Bilgi Okuryazarlığı Öğr. Gör. Seda AKIN GÜRDAL

Öğrenme ve Öğrenme Ortamlarının Gelişimi Sanayi toplumu uzantısı olarak ortaya çıkan bilgi toplumunda, bilgi kavramı üretim, teknoloji, ekonomi, eğitim ve insan gücü boyutlarıyla önem kazanmış, hemen her alanda yapısal değişikliklerin yaşanmasına neden olmuştur. Bilgi merkezli ve teknolojiye dayalı üretim yapılanması ve bu yapılanmanın yaşamın her alanında kullanılabilir olması bilgi toplumunun en belirgin özelliğidir. Bu toplumun yarattığı ortamda meydana gelen gelişmeleri doğru algılamak ve değerlendirebilmek için eğitimli ve donanımlı bireylere gereksinim duyulmaktadır.

Bu durum, bireylerin değişen yapılanmaya ve yeni teknolojilere uyum sağlayabilmek için çaba göstermelerini ve kendi kendilerine öğrenmelerini gerektirmektedir. Özellikle bilgi kaynaklarının niceliksel artışı bireylerin bilgiye erişmelerini, eriştikleri bilgiyi kullanabilmelerini, eleştirel bir biçimde ele alarak özümsemelerini ve kendi yaşamlarına uygulamalarını önemli hale getirmiştir. Diğer bir ifade ile bilgi toplumu bireylerin bilgi okuryazarı olmalarını gerektirmiştir.

Bilgi toplumunda eğitim; bilgiyi anlayabilen, yorumlayabilen, kullanabilen, yenilerini ortaya koyabilen, düşünebilen, sorgulayabilen, problem çözme yeteneğine sahip, yaratıcı ve yenilikçi bireyler yetiştirmeyi amaçlamaktadır ve bu toplumda bireylerin bilgiye en uygun yol ve yöntemlere ulaşabilmeleri, nasıl öğreneceklerini bilmelerine bağlı olmaktadır. Bilgi toplumu düzeninde bireylerin eğitim ve beceri değerleri yükselmekte, onların kendilerini yetiştirmeleri, geliştirmeleri ve bireysel yeteneklerini sonuna kadar kullanabilmeleri ön plana çıkmaktadır.

Bireylerin bilgi ile yaşamayı öğrenme, analitik düşünebilme, sentez yapabilme, araştırıcılık, girişimcilik, problem çözme ve etkili iletişim kurma gibi bilgi ve becerilere sahip olması gerekmektedir. Bu bağlamda bireylerden bilgiyi alma, ezberleme, depolama ve uygulama yerine, öğrenmeyi öğrenmeleri ve bu bilgi-becerilerini yaşam boyu sürdürmeleri beklenmektedir.

Yeni teknolojilerin etkisiyle bireylerin öğrenme gereksinimlerinin artması “yaşam boyu öğrenme” kavramını ön plana çıkarmaktadır. Yaşam boyu öğrenme, bireysel, sosyal yaşantıda veya iş yaşantısında bilgi ve becerilerin geliştirilmesi amacıyla yapılan, örgün, yaygın ya da sürekli olarak devam eden öğrenme etkinliklerini kapsamaktadır. Bu eğitim etkinlikleri, bireylere yaşamlarının her döneminde öğrenme olanakları sunması ve onların yeterliliklerini devamlı geliştirmesi açısından önem taşımaktadır.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler, bireylerin bir taraftan resmi ve resmi olmayan öğrenme ortamlarında eğitim ve öğretimlerini kolaylıkla sürdürmelerine katkı sağlarken, diğer taraftan sürekli biçimde bu teknolojilere yönelik olarak kendilerini yenilemelerini ve bilgi sahibi olmalarını zorunlu kılmıştır.

