OPSİYON PİYASASI Dr. Çağatay ORÇUN

OPSİYON NEDİR ? Opsiyon, iki taraf arasında yapılan, ilerideki bir tarihte bugünden belirlenen bir fiyat üzerinden bir menkul kıymeti satın alma veya satma hakkı taşıyan sözleşmelerdir.

OPSİYONLARLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

DAYANAK VARLIK Dayanak varlık, opsiyonun bağlı olduğu varlığı ifade eder.

OPSİYON KULLANIM FİYATI

UZUN (LONG) TARAF Opsiyon sözleşmesini satın alan taraftır. Organize opsiyon piyasalarında uzun taraf, prim ödeme dışında herhangi bir yükümlülüğü bulunmadığından risk taşımaz.

KISA (SHORT) TARAF Opsiyon sözleşmesini satan taraftır. Organize opsiyon piyasalarında kısa taraf, vadeye kadar veya vade tarihi için alma veya satma yükümlülüğü altına girdiğinden risk taşır. Bu nedenle kısa taraftan teminat talep edilir.

TARAFLARIN DURUMU Opsiyon sözleşmesi alan (Long) tarafın vade sonuna kadar üç alternatifi vardır: 1. Almış olduğu opsiyonu satabilir, böylelikle pozisyonunu kapatmış olur (karı-zararı, aldığı fiyat ve sattığı fiyat arasındaki farktır). 2. Karda ise opsiyonu kullanabilir. 3. Zararda ise kullanım süresi dolana kadar bekler ve kullanmaz; dolayısıyla verdiği opsiyon primi kadar zarar eder. Opsiyonu satan/yazan (Short) tarafın üç alternatifi vardır: 1. Satmış olduğu opsiyon sözleşmesini satın alabilir, böylelikle pozisyonunu kapatır (karı zararı, sattığı fiyat ve geri aldığı fiyat arasındaki farktır). 2. Opsiyonu sattığı taraf hakkını kullanmak isterse yükümlülüğünü yerine getirir. 3. Kullanım süresi dolana kadar opsiyonu alan taraf hakkını kullanmazsa aldığı opsiyon primi kadar kar eder.

OPSİYON PRİMİ Opsiyon alınıp satılırken, alıcı sahip olacağı hak için satıcıya “opsiyon primi” adı altında bir prim öder, bu prim alıcı için maliyet oluştururken satıcıya ise bir gelir teşkil eder.

OPSİYON PRİMİ Opsiyon primini etkileyen 4 değişkenden bahsedebiliriz; Opsiyonun alım mı, satım opsiyonumu olduğu, Kullanım fiyatı ile varlığın piyasa fiyatı arasındaki ilişki, Vadeye kalan gün sayısı, Dayanak varlığın veya göstergenin dalgalanması, Risksiz faiz oranı.

OPSİYON VADESİ

OPSİYON TİPLERİ

OPSİYON TÜRLERİ

ALIM OPSİYONU Alım opsiyonu, sahibine belli bir kıymeti bugünden belirlenen bir fiyat üzerinden belli bir miktarda ve belli bir vade içerisinde yada sonunda satın alma hakkı veren opsiyondur.

ALIM OPSİYONU Opsiyon sahibi yada alıcısı, ödediği bir prim karşılığında belli bir fiyattan opsiyonu satın alır, vade sonunda opsiyonu kullanmak istemeyebilir. Opsiyon sahibinin maksimum kaybı, ödediği prim kadardır; kazancı ise, sınırsızdır.

ALIM OPSİYONU Opsiyon satıcısı, belli bir fiyat karşılığında, opsiyon sözleşmesini hazırlayıp satmakla yükümlülük altına giren taraftır. Opsiyon satıcısının kazancı, aldığı prim ile sınırlı olup; kaybı sınırsızdır. Bu yüzden opsiyon satıcısı daha fazla risk alan taraftır.

ÖRNEK – 1 ALIM OPSİYONU Kasım ayı içerisinde cari fiyatı 7500 TL olan BEKO hisse senetlerini, Şubat ayı sonuna kadar 8000 TL’den satın alma hakkı veren bir opsiyon sözleşmesinin imzalandığını düşünelim. Sözleşme primi 400 TL olsun.

ÖRNEK – 2 ALIM OPSİYONU Buğdayın kilosunun 0,40 TL olduğunu ve yatırımcının 0,50 TL kullanım fiyatlı bir alım opsiyonunu 0,02 TL prim karşılığında satın aldığını varsayalım.

