NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERDE TEMEL İSTATİSTİK İSTATİSTİK GİRİŞ NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

SOSYAL BİLİMLERDE TEMEL İSTATİSTİK İstatistik nedir? İstatistiğe ilişkin temel kavramlar NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İSTATİSTİK NEDİR? İstatistik, belirli bir amaç için verilerin toplanması, sınıflandırılması, çözümlenmesi ve sonuçların yorumlanması ile ilgili teknik ve yöntemleri içeren bir bilim dalıdır. Kısaca araştırma sorularını yanıtlamak ya da araştırma hipotezlerini test etmek için kullanılan yöntemler ve teknikler olarak tanımlanabilir. İstatistiği öğrenmek için temel yol, istatistik yöntem ve tekniklerini bir istatistik problemi içinde uygulamaktır. Aşağıdaki etkinliklerin sırasıyla yapılması istatistik yöntem ve tekniklerinin öğrenilmesini kolaylaştıracaktır. Çalışmak Düşünmek Uygulama (egzersiz) yapmak Daha fazla uygulama yapmak NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Evren (kitle, yığın, popülasyon): Araştırma kapsamına giren ve aynı özellikleri taşıyan birimlerin tümüne denir. Evrenin büyüklüğü ilgilenilen özelliğe(değişkene) göre değişir. Araştırmanın evreni, araştırmanın amacına uygun olarak bir okul, mahalle, köy, ilçe olabileceği gibi ülkenin tamamı da olabilir. Bu bağlamda araştırmanın konusu ve sınırları dikkate alındığında evrende yer alan birimlerin sayısı da her zaman tam olarak bilinmeyebilir. Örneğin üstün yetenekli çocuklarla ilgili bir araştırmada ülkedeki tüm üstün yeteneklileri listelemek mümkün değildir. Başka bir ifadeyle evren sınırlı ya da sınırsız olabilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Örneklem: bir evrenden örnekleme yöntemlerinden yararlanılarak seçilen ve evrendekilerle aynı özellikleri taşıyan daha küçük gruplardır. Örneklemden elde edilecek sonuçlara dayanılarak evren için tahminde bulunulur. Örneklem seçmek için uygulanan yöntemler topluluğuna örnekleme denir. Evren ya da örneklemde yer alan birimlere denek ya da katılımcı denir. Evrendeki denek sayısı “N” örneklemdeki denek sayısı “n” ile gösterilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Araştırmacının gözlediği, ölçtüğü, manupüle ettiği, mukayese ve kontrol ettiği olaylara değişken denir. Derecelerini, düzeylerini ve farklılığını ölçebildiğimiz herhangi bir özellik veya kalite bir değişkendir. Değişken türleri: değişkenler özelliklerine ve yapılarına göre nicel ve nitel olarak sınıflandırılabilir. Nicel değişkenler: eğer değişkenin özelliği sayı ve miktar olarak açıklanabiliyorsa buna nicel değişken denir. Başarı puanı, uzunluk ve ağırlık ölçüleri nicel değişkenlerdir. Nitel değişkenler: eğer değişkenin özelliği sınıflandırılıyorsa buna nitel değişken denir. Nitel değişkenler kategorik değişkenlerdir. Cinsiyet, öğretim yöntemi, medeni durum, bölüm NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Değişken türleri: değişkenler aldıkları değerlere göre sürekli ve süreksiz olarak sınıflandırılabilir. Sürekli değişkenler. İki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer alabilirler. Bireyin boyu sürekli değişkendir. Çünkü kişinin boyu miktar olarak gösterilebilir. Boy, ağırlık, test puanı Süreksiz değişkenler. Ölçülen özellikle ilgili sadece sınırlı sayıda değer alırlar. Cinsiyet sadece kız erkek değeri alır. Medeni durum çocuk sayısı öğretim yöntemi NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Değişken türleri nedensellik ilişkisine göre değişkenler Bağımlı değişkenler Bağımsız değişkenler NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Bağımlı değişken: Bir bilim dalının bağımlı değişkeni daima o bilim dalının inceleme birimidir. Örneğin psikolojinin inceleme birimi davranış olduğundan bağımlı değişkeni de davranıştır. Bağımlı değişken olarak hangi davranışın seçileceğine karar verirken dikkat edilmesi gereken ilk husus