Doç. Dr. Erbay Arıkboğa Marmara Üniversite C. Başkanlığı sistemine B. Başkanlığı modelinden bakmak Türkiye’deki Belediye Modelinden Hareketle Muhtemel Başkanlık Sistemine Dair Projeksiyonlar Doç. Dr. Erbay Arıkboğa Marmara Üniversite III. Strategic Public Management Symposium, 13-14 April 2017, İstanbul.

İçerik Elimizdeki B modeli Muhtemel C modeline ilişkin ne tür ipuçları verebilir? Elmalarla armutları mı karşılaştırıyoruz? Kararnamelerle kamu kurumu kurulması… İdari yapıyı merkezileştirme riski var mı? Yerel siyasette kurumsal mimari ve destekleyici araçlar C. Başkanlığı modelinde otoriterleşme ‘riski’ (karşılaştırma ve projeksiyon) Formel boyut, otoriterleşme riski aleyhine durumlar Siyasal boyut, otoriterleşme riski lehine durumlar

Başkanlık Sistemine Belediyeden Bakmak Neden? Belediyedeki sistem Güçlü başkan modeli Başkanlık sisteminden ‘yerel’ versiyonu Başkanlık sisteminin ‘mini’ versiyonu Her iki model, özü itibariyle benzer Başkan ve meclis ayrı sandıklardan seçilir Yürütme (başkan) ve karar organı (meclis) ayrışır Başkanlık modeli Türkiye’de hiç bilmediğimiz bir şey değil (Yerelde) Uzun uygulamanın ürettiği bir idari – siyasi kültür var Başkan ve meclisi birlikte seçiyoruz Peki, yereldeki uygulama yarına dair bize ne söylüyor? Yerel, ulusala dair çok şey söyleyebilir Parlamenter sistemin yerel versiyonu? Komisyon modeli Yürütme meclisin içinden çıkar Birden çoktur

Karşılaştırma yaparken dikkat!!li olmak gerekir (elmalar ve armutları)! Belediyeler, verili sistem içinde çalışmalarını sürdürür Sistemi değiştirme yetkisi yok B. Başkanı Yasama gücünü biçimlendiremez, ancak lobi yapabilir Yargı gücünü biçimlendiremez Belediye meclis üyeliği listesi üzerinde ancak kısmi etkiye sahiptir C. Başkanı Milletvekili listesini belirleyebilir Partisi veya grup başkan vekilleri üzerinden yasa teklifi verebilir Meclis komisyonlarında fiilen temsil edilir HSK’yı biçimlendirebilir AYM’ye üye atayabilir Yeni kurumlar kurabilir Çıkaracağı kararnamelerle, anayasal kurallar içinde, mevcut yetki alanını genişletebilir. B. Başkanı ile C. Başkanının gücü karşılaştırılamaz!!!

Başkanlık sisteminde İşleyişte belirleyici olacak ilave faktörler Başkanla parlamento arasındaki denge ve denetim Bağımsız yargı (yargı kültürü & yargıç güvencesi) İdari yapının merkeziyetçi veya ademi merkeziyetçi oluşu Seçim sistemi Siyasi partilerin örgütlenme biçimi Partilerin katı bir disipline sahip olup olmaması Parti içi demokrasi Siyasi kültür Sivil toplumun gücü Temel hak ve özgürlükler (özellikle ifade, örgütlenme, basın, din özgürlüğü vb.) veya bunlar üzerindeki baskılar C. Başkanının bütün bunlardan devşireceği ilave siyasi – idari – hukuki güçler

İdari teşkilat Belediye düzeyinde Ulusal düzeyde Yetki alanı sınırlı Norm kadro düzeni (yönetmelikler) var Bu sınırlar içinde idari birimler ve teşkilat yönetmelikleri meclis kararını gerektirir Ulusal düzeyde C. Başkanı kararnamesi ile kuruluş imkanı Kararname ile hangi idari birimler kurulabilir Bakanlıklar Merkezi idare hiyerarşisi içindeki bağlı kuruluşlar (genel müdürlük vb.) Merkezi idare hiyerarşisi dışındaki bağlı, ilgili kuruluşlar (hizmet yerinden yönetim birimleri) Düzenleyici ve denetleyici nitelikte kurumlar (RTÜK hariç)

Kararname ile idari teşkilat kurma Bu yetki neleri kapsamaz Bazı kurumları kapsamaz Anayasa’da kanunla düzenleneceği belirtilen kurumlar Üniversiteler, RTÜK, diyanet, meslek kuruluşları Yerel yönetimleri kapsamaz (kanun) Yerel yönetimin teşkilat yasası, yetkileri, statüsü vs. bağlamında Yeni bir belediye veya köy kurabilir, birkaç belediyeyi birleştirebilir Yeni BŞB kuramaz (anayasal değil, ama yasal engel var) Özerk bölge yönetimini hiç kapsamaz Özerk bölge = bölgesel parlamento kurmak Eyalet, söz konusu bile olamaz Başınıza eyalet kadar taş düşsün! Devlet, federe devletleri (eyaletleri) kurmaz Federe devletler, Federal Devleti kurar

