İşletme, Genel Kavramlar

İşletme ve Temel Bilgiler İşletme: Kişiler ve kurumların ihtiyaçlarını karşılayarak onları tatmin etmek için, üretim faktörlerini bir araya getirerek mal ve hizmet üreten, pazarlayan ve bu faaliyetlerin sonunda da maddi ve manevi bir kar elde etmeyi amaçlayan iktisadi, teknik ve hukuki birimler olarak ifade edilebilir. Ekonomik değer taşıyan mal veya hizmetin üretildiği veya pazarlandığı yada her iki eylemin beraber yapıldığı kuruluşa işletme denilmektedir. Bu mallar ekmek, sigara, makine  gibi somut  maddeler olabileceği gibi banka, sigorta işlemleri muhasebecilik gibi soyut mallar da olabilir.

İşletmenin Amaçları  İşletmenin amaçları iki kategoride ele alınabilir. Bunlar geleneksel amaçlar ve çağdaş amaçlardır. Geleneksel Amaçlar Kar Elde Etmek Topluma Hizmet Etmek Çağdaş Amaçlar Sosyal Kar Tüketiciye Hizmet İşletmenin Yaşamını Sürekli Kılma

İşletmelerin Sınıflandırılması İşletmelerin sınıflanması çeşitli şekillerde yapılmakla birlikte burada  mülkiyetine göre ve yasalar açısından sınıflandırma üzerinde durulacaktır. Mülkiyetine göre sınıflandırma İşletmenin kime ait olduğu yada sermaye sahipliğine göre bir sınıflandırma yapmak gerekirse, bu genellikle özel, kamu ve karma işletmeler olarak üç grupta yapılabilir. Yasalar Açısından Sınıflandırma Yasalar açısından sınıflandırma halen yürürlükte olan Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunun hükümlerine göre yapılmaktadır. Borçlar Kanunu açısından işletmeler Adi Şİrketler, Türk Ticaret Kanunu açısından ise Ticaret Şirketleri şeklinde bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.

İşletme Muhasebe İlişkisi Günümüz rekabetçi ortamında işletmeler için planlama ve kontrol fonksiyonu daha da önem kazanmıştır. İşletmenin bu fonksiyonunu gerçekleştirebilmesi için işletme içinden bilgi üretilmesi gerekir. Bu bilgi Muhasebe tarafından sağlanır. Bu ne kadar iyi sağlanırsa işletme kararları da o derece iyi alınacaktır. Bir işletme yöneticisi, işletmenin kârlı çalışıp çalışmadığını, mali sorumluluklarını yerine getirip getiremediğini muhasebe verilerine dayanarak öğrenmektedir.

Muhasebe Bilgi Sisteminden Yararlananlar       Yöneticiler       Hissedarlar       Sendikalar       Yatırımcılar       Kredi Kuruluşları       Devlet       Kamuoyu

Muhasebenin Önemi  İşletmelerin elde ettiği ve kullandığı üretim faktörlerinin karşılığında bir para çıkışı, ürettiği mal ve hizmetlerin satılması sonucunda da bir para girişi söz konusu olacaktır. Muhasebe bu değer hareketlerinin parasal yönü ile ilgilenir. Muhasebenin görevi, para ile ifade edilen bu değer hareketlerini belirli bir düzen içerisinde izleyerek bunların sonuçlarını belirli dönemler halinde ortaya koymaktır.

Muhasebenin Önemi  Muhasebe faaliyetlerinin sonucunda önemli bilgiler ortaya konulmuş olacaktır. Muhasebenin sağlayacağı bilgiler ile  işletmelerin etkin, verimli, kârlı yönetilip yönetilmediği, zayıf ve güçlü tarafları hakkında bilgi sağlanmış olacaktır. Muhasebe işletmelerin kendilerini dış dünyaya ifade etmekte kullandıkları bir lisandır.

Muhasebenin Tanımı  MUHASEBE; işletmelerin varlıklarında ve kaynaklarında değişme meydana getiren ve para ile ifade edilen/mali olay ve işlemlere ait bilgileri Belgelendiren, Kaydeden, Sınıflandıran, Özetleyerek Raporlayan, Analiz Edip Yorumlayan ve sonuçları ilgili kişi ve kuruluşlara bildiren bilim olarak tanımlanmaktadır. 

