KALITIM VE ÇEVRE I. Kalıtım II. Çevre Canlıların soyları arasındaki benzerlikler ve farklılıkları belirleyen iki faktör vardır: I. Kalıtım II. Çevre

I . KALITIM : Bireyin atalarından aldığı hücrelerin DNA’larında kodlanmış genetik bilgilerin tümüdür.Genetik bilgileri taşıyan kalıtım birimine GEN adı verilir. Kromozomlardaki DNA moleküllerinin, yaklaşık 1500 nükleotid den oluşan ve belirli bir özellikle ilgili bilgiye sahip bölümüne gen adı verilir.

Canlıların sahip olduğu genlerin toplamına GENOTİP denir Canlıların sahip olduğu genlerin toplamına GENOTİP denir. Genotip çok aşırı iç ve dış etkenler olmadıkça ferdin ölümüne kadar değişmez. Genlerle kalıtsal karakterler döllere taşınır. Kalıtsal karakterler nesilden nesile aynen aktarılan karakterlerdir.

II. ÇEVRE Canlıların hayatlarını sürdürdükleri, canlıları etkileyen faktörleri ve canlıları içine alan doğal ortama ÇEVRE denir. Çevre genlerin işleyişini, yani ortaya çıkma derecesini belirler.

Fenotip canlının yaşına ve çevre şartlarına göre değişebilir. II. ÇEVRE Bir canlının belirli yaş ve çevredeki dış görünüşüne( genotipin fiziksel olarak görünüşüne ) FENOTİP adı verilir. Fenotip canlının yaşına ve çevre şartlarına göre değişebilir.

KALITIM VE ÇEVRE Kalıtım ve çevre bir organizmaya son şeklini verir.Bu sebeple her iki faktör gelişmenin her basamağında canlı üzerinde etkisini gösterir.

KALITIM VE ÇEVRE Çevrenin etkisiyle canlının görünen özelliklerinde ( fenotipinde ) meydana gelen değişmelere MODİFİKASYON denir. Modifikasyonlar hücrenin genetik özelliklerini değiştirmeyip sonradan kazanılan özellikleri içerir. Modifikasyon- dölden döle geçemez.Değişmeler sadece vücut hücrelerinde olur.

Besin miktarı ve çeşitliliği, ışık, sıcaklık, iklim, nem vb. Canlıların temel planını, taşıdığı genler; gelişme derecesini de çevresel faktörler belirler. Çevresel etkenler şunlardır: Besin miktarı ve çeşitliliği, ışık, sıcaklık, iklim, nem vb.

CANLININ ÖZELLİKLERİ Canlının özelliklerinin oluşumunu ve bunların nelere bağlı oldukları üç grupta incelenir: 1. SADECE KALITIMIN ETKİSİYLE 2. KALITIM VE ÇEVRENİN ETKİSİ 3. SADECE ÇEVRENİN ETKİSİYLE

1. SADECE KALITIMIN ETKİSİYLE Bazı karakterlerin ortaya çıkmasında çevrenin hiçbir etkisi yoktur. Sadece genler tarafından ortaya çıkarılır. Canlılar, çevrenin etkisi altında kalmayan bir çok kalıtsal karaktere sahiptir.

Örneğin göz rengi saç şekli kan grubu çok parmaklık ayrık veya yapışık kulak memelik Cinsiyet dil yuvarlama renk körlüğü gibi bir çok karakterlerin oluşmasında çevrenin etkisi yoktur.

2. KALITIM VE ÇEVRENİN ETKİSİ Birçok canlıda özelliklerin çoğu, kalıtım ve çevrenin kompleks etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Örneğin çuha çiçeği bitkisinin, kırmızı ve beyaz çiçekli iki çeşidi vardır. 30-35 0C sıcaklıkta gelişen kırmızı ve beyaz çiçeklilerin tohumlarının tümü kırmızı çiçek meydana getirir.

Çuha çiçeklerinin kırmızı veya beyaz renkli çiçek oluşturması ortamın sıcaklığına bağlıdır.Böylece çevresel nedenler aynı kalıtsal özellikleri taşıyan canlılarda farklı fenotiplerin ortaya çıkmasına neden olur.

Bitkilerde klorofil oluşturma özelliği kalıtsaldır fakat klorofil sentezinin gerçekleşmesi için mutlaka ışık gereklidir. Bu da bize klorofil sentezinin kalıtım ve çevre faktörleri ile birlikte kontrol edildiğini gösterir.

Bazı karakterler sadece çevrenin etkisiyle ortaya çıkarlar. Özellikle gelişmenin ilk evrelerinde çevresel faktörler daha etkilidir. Örneğin Talidomit adlı uyku ilacını kullanan annelerin kol ve bacakları gelişmemiş anormal çocuklara sahip oldukları görülür.

Çevrenin insanın gelişimi ve fenotipi üzerindeki etkileri, aynı genotipe sahip olan tek yumurta ikizleriyle yapılan deneylerle incelenmiştir.

YUMURTA İKİZLERİ (TEK VE ÇOK) İnsanda, bir doğumda(batında) bir çocuk oluşur. Bazen de , birden fazla çocuk doğabilir. Annenin döl yatağında aynı anda gelişip, bir batında doğan yavrular, sayılarına göre isimlendirilir. Bunlardan iki tanesine ikiz, üç tanesine üçüz, dört tanesine dördüz gibi isimler verilir.

İkizlerle, üçüz, dördüz gibi kardeşlerin oluşum ve gelişimleri birbirinde çok farklı değildir. İkizler, kendilerini oluşturan yumurtanın, dolaysıyla spermin sayısına , bundan dolayı da kalıtsal özelliklerine göre iki çeşittir.

TEK YUMURTA İKİZLER  Dişi ve erkek üreme hücrelerinin birleşmesi sonucu oluşan tek bir zigot mitoz bölünme sonucu tamamen aynı kromozomları ve genleri taşıyan iki birey meydana gelir. Bu bireylere tek yumurta ikizleri denir.

İki ayrı yumurta iki ayrı spermle döllenir. ÇİFT YUMURTA İKİZLER ( AYRI YUMURTA İKİZLER ) İki ayrı yumurta iki ayrı spermle döllenir.

* Döllenme sonucunda iki tane zigot oluşur. * Zigotlardan mitoz bölünmelerle iki farklı embriyo oluşur. * Oluşan embriyolar ayrı ayrı plasentalarda gelişirler.

* İki farklı yumurtadan oluşan bu ikizlere çift yumurta ( ayrı yumurta ) ikizleri veya yalancı ikizler de denir.

* Bu ikizler ancak farklı zamanlarda doğmuş kardeşler kadar birbirlerine benzerler. Bu nedenle kardeş ikizler olarak da adlandırılır. AYRI YUMURTA İKİZLERİ ÇOĞUNLUKLA FARKLI GENLERE SAHİPTİRLER.