Bir merkezileşme riski var mı? C. Başkanı Kararnamesi ile, görev tanımları yoluyla, Merkez ile yerel yönetimler arasındaki yetki paylaşımı değiştirilebilir mi? Belediyeyi yetkili olmaktan çıkaramaz Peki ortak olabilir mi? Örneğin, belediyenin yetkisindeki bir hizmeti, merkezdeki bir kuruma da verebilir mi? Fiili ortaklık veya belki fiilen içini boşaltma şeklinde Metin sorunlu! İş mahkemeye gider Hangi mahkeme? Anayasa mahkemesi (!) Mahkeme ne der? Kesin bir şey söylemek zor

[Yerel düzeyde kurumsal mimari]

[ Yerel düzeyde kurumsal mimari ] Yerel siyaset Başkan merkezli bir kurguya Parti merkezli bir işleyişe Sistemin ağırlık merkezi meclis değil başkan Sisteme bireysel inisiyatiflerden ziyade grupsal (partisel) davranış normları egemen Başkan – meclis ilişkisi (siyasal boyutta) Başkan ile meclis grubu arasında dayanışma ilişkisine dönüşür Yasal/kurumsal denge ve denetim ilişkisi Başkanla muhalefet grubu arasında işlerlik kazanır Başkanla iktidar grubu arasında, ancak parti bağlamında siyasal kontrol ve denetim ilişkisine dönüşür Meclisin temsil, karar alma ve denetim işlevleri, bu kurumsal mimari üzerinde çalışır

Yerel kurumsal mimariyi destekleyici araçlar Başkan ve parti merkezli kurumsal mimari destekleyici araçlar İki temel sütun, hangi ilave araçlarla destekleniyor Başlangıçta Başkanın arkasında bir meclis çoğunluğu oluşturmak Seçim sistemi: Onda birlik baraj + kontenjan adaylığı Aday belirlemede parti ağırlığı Görece az ön seçim + Sabit liste İşleyişte Başkan: Yürütmeye tek başına hakim + tam zamanlı + meclis bşk Meclis üyeleri: Uygulamanın dışında + kısmi zamanlı + ek uğraş Grup kararı + parti tüzükleri (meclis üyeleri için parti disiplini)

Yerel düzeyde karar alma süreci Belediye / BŞB Mini ‘başkanlık sistemi’ Parti odağı Müzakereler meclis üyeleri arasında değil Parti grupları içinde Başkan odağı Meclisin gücünün sınırı Başkana rağmen değil, başkanla müzakere, başkanla birlikte karar almak

C. Başkanlığı modelinde otoriterleşme ‘riski’ (karşılaştırma ve projeksiyon)

Üye tam sayısının salt çoğunluğu Karşılaştırma (projeksiyon) formel boyut Otoriterleşme riski aleyhine (bazen de lehine) C. Başkanı B. Başkanı Seçim dönemi Eş zamanlı seçim Makam boşaldığında, TBMM seçimi de yenilenir Makam boşaldığında, meclis içinden doldurulur Başkan – meclis ilişkisi TBMM başkanı değil Meclis başkanı TBMM üyesi değil Meclis üyesi + oy hakkı var Oturumlara başkanlık yapamaz Oturumlara başkanlık yapabilir Gündemi meclis başkanı ve gruplar belirler Gündemi başkan belirler Ağırlıklı veto Üye tam sayısının salt çoğunluğu Fesih/yenileme/ düşürme Karşılıklı fesih yetkisi Başkan meclisi feshedemez Soruşturma ve yüce divana sevk Gensoru + faaliyet raporu ve danıştaya sevk Bütçe Yeniden değerle + devam et Bütçe kabul edil edilmezse? Yasal-kurumsal ayrım Daha net ayrım Daha iç içe

Karşılaştırma (projeksiyon) siyasal boyut Otoriterleşme riski lehine C. Başkanı B. Başkanı Siyasi partiler ve başkan adayları Sadece büyük partiler şanslı Küçük partiler yerelde iktidara gelebilir Salt çoğunluk (%50+1) Basit çoğunluk Ortak aday veya 2. tur için koalisyon Bağımsız adaylık Liderlik Ulusal lider (bağımsız) Yerel lider (bağımlı) Siyasi bağımlılık + idari denetim Parti liderliği Parti lideri Parti neferi (il başkanı da değil) Parti disiplini C. Başkanı, partisine hakim Parti, B. Başkanına hakim Katı disiplin Meclis grubu blok olarak hareket eder C. Başkanını güçlendirir Bazen başkanı güçlendirir, bazen parti eliyle başkanı kontrol eder Seçim sistemi % 10 barajlı nispi temsil Ondabirlik barajlı + kontenjan adaylıklı nispi temsil Yeni dönemde? C. Başkanı, TBMM’de çoğunluğa sahip mi? Başkanın arkasında meclis çoğunluğu oluşturmak

Önemli bir detay (projeksiyon) Yeni durum: Süre sınırı C. Başkanı Görev süresi 2+1* İki dönem sonunda (veya iki küsur) (10 – 14 yıl içinde) Cumhurbaşkanı ve parti lideri değişecek Veya C. Başkanı değişecek, parti lideri aynı kalacak Emanet C. Başkanı (!) Veya sistem zorlanacak ! Veya Sistem bütünüyle değişebilir… Parlamenter sisteme geri dönüş olabilir… Nasıl olacak? Yaşayarak göreceğiz Sabrınız için teşekkürler…