Muhasebenin Fonksiyonları Muhasebe ilk zamanlar sadece ticari işlemlerin kaydedilmesi olarak görülmekteydi. Ekonomi biliminin gelişmesiyle, muhasebe ilave görevler üstlenmeye başlayarak işletmenin temel bilgi kaynağı konumuna ulaştı. Ticari işlemlerin kaydının yanı sıra işletme yöneticilerinin karar alma ve uygulamaları, denetleme faaliyetlerine ışık tutacak bilgi sağlama fonksiyonlarını da üstlenmiş oldu.

Muhasebenin Fonksiyonları Belgeleme Fonksiyonu Kaydetme Fonksiyonu Sınıflandırma Fonksiyonu Özetleyerek Raporlama Fonksiyonu Analiz Etme ve Yorumlama Fonksiyonu

Belgeleme Fonksiyonu Muhasebe süreci belgeleme fonksiyonuyla başlar. Muhasebeye konu olan her bir mali nitelikli işlemin belgeye dayanması gerekir. Bu belgeler yasalarda belirtilen düzenlenmesi zorunlu ya da ticari geleneklere göre düzenlenmesi gereken belgelerdir. Mali yada parasal nitelikteki işlemlerin kanıtları  durumundaki bu belgelerin doğruluğunun kesin olması gerekmektedir.

Kaydetme Fonksiyonu  Kaydetme fonksiyonu parayla ifade edilebilen mali nitelikteki olaylar ve işlemlerin (mal alım satımı, alacağın tahsili, borcun ödenmesi gibi) tarih sırasına göre kaydedilmesini ifade etmektedir. İşlemlerin, işletmenin mükellefiyet türüne göre tutmak zorunda olduğu muhasebe defterlerine kayıt edilmesi gerekir.

Sınıflandırma Fonksiyonu Yevmiye defterine tarih sırasına göre yapılan kayıtlar sonucunda çok sayıda bilgi arka arkaya sıralanmış olur. Bu bilgilerin tarih sırasına göre sıralanması  işletme ile ilgilenen çeşitli çevrelere yarar sağlamaz. Bu bilgilerin yararlı olabilmesi için anlamlı bir biçimde sınıflandırılması gereklidir. Bu sınıflandırma işi; yevmiye defterine tarih sırasıyla yapılan kayıtların aynı nitelikteki işlemleri bir arada görmemizi sağlayacak biçimde defter-i kebir (büyük defter) hesaplarına aktarılması yoluyla gerçekleştirilir. Örneğin kasaya nakit girişleri, senet vererek borçlanmalar, bankaya para yatırıp çekmeler vs. ayrı ayrı görebileceğimiz hale gelmiş olur.

Özetleyerek Raporlama Fonksiyonu Özetleme işi belirli kurallara göre hazırlanan finansal tablolar yardımıyla gerçekleştirilir. Finansal tablolar, belirli bir anda işletmenin çeşitli açılardan görünümünü veya belirli bir dönemin sonuçlarını bize yansıtıcı raporlardır. Özetleyerek Raporlama: Kaydedilmiş ve sınıflandırılmış mali nitelikteki olayların ve işlemlerin özetlenerek mali tablolar ve raporlar haline getirilmesi ve ilgili kişilere (devlet, ortaklar, alıcılar, satıcılar vb.) bu raporların sunulması fonksiyonudur.

Analiz Etme ve Yorumlama Fonksiyonu Analiz ve Yorumlama Fonksiyonu ile raporlarda yer alan özet bilgiler ve bunların kendi aralarındaki ilişkileri yorumlanır.  Bunun gerçekleştirilmesi için, mali tablolar ve raporlar Finansal analize tabi tutulur ve bunların sonuçlarına göre, mali tablolarda ve raporlarda yer alan bilgilerin ne anlama geldiği belirlenir.

Muhasebe Türleri Muhasebe aşağıdaki şekilde türlerine ayrılabilir. Genel (Finansal) Muhasebe Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi Uzmanlık Muhasebesi

Genel Muhasebe  İşletmelerin diğer işletmeler veya kişilerle ilişkilerinin oluşturduğu çeşitli faaliyetleri bulunmaktadır. Bu ilişkilere satın alma, satma, borç alma, borç verme gibi örnekler verilebilir. Diğer işletme ve kişilerle ilişkiler sonucunda ortaya çıkan işlemlerin belgelendirilmesi, kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenerek raporlanması ve analiz edilip yorumlanması Genel (finansal) Muhasebe olarak ifade edilir. Genel muhasebenin görevi; bir işletmenin varlık ve kaynaklarını belirlemek, bunlardaki değişiklikleri saptamak, gelir ve giderleri karşılaştırarak faaliyet sonuçlarını mali tablolar aracılığıyla ortaya koymaktır. Esas itibariyle, ticari işletmeler bu muhasebe türünü kullanmaktadır.