OPSİYON ALICISI AÇISINDAN

OPSİYON SATICISI AÇISINDAN

Örnek 3 İşlem Tutarı : 100.000 USD Vade : 3 ay Prim Oranı : % 2,68 Spot Fiyat                   : USD/TL 1,6100 Kullanım Fiyatı           : USD/TL 1,6300 İşlem tarihinde USD/TL kuru 1,6100 (spot fiyat) olsun;  önümüzdeki 3 ayın sonunda USD/TL kurunun 1,6300  (kullanım fiyatı) seviyesinin üstüne çıkacağını düşünüyorsanız: 3 ay sonunda 100.000 USD’yi 1,6300 seviyesinden satın alma hakkını Türk Eximbank’tan işlem tutarının %2,68 oranında prim ödeyerek satın alabilirsiniz. Ödeyeceğiniz prim tutarı= 100.000 USD * %2,68= 2.680 USD / 2.680 USD * 1,6100= 4.315 TL’dir Vade sonu geldiğinde(3 ayın sonunda): Piyasada kur USD/TL 1,7000 ise opsiyon hakkınızı kullanırsınız.  Türk Eximbank ile imzaladığınız opsiyon işleminden doğan hakkınızı kullanarak USD/TL 1,6300 seviyesinden Türk Eximbank’tan döviz alırsınız. Vadede elinize geçecek tutar  (1,70-1,63)*100.000= 7.000 TL’dir. Kârınız 7.000-4.315= 2.685 TL’dir. Piyasada kur USD/TL 1,5000 ise opsiyon işleminden doğan hakkınızı kullanmazsınız. Türk Eximbank ile imzaladığınız opsiyondan doğan hakkınızı kullanmayarak dövizi USD/TL 1,6300 yerine USD/TL 1,5000 seviyesinden piyasadan satın alırsınız.

SATIM OPSİYONU Satım opsiyonu, alıcısına veya sahibine belli bir kıymeti, bugünden sabitlenen bir fiyat üzerinden, belli bir vade içerisinde yada sonunda satma hakkı veren opsiyondur.

SATIM OPSİYONU Satıcı taraf, opsiyon sözleşmesiyle üstlendiği yükümlülüğü yerine getirmek zorundadır. Satma opsiyonu satın alan kişi, piyasada ilgili varlığın fiyatının düşeceğini tahmin etmektedir.

ÖRNEK – 4 SATIM OPSİYONU Piyasa fiyatı 9000 TL olan BEKO hisse senetleri için, 8000 TL işlem fiyatı belirlendiğini ve primin 400 TL olduğunu varsayalım.

ÖRNEK – 5 SATIM OPSİYONU Buğdayın kilosunun 0,70 TL olduğunu ve yatırımcının 0,50 TL kullanım fiyatlı bir satım opsiyonunu 0,01 TL prim karşılığında satın aldığını varsayalım.

OPSİYON ALICISI AÇISINDAN

OPSİYON SATICISI AÇISINDAN

Örnek 6 İşlem Tutarı                : 100.000 USD Vade                            : 3 ay Prim Oranı                  : % 2,68 Spot Fiyat                   : USD/TL 1,6100 Kullanım Fiyatı           : USD/TL 1,6300   İşlem tarihinde USD/TL kurunun 1,6100 (spot fiyat) olduğu varsayımı altında; önümüzdeki 3 ayın sonunda USD/TL kurunun 1,6300  (kullanım fiyatı) seviyesinin altına ineceğini düşünüyorsanız: 3 ay sonunda 100.000 USD’nizi 1,6300 seviyesinden satma hakkını Türk Eximbank’tan işlem tutarının %2,68 oranında prim ödeyerek satın alabilirsiniz. Ödeyeceğiniz prim tutarı= 100.000 USD * %2,68= 2.680 USD / 2.680 USD * 1,6100= 4.315 TL’dir Vade sonu geldiğinde(3 ayın sonunda): Piyasada kur USD/TL 1,5000 ise opsiyon hakkınızı kullanırsınız.  Türk Eximbank ile imzaladığınız opsiyon işleminden doğan hakkınızı kullanarak dövizinizi USD/TL 1,6300 seviyesinden Türk Eximbank’a satarsınız. Vadede elinize geçecek tutar  ((1,63-1,50)*100.000)=13.000 TL’dir.  Net kârınız 13.000-4.315= 8.685 TL’dir. Piyasada kur USD/TL 1,7000 ise opsiyon işleminden doğan hakkınızı kullanmazsınız. Türk Eximbank ile imzaladığınız opsiyondan doğan hakkınızı kullanmayarak dövizinizi USD/TL 1,6300 yerine USD/TL 1,7000 seviyesinden piyasada satarsınız.

BORSA VE BANKA OPSİYONLARI Borsa opsiyonları, organize olmuş borsalarda işlem gören opsiyonlardır. -Standartlaşma -Halka açık fiyatlandırma -Takas merkezi -Teminat sistemi

TEŞEKKÜRLER..