DİFERANSİYEL
Diferansiyel, güç aktarma organları içerisinde moment artışı ve taşıt viraj dengesini sağlayan dişli sistemine denir. Diferansiyel, sağ ve sol tekerlekler farklı hızlarda dönebilsinler diye vardır. Viraj ve engebeli yollarda, sağ ve sol tekerlekler farklı miktarlarda yol alacağından farklı hızlarda dönmeleri gerekir. Aksi halde tekerlekler kayar veya patinaj yaparlar, bu durumda yol tutuşu azalır, lastikler aşınır.
Görevleri Vites kutusundan aldığı dönüş hareketini, tekerleklere iletmek Araç dönüş yaparken virajlarda, virajın içinde ve dışında kalan tekerleklerin farklı hızlarda dönebilmelerini sağlamak. Hareketi tekerleklere iletirken, şanzımandan gelen torku arttırmak ve devir sayısını azaltmak Arkadan çekişli araçlarda vites kutusundan gelen hareketin açısını 90 derece kırarak akslar vasıtasıyla tekerleklere iletir. Önden çekişli araçlarda ise gelen hareketin sadece yönünü değiştirir
Diferansiyel Parçaları ve Yapısı Diferansiyellerin yapılarını arkadan itişli ve önden çekişli olmak üzere iki grupta incelemek daha uygun olur. Ancak yapıda ve parçalarda köklü bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Tek değişiklik, önden çekişli diferansiyelde hareket, vites kutusu çıkış milinden alınan helisel dişli olan pinyon (mahruti) dişliye verilmektedir. Arkadan itişli diferansiyellerde ise hareket, şafttan konik dişli olan pinyon (mahruti) dişliye verilmektedir. Pinyon dişliden hareket ayna dişliye verilmekte, hareket aynaya bağlı olan diferansiyel kafesine iletilmektedir. Kafese istavroz miliyle bağlı bulunan sayısı model, markaya ve çeşide göre değişen istavroz dişlileri bulunur. İstavroz dişlilerinin ileri gidişlerde dönme hareketi yoktur. İstavroz dişlileri kendi etrafında dönmezler. Ancak bunlarla kavraşmış olan aks dişlilerine hareketi iletirler. Aks dişlileri iç kısımlarından frezeli dişliler yardımıyla aks millerine hareketi iletirler.
Mahruti (Pinyon) dişlisi Ayna dişlisi Diferansiyel dişli kutusu ve muhafazası Aks dişlileri (2 adet) Istavroz dişlileri ( 2 veya 4 adet) Diferansiyel gövdesi ve muhafazası Yağ doldurma tapası
Çeşitleri Diferansiyellerin çeşitleri şu şekilde sıralanabilir: Kullanıldıkları araçlara göre; Ayarlarına göre diferansiyeller; Diferansiyelin araçtaki yerine göre;
Kullanıldıkları araçlara göre; Kontrollü kayma yapabilen diferansiyeller: Genellikle kamyon ve otobüs gibi ağır hizmet araçlarında kullanılır. Bu diferansiyeller büyük torkun ve hızın istenildiği yerlerde kullanılırlar. Kayma yapmayan diferansiyeller: İş makinesi ve karayolu dışında çalıştırılan ağır hizmet tipi araçlarda kullanılırlar. Kısaca hızın az fakat torkun gerekli olduğu yerlerde kullanılırlar. Standart diferansiyeller: Otomobillerde kullanılan diferansiyel çeşididir. Hızın fazla fakat torkun daha az istenildiği araçlarda kullanılırlar.
Ayarlarına göre diferansiyeller; Ayar şimli diferansiyeller: Otomobillerde kullanılan ve ayna ile pinyon arasındaki ayarın şim konularak istenilen değere getirildiği diferansiyellerdir. Ayar somunlu diferansiyeller: Bu diferansiyeller genellikle kamyon otobüs gibi araçlarda kullanılır. Ayna dişli ile pinyon dişli arasındaki boşluk ayna dişlinin yataklarındaki bulunan iki adet vidalı parça ile aynayı sağa ve sola kaydırmak suretiyle oluşturulur.
Diferansiyelin araçtaki yerine göre; Önden çekişli diferansiyeller: Önden çekişli araçlardaki diferansiyeller ayar gerektirmeyen ve sadece pinyon ile ayna arasındaki bağlantı helisel dişlilerle sağlanan ve hareketin yönünü terse çevirme görevi yapar. Vites kutusuyla yekpare olarak yapılırlar. Arkadan itişli diferansiyeller: Bu günkü kamyon, otobüs ve arkadan itişli otomobillerde kullanılırlar. Ayna ve pinyon bağlantısı helisel hipoit dişli olup hareketin yönünü 900 çevirmek için kullanılır. Ayarlarının mutlaka yapılması gerekir.
Diferansiyelin çalışması Şafttan gelen dönme hareketi mahruti dişli üzerinden ayna dişlisine, oradan da diferansiyel dişli kutusuna iletilir. Istavroz dişlileri, diferansiyel dişli kutusuna bağlı olduklarından kutu ile birlikte döner. Düz gidiş halinde diferansiyelin çalışması bu şekilde devam eder. Araç virajı dönerken dönüş yönüne göre iç tarafta kalan aks yavaşlar. Çünkü taşıt, iç taraftaki aksı daha yavaş dönmeye zorlar. Bu durumda istavroz dişlileri kendi eksenleri etrafında dönmeye başlar. İstavrozlar yavaşlayan aks dişlisi üzerinde kendi eksenleri etrafında dönerek yuvarlanmaya girişirler ve bu hareketlerini diğer aks dişlisine iletirler. Dolayısı ile dıştaki aks dişlisi daha hızlı dönmeye başlar. Bu şekilde iki aksın birbirine göre farklı devirlerde dönmeleri sağlanır.
Diferansiyelde Kullanılan Yağların Özellikleri Diferansiyelde dişliler arasında sürtünme ve dişliler üzerinde moment aktarımı olduğundan çalışması sırasında aşıntı ve ses meydana gelir. Bu sesin ve aşıntının tamamen absorbe edilmesi yani önlenmesi mümkün değildir. Fakat diferansiyel içerisinde kullanılabilecek uygun nitelikli bir yağ ile en aza indirmek mümkündür. Yeterli miktarda yağ bulunan diferansiyelde ses ve aşıntı minimum seviyeye indirilebilir. Ayrıca dişlilerin çalışması sırasında meydana gelen aşırı ısı da kullanılacak yağ vasıtasıyla soğutulur. Bunun için vites kutusunda olduğu gibi diferansiyelde de 90 numara hipoid dişli yağı kullanılır. Buradaki yağın kalınlığı araç tiplerine göre değişebilir. Genellikle vites kutusu ve diferansiyelde 75 ile 95 numara kalınlık arasında bir dişli yağı kullanılabilir
Ayrıca yağın dişlilere çarpması sonucu köpürme ve diferansiyel hava borularından kaçarak azalma meydana gelebilir. Bunun için kullanılacak yağın kaliteli olması, köpürme yapmaması gereklidir. Diferansiyelde kullanılan dişli yağlarının aşağıdaki özellikleri sağlaması gerekir: Aşırı basınç özelliği sayesinde dişli yüzeyinde film tabakası oluşturarak aşınmayı engeller. Ağır yük ve yüksek devirlerde meydana gelen aşırı basınç altında kalın yağ filmi oluşturur. Rutubetle birlikte oluşan asitleri nötralize ederek pas ve korozyonu önler. Sudan ayrılma ve pas önleme özellikleriyle dişli sistemlerini suyun olumsuz etkilerine karşı korur.