Günümüzde öğrenme ortamları okullar, üniversiteler, öğrenme merkezleri gibi kurumlarla ve fiziksel mekanlarla sınırlandırılmamaktadır. Bilgi ve ilişim teknolojileri bilgiye kolaylıkla erişmek için öğrenen bireyler esnek bir ortam ve fırsatlar sunmaktadır. Bu ortam, bireyleri kendi kendilerine öğrenmeyi güdülemekte, aynı zamanda bireylerin diğer bireylerle işbirliği yaparak öğrenmesine yardım etmekte ve öğretimi bireyselleştirmektedir. Bu doğrultuda bireyler kendi öğrenme gereksinim, istek ve koşullarına göre öğrenmeyi gerçekleştirebilmektedir.

Öğrenen bireyler bilgi ve iletişim teknolojilerinin ortaya koyduğu çoklu ortamları kendileri yapılandırdıklarında, bu teknolojiler tarafından kontrol edebilmek yerine, düşünme ve öğrenme düzeylerini yükselterek bu teknolojileri kullanma becerisi kazanmaktadır. Bu kapsamda bireyler, teknoloji kullanarak öğrenmeyi öğrenebilmektedir.

Bu teknolojiler ayrıca bireylere bilgi sunarak ve onlardan bilgi edinerek, bireylerin bilgiyi saklamasına ve yaymasına olarak vermekte; bireylerin öğrenmesini yeniden şekillendirmekte; bilgisayar, görsel-işitsel teknolojileri kullanma ve veri işletimine dayanan etkileşimli ve farklı bir öğrenme platformunun oluşmasına katkı sağlamaktadır. Diğer bir ifadeyle bu teknolojiler, daha aktif ve bireysel öğrenme için zamandan ve mekandan bağımsız bir öğrenme ortamı sunmaktadır. Günümüzde bireyler farklı coğrafik alanlarda yer alan bilimsel çalışmaları kütüphanelere, çeşitli ağlara ve bilgi kaynaklarına uzaktan kolaylıkla erişebilmektedir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin öğrenme ortamlarını etkilemesi, uzaktan eğitim, elektronik öğrenme, açık eğitim kaynakları, mobil öğrenme gibi kavramların ve öğrenme ortamlarının önem kazanmasını sağlamıştır. Günümüzde uzaktan eğitim, birbirinden bağımsız mekanlarda bulunan öğreten ve öğrenenlerin, teknolojik olanaklardan yararlanarak sanal öğrenme ortamlarında eş zamanlı veya ayrı zamanlarda bir araya getirilerek verilen planlı eğitim etkinliği olarak nitelendirilmektedir.

Uzaktan eğitim, çeşitli nedenlerle eğitim etkinliklerinin sınıf ortamlarının dışında gerçekleştirilmesi gerektiğinde, eğitim çalışmalarını planlayanlar ve uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim ve etkileşim sağlaması, özel olarak hazırlanmış öğretim içeriklerini çeşitli ortamlar yoluyla sunması ve bazı eğitim sorunlarını gidermesi bakımından önemli bir alternatif oluşturmaktadır.

Web’in uzaktan eğitim etkinliklerinde kullanılmaya başlanması ile birlikte, öğrenen bireylerin diğer bireylerle ya da öğretmenlerle tek veya çift yönlü daha etkin iletişim kurması ve etkileşime dayanan hizmetlerin sunulması mümkün hale gelmiş, elektronik öğrenme kavramı ve öğretim yönetim sistemleri yaygınlaşmaya başlamıştır.

Elektronik öğrenme kavramı olarak eğitim ve öğretimin yayılımında internetin yanı sıra diğer bilgi toplama ve dağıtım teknolojilerinin de kullanıldığı süreç olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bilgisayar tabanlı öğrenme, web tabanlı öğrenme, sanal öğrenme, çevrimiçi öğrenme, dağıtık öğrenme e- öğrenme ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. E- öğrenme, eğitimi bireyselleştirmekte, çoklu öğrenme ortamları hazırlamakta, derslerin daha kolay anlaşılması için görsel öğelerle desteklenen içerikler sunmakta ve ders içeriklerinin web ortamında yer almasından dolayı öğrenen bireylerin dersi sürekli olarak tekrar edebilmesine olanak tanımaktadır. Bu kapsamda e- öğrenme, eğitimin niteliği, maliyeti ve yaygınlaştırılması gibi temel sorunlara çözümler geliştirmekte, geleneksel öğrenme ortamlarının sunamadığı birçok özelliği bünyesinde barındırmaktadır.