ölçülebilirliktir. Bir araştırmada bağımlı değişken olarak seçilen davranış mutlaka herhangi bir biçimde ölçülebilen bir davranış olmalıdır. Bir araştırmada bağımlı değişken olarak ölçülen davranışların kolayca yapılabilen ve nispeten basit davranışlar olması daha yararlıdır. Bu tür davranışların en önemli yararı ölçme kolaylığı sağlamasıdır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Bağımlı değişken olarak seçilen davranış karmaşıklaştıkça ya da bu davranış için daha özel bilgi ve beceriler gerekirse bozucu değişkenlerin sonuçlara ulaşma olasılığı artar. Bozucu değişken araştırmanın veri toplama aşamasında kontrol altında tutul(a)mayan ama sonuçları bozma potansiyeline sahip olan değişkendir. Araştırmanın tasarlanması aşamasında bozucu etkisi olabilecek değişkenlere karşı önlemler alınır. Bağımlı değişken bağımsız değişkendeki farklılaşmalardan etkilenen yani bu farklılaşmalara bağlı olarak değişiklik gösteren değişkendir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Bağımlı değişken bir cins tepki veya davranıştan ibarettir. Bir bağımsız değişken tercih edildiğinde buna maruz kalan kişilerin gösterdiği davranışlar bağımlı değişkendir. Bir araştırmada ölçüm yapma gücüne sahipseniz birden fazla bağımlı değişkeni kaydetmenizi engelleyecek hiçbir kural yoktur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Bağımsız değişken: Bir araştırmada bağımlı değişken üzerindeki etkisi incelenen değişkene bağımsız değişken denir. Geleneksel tanımıyla bağımsız değişken araştırmacının değişimlediği (manüpüle ettiği) değişkendir. Bağımsız değişken etkisinin ne olduğunu araştırmak üzere seçtiğimiz doğrudan ya da dolaylı işlemler yaptığımız değişkendir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Eğer değişken deneyci tarafından sistematik biçimde değişimleniyorsa buna bağımsız değişken denir. Örneğin cinsiyet bir değişkendir, dişi ve erkek olma bu değişkenin düzeyleridir. Kafenin tüketimi belirli etkileri açısından bir araştırma problemi olabilir. Araştırmanın bağımsız değişkeni kafein kullanımı olarak belirlenir. Araştırmada gruplara verilecek farklı miktarlardaki kafein ise bu değişkenin düzeylerini oluşturur. Örneğin 3 gruptan birine 50 mg, ikincisine 100 mg kafein verip kontrol grubuna hiç vermeksizin araştırmamızın bağımsız değişkeninin 3 düzeyi var demektir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Bir değişkenin davranış üzerinde etkili olup olmadığını belirlemenin en basit yolu bu değişkene ait en az iki farklı miktarı kullanmaktır. Bu farklı miktarların her birine değişkenin düzeyleri ya da araştırma koşulları denir. Davranış üzerinde etkisi incelenen değişkenleri iki başlıkta toplamak mümkündür. Bunlar çevresel değişkenler ile denek değişkenleridir. Çevresel değişkenler deneğin dışında bulunan değişkenlerdir. Örneğin pekiştirme miktarı, ilaç miktarı, şok miktarı, aydınlatma, ısı, nem düzeyi gibi değişkenler çevresel değişkenlerdir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

İstatistiğe ilişkin temel kavramlar Buna karşılık denek değişkenleri, deneğin araştırmaya gelirken getirdiği özelliklerdir. Örneğin yaş, ağırlık, cinsiyet, eğitim düzeyi, aylık gelir, ayakkabı numarası gibi değişkenler denek değişkenlerdir. Bağımsız değişken seçiminde dikkat edilmesi gereken bir nokta bu değişkenin en az 2 farklı düzeyini kullanabilme olanağının bulunmasıdır. Bağımsız değişkenin düzeyleri söz konusu olduğunda ortaya çıkan tartışmalardan biri, kaç düzeyinin olacağı ile ilgilidir. Düzey sayısını arttırmak, değişkenin etkisini daha doğru ve ayrıntılı gözleme olanağı tanırken, veri toplama işlemini zorlaştırmaya başlamaktadır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar Büyüköztürk, Şener; Çokluk, Ömay; Köklü, Nilgün. (2011), Sosyal Bilimler İçin İstatistik, 9.Basım, Pegem Akademi, Ankara. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©