kesildiği dönemlerde REM reboundu ortaya çıkar.

Zopiklon: Etki süresi 6–8 saat sürer. Genel tedavi doz aralığı 7.5–15 mg’dır. REM uykusunu etkilemez, Ağızda metalik ya da acı bir tat bırakır.

Diğer İlaçlar. Antidepresanlar: trazodon, amitriptilin, mirtazapin Antipsikotikler düşük dozda kullanılabilir !. Psikotik bozukluklar dışında sadece uyku amaçlı kullanımları riskli kabul edilmektedir

Melatonin: Melatoninin gece salınımı sirkadiyen ritmi düzenlenmektedir. Yaşla beraber melatonin salınımı azalır ve bunun yaşlılarda uyku bozukluğunun sık görülmesinin nedenlerinden biri olabileceği düşünülmektedir.

Narkolepsi gündüzleri aşırı uyuklama uyku nöbetleri, katapleksi (kaslarda birden kısa süreli atoni nöbetleri), uyanırken ya da uykuya dalarken birden kıpırdayamama, uykuya dalarken (hipnogojik) varsanılar görülür. Nadir görülen bir durumdur.

Narkolepsi Tedavide; Gece uyku düzeni sağlanmalıdır Narkolepsi Tedavide; Gece uyku düzeni sağlanmalıdır. Alkolden ve düzensiz uykuya neden olan aktivitelerden kaçınılmalı Gün içinde (dört saatte bir 15-20 dakika uyku). İlaç: metilfenidat, modafinil önerilebilir.

Sirkadiyen uyku bozuklukları Jet Lag Uyku uyanıklık saatleri alışıldık zamanların dışına taşar Uykunun yapısında belirgin bir bozulma yoktur. Parlak ışık uygulaması ve Melatonin ve diğer hipnotikler

Huzursuz bacak sendromu Sıklık %5-15 Yaşlı populasyonda artar. Başlangıç yaşı 25-30 Aile öyküsü vardır.

Huzursuz bacak sendromu Bu hisle birlikte ayaklarını ve bacaklarını hareket ettirme isteği olduğunu bildirirler. Bacakları sallamak yada kısa bir yürüyüş bu hissi kısmen azaltır. Huzursuzluk nedeniyle uykuya dalamazlar. Kalkıp bir süre yürüme ihtiyacı duyarlar.

Huzursuz bacak sendromu Gebelik Böbrek yetmezliği Demir ve folat eksikliği Periferal nöropati Antihistaminikler Dopamin reseptör antagonistleri Antidepresanlar (Trisiklik ve SSRI’lar).

Huzursuz bacak sendromu Ferritin düzeyi Demir tedavisinden sonra ilk seçenek dopamin agonistleridir. Pramipexola 0.25-1 mg Sıcak/soğuk duş, yorgunluk, alkolden kaçınmak Gabapentin ve benzodiazepinler de kullanılabilir.

Parasomniler Uykuda istemsiz hareket, davranış, duygusal ve otonomik aktivitenin ortaya çıktığı tablolardır. Non-REM Uykusuyla ilişkili olanlar Konfüzyonel uyanma Uyku terörü Uyurgezerliktir. Sıklıkla çocukluk döneminde görülür. Ateş, alkol, uyku deprivasyonu, sosyal stresler ve tıbbi tedaviler, epizotları ortaya çıkartabilir. REM uykusuyla ilişkili olanlar Kabus bozukluğu REM Uykusu Davranış Bozukluğu.

Konfüzyonel uyanma 5 yaşından küçük çocuklarda Uykudan uyanma sonrası konfüze durumlar olarak tanımlanır. Birkaç dakika süresince anlamsız konuşmalar, yatak içinde çırpınma ve ağlama şeklinde ortaya çıkar. Yaşla birlikte kendiliğinden azalır. Genellikle tedaviye gerek kalmaz. Tedavide ilk seçenek klomipramin olmalıdır.

