Başlangıç Hükümleri -5. Hafta

Medeni Hukukun Temel Kavramları: HAK KAVRAMI 1- İrade Teorisi: Hak, kişinin başkalarını kendi iradesine göre hareket etmeye zorlayabilmesidir. 2- Menfaat Teorisi: Hak, hukuken korunan menfaattir. 3- Karma Teori: Hak, hukuken korunan ve sahibine korumadan yararlanma yetkisi tanınan menfaattir.

HAKLARIN ÇEŞİTLERİ I- Para ile ölçülebilen değeri olup olmaması bakımından: (Malvarlığı Hakları- Şahıs Varlığı Hakları) A- Malvarlığı Hakları: Para ile ölçülebilen bir değeri bulunan haklardır. Alacak hakları, aynî haklar, maddî değeri bulunan yenilik doğuran haklar, malî yönleri ile fikrî haklar.

1- Alacak Hakları: Bir kişiye (alacaklıya), bir başka kişiden (borçludan) bir edimi yerine getirmesini talep etme yetkisi veren haklardır. -Alacaklı ile borçlu arasındaki hukukî bağ; borç ilişkisidir. Üçüncü kişiler, borç ilişkisinin dışında kalır. -Alacak hakkını (borcu) doğuran kaynaklar çeşitlidir. -Alacak hakkından tek taraflı olarak feragat edilemez.

2- Aynî Haklar: Kişiye, eşya üzerinde doğrudan hâkimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Aynî hakkın konusu, eşyadır. Aynî haklar, sınırlı sayıdadır. Mülkiyet hakkı ve Sınırlı aynî haklar (İrtifak hakkı, Rehin hakkı, Taşınmaz yükü) Eşya üzerinde sahip olunabilen yetkiler: 1-Kullanma (usus) 2- Ürünlerinden yararlanma (fructus) 3- Tüketme (abusus)

1- Mülkiyet Hakkı: 2- Sınırlı Aynî Haklar: Hak sahibine eşya üzerinde kullanma, ürünlerinden yararlanma, tüketme yetkilerinin tümünü veren aynî haktır. 2- Sınırlı Aynî Haklar: Hak sahibine mülkiyetin içeriğinde bulunan yetkilerden sadece bir kısmını veren aynî haktır. Türleri: İrtifak hakkı, Rehin Hakkı, Taşınmaz Yükü.

i- İrtifak hakkı: Hak sahibine, eşya üzerinde kullanma ve/veya ürünlerinden yararlanma yetkisi sağlayan aynî haktır. Örn. intifa hakkı oturma hakkı üst hakkı

ii- Rehin Hakkı: Hak sahibinin sahip olduğu bir alacak hakkının ifa edilmesini teminat altına alan ve borçlunun borcunu ifa etmemesi durumunda, hak sahibine (alacaklıya), rehin konusu şeyi cebrî icra kanalıyla paraya çevirterek alacağını rehin konusunun satışından elde edilen paradan karşılama yetkisini veren aynî haktır.

iii- Taşınmaz Yükü: Bir taşınmazın malikini, sahip olduğu taşınmaz dolayısıyla ve o taşınmaz teminat teşkil etmek üzere, bir başka kişiye bir şey /verme \yapma yükümlülüğü altına sokan aynî haktır.

Aynî Hakların Özellikleri: 1- Eşya üzerinde doğrudan hâkimiyet sağlarlar: Hak sahibinin hakkın konusu eşyadan yararlanabilmek için bir başkasının aracılığına ihtiyacı yoktur. 2- Herkese karşı ileri sürülebilirler: Hak sahibi, herkesten aynî hakkını ihlâl etmemesini isteyebilir.

3- (Maddî Değeri Olan) Yenilik Doğuran Haklar: YDH’ın para ile ölçülebilen değeri varsa, malvarlığı hakkıdır. Örn. alım hakkı. 4- (Malî Yönleri ile) Fikrî Haklar: Fikri Haklar: Kişilerin düşüncelerini, hislerini, yaratıcılıklarını kullanarak yarattıkları fikrî ürünler üzerindeki haklardır.

