Örnek Alınması Saklanması Ve Laboratuvara Gönderilmesi Doç. Dr. Metin Doğan Meram Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji AD

Sunum planı Genel ilkeler Kan,BOS,Boğaz örnekleri Balgam,idrar, dışkı örnekleri Yara ve Deri/derialtı Abseler Taşıma besiyerleri Kan Alma prensipleri

Soru: Alınan BOS örneği hemen laboratuvara ulaştırılamazsa nerede saklanmalıdır? A.Oda sıcaklığında B. Buzdolabında C.Sıcak ortamda D. Hemşire bankosunda E.Hiçbiri

Soru: Hastadan alınan İdrar örneği laboratuvara hemen ulaştırılamayacaksa nerede saklanmalıdır? A.Oda sıcaklığında B. Buzdolabında C.Sıcak ortamda D.Hemşire bankosunda E.Tuvalette

Örnek alımı

- Laboratuvara gönderilen klinik örneğin yeterli olması, Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvarı görevini başarılı bir şekilde yapabilmesi için; - Laboratuvara gönderilen klinik örneğin yeterli olması, - Doğru yer ve zamanda alınması, -Ve uygun koşullarda laboratuvara gönderilmesi gerekmektedir.

ÖRNEKLERİN LABORATUVARA GÖNDERİLMESİNDE ZAMAN Genel bir kural olarak alınan tüm mikrobiyolojik örnekler en kısa zamanda (2 saat içinde) laboratuvara ulaştırılmalıdır. Mikrobiyolojik örneğin bekletilmesi, geciktirilmesi; -örneğin kurumasına ve üremesi zor, nazik bakterilerin canlılığınını kaybetmesine ve üretilememesine neden olur.

ÖRNEKLERİNLABORATUVARA GÖNDERİLMESİNDE SICAKLIK Örneklerin saklanması için gereken ısı; Genel olarak normal flora içeren örnekler +4 derecede buzdolabında,steril örnekler ise idrar hariç oda ısısı veya 35 derecelik etüvde bekletilmelidir. İdrar kültüründe sayım yapılacağı için örnek buzdolabında bekletilmelidir.

ÖRNEKLERİN LABORATUVARA GÖNDERİLMESİNDE TAŞIMA BESİYERLERİ Alınan örnekler sürüntü örneği ise TAŞIMA BESİYERLERİ içinde labaratuvara gönderilmelidir. Bu besiyerlerinin kullanılmasının amacı ; -alınan örneklerin kurumasını önlemek -M.O ları üretmeden canlılığını korumaktır. Labaratuvarımızda çoğu örnek için taşıma besiyeri kullanılmaktadır.

İSTEK FORMU İstem formunda yer alması gereken bilgiler: Tarih, Hasta adı ve soyadı, Hastane protokol numarası, Servis ya da poliklinik adı, Örneğin cinsi ve alındığı saat, Varsa kullandığı antibiyotik adı, Önemli Klinik bulgular ve Öntanı İstemi yapan kişinin adını içermelidir. Otomasyon sistemimizde bunların çoğu yer almaktadır.

Dikkat edilmesi gereken hususlar-1 Hastalık etkeni bakterinin izole edilebilmesi için uygun şekilde örnek alınması, taşınması ve uygun besiyerlerine ekim yapılması önemlidir. Örnek antimikrobiyal tedavinin başlanmasından önce alınmalıdır. Laboratuvara bu konuda bilgi verilmelidir. Örnek, patojen mikroorganizmanın bulunma olasılığı en yüksek olan yerden alınmalıdır. Belli bir yerde bulunma olasılığının en yüksek olduğu zaman örnek alınmalıdır.