Maliyet Muhasebesi  Üretim faaliyetleri ile uğraşan işletmelerin, üretim safhasında ortaya çıkan, başka bir ifadeyle iç ilişkileri sonucunda meydana gelen değer hareketlerinin kaydı ve bunlara dayalı hesaplamalar maliyet muhasebesinin ilgi alanına girmektedir. Maliyet muhasebesi ile amaçlanan üretilen mamullerin maliyetlerini doğru biçimde ortaya koymaktır. Bu veriler sayesinde işletme yönetimi, satış fiyatlarının doğru tespiti, harcamaların denetlenmesi ve geleceğe yönelik planlama faaliyetlerini sağlam bir temele oturturmuş olur.

Yönetim Muhasebesi  Genel muhasebe ve maliyet muhasebesi faaliyetleri sonucunda üretilen bilgilerin işletmenin daha iyi yönetilmesi için kullanılan muhasebe dalıdır. Burada çeşitli karar verme teknikleri muhasebenin ürettiği bilgilere uygulanmakta, bu yolla yöneticilerin doğru karar vermelerine yardımcı olmak amaçlanmaktadır.

Uzmanlık Muhasebeleri Bu muhasebe türleri; yukarıda belirtilen üç muhasebe türünün çeşitli faaliyet alanlarının (bankacılık, inşaat, konaklama vs.)özelliklerine uygun olarak adapte edilmesiyle oluşturulmaktadır. Banka muhasebesi, Sigorta muhasebesi, İnşaat muhasebesi, Konaklama muhasebesi bu türlerin başlıcalarıdır.

Muhasebenin Temel Kavramları Sosyal Sorumluluk Kavramı Kişilik Kavramı İşletmenin Sürekliliği Kavramı Dönemsellik Kavramı Parayla Ölçülme Kavramı Maliyet Esası Kavramı Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı Tutarlılık Kavramı Tam Açıklama Kavramı İhtiyatlılık Kavramı Önemlilik Kavramı Özün Önceliği Kavramı Muhasebe, işletme ve işletme hakkında bilgiye ihtiyacı olan kesimler arasında bilgi sağlayan önemli bir araçtır. İşletmelerin mali durumu ve faaliyet etkinliği konusunda bilgiler ise mali tablolar aracılığıyla elde edilmektedir. Bu bilgilerden yeterince ve doğru biçimde yararlanılması için, söz konusu bilgilerin belirli bir disiplin ve anlayış içerisinde bir araya getirilmesi gerekmektedir. Böylece muhasebe uygulamalarının gerek şeklen gerekse içerik olarak belirli ilke, esas ve varsayımlara dayanması zorunludur. Geçen süreçte uygulamaları  yönlendirecek ve uygulama birliği sağlayacak, kılavuz niteliğinde temel kavramlar kabul edilmiştir. Bütün ülkelerce kabul edilmiş ve evrensel bir nitelikte olan bu kavramlar her işletmenin kendi kafasına göre kayıt tutmasını engelleyerek bir uygulama birliği ortaya koymaktadır.

Sosyal Sorumluluk Kavramı Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde, mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında belli kişi ve grupların değil tüm toplumun  çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, dürüst ve tarafsız davranılmasını ifade etmektedir.

Kişilik Kavramı  Kişilik kavramı, işletmenin sahipleri, yöneticileri, personeli ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve söz konusu işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini ifade eder.

İşletmenin Sürekliliği Kavramı Bu kavram, İşletme faaliyetlerinin bir süreye bağlı olmaksızın süreceğini ifade eder. Bu nedenle işletmenin ömrü sahiplerinin veya hissedarlarının yaşam sürelerine bağlı değildir. Teorik olarak sonsuz kabul edilir.

Dönemsellik Kavramı  Dönemsellik kavramı; işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır.