Diğer taraftan mobil teknolojilerin gelişmesi ve yaygınlaşması ile birlikte, bireyler hareket halinde iken de öğrenme etkinliklerine devam edebilmektedir. Bu öğrenme biçimi “mobil öğrenme” olarak adlandırılmakta ve uzaktan eğitimin bir parçasını oluşturmaktadır. Mobil öğrenme ortamlarında cep telefonları, cep bilgisayarları, tablet bilgisayarlar ve dizüstü bilgisayarlar gibi mobil araçlardan yararlanılarak zaman ve mekan sınırlaması olmadan eğitim kurumları tarafından sunulan dijital eğitim içeriklerine kolaylıkla erişebilmektedir. Kavramsal olarak ele alındığında mobil öğrenme, belirli bir mekana bağlı olmadan eğitim içeriklerine erişebilmeyi, dinamik olarak üretilen hizmetlerden yararlanabilmeyi ve diğer bireylerle iletişimde bulunabilmeyi sağlayan, kullanıcıların bireysel olarak gereksinimlerine anında cevap vererek onların üretkenliklerini ve iş performansı verimliliklerini arttıran, mobil teknolojiler aracılığıyla gerçekleşen bir eğitim yöntemi olarak tanımlanmaktadır.

Öğretim yönetim sistemleri ise öğrenme etkinliklerinin kolaylıkla yönetilmesini sağlayan yazılımlardan oluşmaktadır. Bu sistemler öğrenme içeriklerini düzenleme, bu içerikleri sunma, paylaşma ve tartışma, ders kataloglarını yönetme, ödev verme, sınav yapma, bu ödev ve sınavlara ilişkin geri bildirimler alma, öğrenen bireylerin, öğretmenlerin ve sistemin kayıtlarını tutma ve rapor alma gibi işlevler sağlamaktadır. Öğretim yönetim sistemleri, e-öğrenme etkinliklerini kolaylaştırmak, daha sistematik, planlı bir şekilde gerçekleştirmek amacını taşımaktadır. Moodle, blackboard ve bigbluebotton en bilinen öğretim yöntemleri sistemleri arasında yer almaktadır.

Öğretim yönetim sistemlerinin gelişimi ile birlikte bireylerin öğrenme etkinliklerini fiziksel bir sınırlandırma olmadan, ücretsiz ve kolaylıkla gerçekleştirebilmelerine olanak tanıyan “açık eğitim”, “açık ders malzemeleri” kavramları önem kazanmıştır. Açık ders malzemelerine yönelik olarak Türkiye’de Türkiye Bilimler Akademisi tarafından 2007 yılında Ulusal Açık Ders Malzemeleri Projesi başlatılmıştır.

Gelişen öğrenme ortamlarının yanı sıra Web 2 Gelişen öğrenme ortamlarının yanı sıra Web 2.0 teknolojilerinin getirmiş olduğu yeni web yapısı, eğitim ve öğretim etkinliklerini doğrudan etkilemektedir. Örneğin, sosyal ağlar ve çoklu ortam uygulamaları, kişisel görüş belirtme, çeşitli gruplar oluşturma ve dosya paylaşımlarında bulunma gibi özellikleriyle işbirliğine dayanan bir öğrenme ortamının yaratılmasına olanak sağlamaktadır.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin sürekli gelişimi, öğrenme yaklaşımlarının ve ortamlarının yeniden şekillenmesini sağlamaktadır. Bu durum, öğrenen bireylerin problem çözme, karar verme, keşfetme, işbirliğine dayalı öğrenme ve eleştirel düşünme becerinin gelişmesine; öğretmenlerin ise öğrenme etkinliklerinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesine yönelik olarak daha yaratıcı ve verimli olmalarına olanak tanımaktadır.