Dikkat edilmesi gereken hususlar-2 Kan kültürü alınacağı zaman cilt %70’lik alkolle silinip, kuruması beklenmeli ve ardından %2’lik iyot solüsyonu ile temizlenlenmelidir. Üretilen mikroorganizmanın belli miktar örnekteki sayısının saptanması önemlidir. Örn: idrar kültürlerinde belli bir koloni sayısının üstü anlamlı kabul edilir. Florası olan örneklerde etken olma olasılığı olan bakterinin miktarının belirtilmesi önemlidir. Örn: balgam ve BAL örneklerinde üreyen mikroroganizmanın koloni sayısının belirtilmesi gereklidir

Dikkat edilmesi gereken hususlar-3 Örneklerin laboratuvara en kısa zamanda ulaştırılması önemlidir. İdrar, dışkı ve balgam birkaç saat buzdolabında bekleyebilir, BOS bekleyecek ise 37˚C’de bekletilmelidir. Normalde steril olan, vücudun kapalı derin bölgeleri (kan, plevral, perikardiyal, peritoneal sıvı, eklem sıvısı, derin yaralar veya kapalı alanların açık cerrahisi sırasında alınan örneklerin anaerob koşullarda da kültürleri yapılmalıdır.

Dikkat edilmesi gereken hususlar-4 Vücut yüzeyinden, yani deri, ağız, burun, boğaz, üretra ve vajinadan alınan örneklerin veya normal flora ile kolayca kontamine olabilen (idrar, balgam gibi) örneklerin anaerob koşullarda kültürünün yapılmasına gerek yoktur. Anaerob koşullarda kültürü yapılacak örneğin toplanması ve taşınmasında özel teknikler kullanılır. Anerob ekim için en iyi örnek aspirasyon örneğidir. Enjektör ile alındığında iğnedeki bütün hava çıkarılmalıdır.Örneğin eküvyonla alınması anaerob ekimler için uygun değildir.

Kan kültürü-1 Kan kültürleri antimikrobiyal tedavi başlanmadan önce alınmalıdır. Kan kültürü sonuçlarının yalancı pozitif çıkmasını engelleyecek koşullara uyulmalıdır. Örneğin alınacağı bölgenin seçimi, aseptik tekniğe uyulması, yeterli miktarda kan örneği alınması ve yeterli sayıda kültür yollanması. Bakteremi ya da fungemiye neden olan etkenlerin saptanması için birer saat arayla alınan 2 veya 3 kültür yeterli olmaktadır. 24 saat içinde 2’den fazla kan kültürüne gerek yoktur.

Kan kültürü-2 Kan örneğini alacak olan sağlık personeli eldiven kullanmalıdır. Santral venöz kateterden kan örneği alındığında, periferden alınan bir kan örneği de ayrıca gereklidir. Erişkinde kan örneği en az 10 ml olmalıdır. Çocuklarda 1-5 ml.’lik kan örneği kültür için yeterlidir. Kan kültüründe 4 günden itibaren üremeler beklenir. Bartonella, Legionella, Brucella, bazı mantarlar için bu süre daha uzun olabilir.

Beyin omurilik sıvısı-1 Hücre sayımı, kimyasal inceleme için steril bir tüpe, kültür için ayrı bir tüpe örnek alınır. Çok kısa zamanda laboratuvara ulaştırılıp kültür yapılmalıdır. İdeali yatak başı ekim yapılmasıdır. BOS’un boyalı yayma örneğinin incelemesi hızlı bir yöntem olmakla birlikte kültüre göre duyarlılığı düşüktür.

Beyin omurilik sıvısı-2 Bakteriyel menenjitin laboratuvar tanısında BOS’un Gram boyalı preparatının değerlendirilmesi, BOS ve kan kültürleri rutin olarak yapılmalıdır. Antibiyotik kullanımı öyküsü yoksa Gram boyamanın duyarlılığı %75-90’dır, eğer antibiyotik kullanan bir hasta ise duyarlılık %40-60’a düşmektedir.

Beyin omurilik sıvısı-3 Viral ensefalitlerin tanısında moleküler yöntemler tercih edilmektedir. Ancak olguların ancak %30-70’ında özgül etken saptanabilmektedir. HSV ensefalitinde PCR yüksek duyarlılık ve özgüllüğe sahiptir. Fungal menenjit tanısında kullanılan BOS örneğinin miktarı fazla olmalıdır.