B- Şahıs Varlığı Hakları: Değerleri para ile ölçülemeyen, kişinin manevî dünyasını yakından ilgilendiren haklardır. Örn. Kişilik hakları, velayet hakkı, (manevî yönleri ile) fikrî haklar. Kural olarak, devredilemezler ve mirasçıya geçmezler.

II- İleri Sürülebileceği Çevre Bakımından (Mutlak Haklar-Nisbî Haklar) A- Mutlak Haklar: Hak sahibi tarafından herkese karşı ileri sürülebilen, herkesten ihlâl etmemesi istenebilen haklardır. Örn. aynî haklar, kişilik hakları, fikrî haklar

B- Nisbî Haklar (Kişisel Haklar): Hak sahibi tarafından sadece belirli kişi veya kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Örn. alacak hakkı, dernekte üyelik hakları Etkisi Güçlendirilmiş Nisbî Haklar: Kanunda belirtilen istisnaî hallerde, bazı nisbî hakların tapu kütüğüne yapılacak şerh işlemi sayesinde ileri sürülebileceği kişilerin kapsamının genişletilmesi mümkündür. (örn. alım, ön alım, geri alım hakları, kiralananı kullanma hakkı şerh verilebilir)

III- Sağladıkları Yetki Bakımından (Yararlanma Hakları-Düzenleme Hakları): A- Yararlanma Hakları: Hak sahibine bir hukuki değerden veya bir davranıştan yararlanma yetkisi veren haklardır. Örn. alacak hakları, aynî haklar, fikrî haklar,kişilik hakları

B- Düzenleme Hakları: Yararlanma haklarını düzenleme, onları kurma, değiştirme, sona erdirme yetkisi veren haklardır. Örn. yenilik doğuran haklar, def’i hakları. - Hak sahibinin, tek taraflı irade açıklamasıyla, bir başka kişinin hukuk alanını etkilediği haklardır.

1- Yenilik Doğuran Haklar: Hak sahibine, tek taraflı irade beyanında bulunarak, yeni bir hukukî ilişki kurma veya mevcut bir hukukî ilişkiyi /değiştirme ya da \sona erdirme yetkisi veren haklardır.

Yenilik Doğuran Hakların Kullanılması: Kural: Muhataba yöneltilmesi gereken tek taraflı irade beyanı ile kullanılırlar. İstisna: Bazı YDH’lar mahkemeye başvurularak, dava yolu ile kullanılırlar. Örn. boşanma davası açma hakkı

Yenilik Doğuran Hakların Özellikleri: Kullanılmakla sona ererler Kullanıldıktan sonra geri alınamazlar Kural olarak, şarta bağlanamazlar Hak düşürücü süreye tâbi olurlar

2- Def’i Hakları: Bir hakka dayanarak kendisinden talepte bulunulan kişiye, bu talebi yerine getirmekten kaçınma yetkisi veren haklardır. Örn. zamanaşımı def’i.

IV. Kullanma Yetkisi Bakımından Haklar: A- Şahsen Kullanılması Zorunlu Olmayan Haklar: Hak sahibinin hakkın kullanılıp kullanılmamasına karar vermek konusunda bir başkasını yetkilendirebildiği haklardır. B- Şahsen Kullanılması Zorunlu Olan Haklar (Şahsa Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar): Hakkın kullanılmasına mutlaka hak sahibinin karar vermesi gereken, kişiliği yakından ilgilendiren haklardır. Örn. kişilik hakkını koruyan davaları açma hakkı, manevi tazminat talep etme hakkı, nişanlanma hakkı, evlenme hakkı

IV- Bağımsız Olup Olmama Bakımından: A- Bağımsız Haklar: Hak sahibinin, doğrudan sahip olduğu haklardır. B- Bağımlı Haklar: Hak sahibinin, /başka bir hakka sahip olmasından veya \ başka bir hukukî ilişkide taraf olmasından dolayı sahip olduğu haklardır.