Parayla Ölçülme Kavramı Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen, iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını  ifade eder. Bu para birimi ise ulusal para birimdir. Bu ulusal para Türkiye’de Türk Lirası, ABD’de Dolar, AB ülkelerinde Euro’dur.

Maliyet Esası Kavramı  Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün ve uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınmasını ifade eder.

Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı Bu kavram, muhasebe kayıtlarının gerçek durumunu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması  ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması  gereğini ifade eder.

Tutarlılık Kavramı  Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları  için seçilen muhasebe politikalarının birbiriniz izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmenin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur.

Tam Açıklama Kavramı  Tam açıklama kavramı; mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı  olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.

İhtiyatlılık Kavramı  Bu kavram, muhasebe  olaylarında temkinli davranılmasını  ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, işletmeler, muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelir ve kârları için ise gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapılmaz.

Önemlilik Kavramı  Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi veya mali olayın nispi ağırılık ve değerinin, mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder.

Özün Önceliği Kavramı  Özün önceliği kavramı, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

Muhasebenin Dünyada Gelişimi Muhasebede bugün kullanılmakta olan yöntem “çift taraflı kayıt yöntemi” olarak isimlendirilmektedir. Son zamanlara kadar bu yöntemin 14. ve 15. yüzyıllarda İtalya’da gelişmeye başladığı, muhasebeye ait ilk yazılı eserlerin de yine İtalya’da çıktığı kabul edilmektedir. 1458’de Benedit Cortigli Di Ragusa ve 1494’de Luca Paciola’nın yayınladıkları eserlerin bu günkü muhasebe sistemine temel teşkil ettiği düşünülüyordu. Ancak yakın tarihte aynı sistemin İslam dünyasında daha önce gündeme gelmiş olduğu ortaya çıktı. 1363 yılında Abdulah ibni Muhammed’in “Risale-i Felekiyye” olarak isimlendirdiği kitapta “çift taraflı kayıt sistemi”nden bahsedilmektedir.

Muhasebecilik Mesleği Muhasebecilik mesleği 1989 yılında 3568 sayılı “Serbest Muhasebecilik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu” ile yasal zemine oturtulmuştur. Kanunla muhasebe mesleği ile uğraşanlar sınıflandırılmış, her birinin görev sorumlulukları belirlenmiştir. Kanunla Muhasebecilik Mesleği üç sınıfa ayrılmıştır. Serbest Muhasebeci Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Yeminli Mali Müşavirli

Serbest Muhasebecilik Serbest Muhasebecilerin görevi gerçek ve tüzel kişilere ait muhasebe kayıtlarını  tutmak, mali tablolar ve beyannameler düzenlemek olarak belirlenmiştir. Serbest Muhasebeci olabilmek için lise mezunu olanlar 6, iki yıllık meslek yüksek okulu mezunu olanlar 4, staj yapma ve staj sonunda yapılacak sınavda başarılı olma zorunluluğu vardır.

Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik Serbest Muhasebecilerin yapabildikleri bütün işleri yapabilirler. Ayrıca işletmelerin muhasebe sistemlerini kurma ve geliştirme, işletmecilik, muhasebe, finans ve mali mevzuat ile ilgili uygulamaları düzenleme ve aynı konularda danışmanlık yapma haklarına da sahiptirler. İlave olarak ilgili belgelere dayalı olarak inceleme analiz ve denetim yapabilir, mali tablo ve beyannamelerle ilgili yazılı görüş bildirebilir, rapor düzenler, tahkim, bilirkişilik ve benzeri faaliyetleri icra edebilirler.

Yeminli Mali Müşavirlik Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin yaptığı danışmanlık ve denetim faaliyetlerine ek olarak tasdik yetkisine de sahiptirler. Tasdik yetkisi vergi beyannameleri ile bunların ekleri mali tablolara ilişkin olarak yapılmaktadır. Yeminli Mali Müşavirler, tasdik ettikleri işlemlerin sonuçlarından müşterileri ile birlikte sorumludurlar. Bu meslek sınıfına mensup olanlar muhasebe defteri tutmazlar, muhasebe bürosu açamazlar. En az 10 yıl Serbest Muhasebeci Mali Müşavir olarak çalışanlar, ayrıca yeminli mali müşavirlik sınavını kazanmak suretiyle yeminli mali müşavir olabilirler