Boğaz kültürü Tükürük ve muköz zarların normal flora ile kontaminasyonunu önlemek için, dil basacağı yardımı ile dil aşağı bastırıldıktan sonra eküvyon ağıza sokulur. Tonsiller, farinks arka duvarı ve varsa püy odaklarına sürülür. Ağız içinde dil ve dudaklara değmeden çıkarılmalıdır. Ek bir istek olmadığı durumlarda sadece A grubu beta hemolitik streptokok için kültür yapılır.

Balgam örneği-1 Alt solunum yolu infeksiyonlarında patojen saptanmasında balgam kültürünün rolü tartışmalıdır. Özgüllüğü ve duyarlılığı çok düşüktür. Balgam örneği antimikrobiyal tedavi başlanmadan önce alınmalıdır. Steril bir cam veya plastik kap içerisine, mümkün olduğunca az tükürük içeren, pürülan ya da mukopürülan örnek ve mümkünse sabah kalkar kalkmaz alınmalıdır.

Balgam örneği-2 Tüberküloz şüphesi durumunda Ziehl-Nielsen boyası ile preparat hazırlanır ve aside dirençli basil aranır. Özellikle Pneumocystis carinii, mikobakterial ve fungal izolasyonlar için %15 NaCl ve %10 gliserin içeren aerosol 10 dk süre ile solunduktan sonra derin bir öksürükle çıkarılan balgam örneği değerlendirilmelidir. Tükrük balgam örneği olarak kabul edilmez. Örnek red kriteridir.

İdrar örneği Örnek, temiz, orta akım idrarından alınmalıdır. Temiz bir antiseptikli gazlı bez üretra ağzı önden arkaya doğru temizlenir. İdrarın ilk kısmı dışarı aktıktan sonra orta kısmı steril bir kapta toplanır, son kısmı ise yine dışarı atılır. İdrar bakteri üremesi için çok elverişli bir ortamdır. Oda sıcaklığında bırakılacak olursa bakteriler hızla çoğalır. Örnek bekleyecekse buzdolabında bekletilmelidir.

Yara ve Deri/derialtı Abseler Deri yüzeyi %70 alkolle temizlenir. Örnek yara yüzeyine mümkün olduğunca az değerek, derinden aspirasyonla veya sağlam doku sınırına eküvyon sürülerek alınır. Örnek transport besiyerinde taşınmalıdır.

Dışkı örneği Taze veya uygun koşullarda saklanmış örnekten kültür yapılması önem taşır. Kültür hemen yapılamayacaksa örnek mutlaka transport besiyerinde saklanmalıdır. Kültürün yanısıra dışkının mikroskopik incelemesi de çok önemlidir. Dışkı incelemesinin tam olması için bakteriyolojik incelemenin yanısıra parazitolojik inceleme de yapılmalıdır.

Taşıma besiyerleri Örnek alındıktan sonra kültür hemen yapılamıyorsa taşıma besiyerleri kullanılır. Stuart veya Amies' besiyerleri uygun pH’ya sahip, kurumayı önleyen, bakterilerin toksik etkisinden korumayı sağlayan aerop, anaerop tüm bakterilerin ve virüslerin canlı halde laboratuvara taşınmasını sağlayan besiyerleridir. Bunun dışında daha dar spektrumda amaca hizmet eden besiyerleri de vardır. Örn: Cary-Blair besiyeri özellikle dışkı örneklerinin taşınmasında kullanılır.

Soru: Alınan BOS örneği hemen laboratuvara ulaştırılamazsa nerede saklanmalıdır? A.Oda sıcaklığında B. Buzdolabında C.Sıcak ortamda D. Hemşire bankosunda E.Hiçbiri

Soru: Hastadan alınan İdrar örneği laboratuvara hemen ulaştırılamayacaksa nerede saklanmalıdır? A.Oda sıcaklığında B. Buzdolabında C.Sıcak ortamda D.Hemşire bankosunda E.Tuvalette