Uyku terörü Ani uyanmaya çığlık atma, korku ve artmış otonomik aktivite (taşikardi, taşipne, midriyazis vb.) eşlik eder. Tipik olarak yatakta oturur, uyaranlara yanıt vermez ve ağlar. Genellikle tedavi gerekmez. Yatağa yakın tehlikeli olabilecek eşyaların kaldırılması gibi önlemler alınmalıdır. Uyku hijyeni düşük doz kısa süreli benzodiazepinler ve TCA’lar kısa süreli kullanılabilir.

Uyurgezerlik Sıklıkla 4- 8 yaş arasında rastlanır. Klinik tablo uyku sırasında yatakta oturmaktan, yürüme ve kompleks davranışlara kadar değişik davranışları içerir. Tetikleyici bir olay arkasından ortaya çıkabilir. nazik ve sakin bir şekilde müdahale ederek uyandırmadan yatağa götürmeleri, hastanın ani ve şiddetli uyaranlara karşı agresyon gösterebileceği belirtilmelidir. Trisiklik antidepresanlar ya da benzodiazepinler kullanılabilir

REM uykusu davranış bozukluğu Kas atonisi ortadan kalkar, hasta rüya içeriğiyle ilişkili hareketler yapmaya başlar. Çığlık, tekme, yumruk atma, yataktan kaçma gibi hareketlerdir. Birkaç dakika süren davranışlar ile kendine ya da eşine zarar verebilir. 50 yaşın üzerindeki erkeklerde sıklığı artar. % 40’ı Parkinson ve diğer nörodejenerratif hastalıklarla ilişkilidir

Kabus bozukluğu Rahatsız edici rüyalar sonucu uyanmaları içerir. Gecenin sonuna doğru yoğunlaşan REM uykusu sırasında ortaya çıkar. Korkutucu ve canlı rüya içeriği genellikle uyandıktan sonra hatırlanır. Genellikle zorlayıcı bir yaşam olayı sonrası ortaya çıkar. Trisiklik antidepresan yada serotonin geri alım inhibitörleri kullanılabilirler.

Çocukluk çağı insomnisi Uyku başlangıcında Çocuğun bir nesne olmaksızın uykuya dalamamasıdır (TV izleme, anne baba yatağı, ışık açık oda, sallanma).

Çocukluk çağı insomnisi Sınır koyma tipi: uykuya gitmekte direnme, Gece uyanış sonrasında yatağına gitmeyi reddeder, ebeveynin yetersiz sınır koyması çocuğun bu tavrını pekiştirir ve uyku düzenini bozar.

Çocukluk çağı insomnisi Seperasyon anksiyetesi davranışsal uykusuzluğu başlatabilir. Ayrılmaya korkar. Bu çocuklar misafirlikte de benzer davranışlar sergileyebilir.

İnsomniyanın Bilişsel Davranış Terapisi

Tedavi hedefleri Davranışçı Uyku kısıtlama Uyaran kontrol Kognitif Gevşeme Kognitif Düşünceler, inançlar, ve stratejiler Eğitimsel Uyku hijyeni Yatakta aşırı zaman Düzensiz uyku zamanı Uykuyla uyumsuz aktivite Aşırı uyarılma Gerçekçi olmayan uyku beklentileri Uyku hakkında yanlış inançları Zayıf başa çıkma becerileri Yetersiz uyku hijyeni

Kognitif etkenler “Bu gece uyuyamayacağım” Kaygılı bir bekleyiş içindedir. Uykusuz bir gece geçirdiğinde bireyin bu görüşleri pekişir, uykusuzluğu ile ilgili olumsuz inançları güçlenir.

Uykusuzluk sorununu incelerken araştırıcı sorulara örnekler Yatakta uyumaya çalışırken neler geçiyor aklınızdan? Uykusuzluk sonucunda neler olmasından korkuyorsunuz? Uykusuz kalma sonucunda olabilecek en kötü şey nedir? Bu düşüncenizi önceki deneyimlerinizde destekleyen ne tür kanıtlar var?

Ameliyatlar uyutularak terapi uyanık yapılır. drsuguz@gmail.com