BÖLÜM 21 NAKLİYAT SİGORTALARI Bölüm Yazarı: GAMZE N. ATABAŞ Kırkbeşoğlu, E. (2015). Risk Yönetimi ve Sigortacılık.

TÜRLERİ EMTEA SİGORTASI NAVLUN SİGORTASI KIYMET NAKLİYATI SİGORTASI SORUMLULUK SİGORTALARI TEKNE SİGORTALARI KULÜP SİGORTALARI

EMTEA SİGORTALARI Emtea; ticarete konu olan tüm mallara ve ürünlere verilen isimdir. Deniz, kara ve hava taşıt araçlarıyla bir yerden diğerine nakledilen, emtianın nakliyat esnasında maruz kalabileceği hasar ve kayıplara karşı yapılan sigortalara emtea nakliyat sigortaları denir. Emteanın, yükleme, boşaltma, gümrük beklemeleri, ara sevkiyatları da dahil olmak üzere yurt dışı ve yurt içi taşımalarında meydana gelebilecek kaza, yangın, hırsızlık, kaybolma, ek olarak harp, grev, kargaşalık, terör, sabotaj gibi tehlikeler sonucu doğacak zarar, kayıp ve hasarları tüm dünyada geçerli uluslararası standartlarda teminat altına alınır.

Emtea sigortalarının fiyatlandırılmasında malın cinsi, ambalajı, taşıma biçimi, sefer sayısı, taşıma aracı ve teminat kapsamı önemli rol oynamaktadır. Sigorta, sevk konusu emteanın nakledilmek üzere teslim alınması veya yüklenmesi anında başlar, nakliyat süresince devam eder ve boşaltma yerinde alıcısına teslim edildiği anda sona erer. Nakliyat sigortalarında bir önemli husus ise satış sözleşmeleridir. Satış sözleşmelerinin tarafları «alıcı» ve «satıcı» dır. Yük sigortalarında sigorta yaptırma yükümlülüğünün hangi tarafa ait olduğunu ve sigortalanabilir menfaatin sahibinin belirlenmesi açısından önemlidir.

SATIŞ SÖZLEŞMELERİ FOB (Gemi Bordasında Teslim) : Satıcının sorumluluğu malların taşımayı yapacak olan geminin bordasına teslimi kadardır. Taşımayı yapacak olan geminin sağlanması ve navlunun ödenmesi, yükleme limanında mallar geminin küpeştesini geçtikten sonra malla ilgili tüm masraflar, riskler ve sigortanın temini alıcıya aittir. CFR (Mal Bedeli ve Taşıma) : Satıcı malların sözleşmede gösterilen varma yerine tesliminden sorumlu olup, bütün taşıma masraflarını öder. Sigorta teminatı ise alıcı tarafından sağlanır. Bazen de satıcı, alıcı adına hareket ederek sigorta sözleşmesini yaptırabilir.

CIF (Mal Bedeli, Sigorta Taşıma Bedeli): Satıcı malların sözleşmede gösterilen varma yerine tesliminden ve navlundan sorumlu olduğu gibi, sigorta primini de ödemekle yükümlüdür. Satıcı sigorta primini ödemek suretiyle yüklediği mal cinsine uygun olan en dar kapsamlı deniz nakliyat sigortası yaptırır. Duruma göre özel risklerin sigorta kapsamına alınmasını istediği takdirde alıcı bu hususları satıcı ile yaptığı sözleşmeye dahil ettirmek zorundadır. Mallar gemiye yüklendikten sonra navlun ve sigorta primi dışındaki masraflar ve diğer vuku bulabilecek her türlü risk alıcıya geçer. Ex-Warehouse: Satıcı, yeri belirtilen iş yerinde malları alıcının emrine hazır bulundurmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş sayılır. Teslimden sonraki tüm masraf ve rizikolar alıcıya aittir. Malların, satıcının kuruluşundan alınarak istenilen yere götürülmesiyle ilgili tüm masraf ve riskler alıcıya aittir. Bu teslim şekli satıcı açısından asgari yükümlülük içerir.

POLİÇE TÜRLERİ Direk (Kati) Poliçe : Sigortalı partiler halinde sevk ettireceği sigorta konusu mallara ait bilgileri, sevkiyatlar başlamadan önce, beher sevkiyat için seferin başlangıcından varış yerine kadar tüm seferi kapsayacak şekilde sigorta şirketine bildirmekle yükümlüdür. Sigortacı bu bilgilere istinaden poliçe tanzim edip, prim tahakkuk ettirir. Flotan (Geçici) Poliçe : Poliçede yer alması gereken hususlar ancak yükleme tarihinden sonra öğrenilebiliyorsa, emteanın yüklemeden itibaren teminat altına alınabilmesini sağlar. Sevkiyat ile ilgili kesin ayrıntılar bilinmiyorsa, bankalarda akreditif açıldığı zaman ya da belli bir dönemde yapılacak sevkiyatların tamamının güvence altına alınması istendiğinde yapılması uygundur. Sigortalının eline kesin bilgiler ulaştığında sigorta şirketini bilgilendirir ve «kati» poliçe tanzim ettirir.

Abonman Poliçe : Bir yıl içinde yapılacak bütün taşımalar için uygulanan poliçelerdir. Genel uygulamada abonman poliçesinin süresi bir yıldan fazla ve üç aydan az olamaz. Sigortalı her bir sevkiyata ilişkin bilgileri sigortacı ile paylaşmakla sorumludur. Moralitesi iyi sevkiyat bildirimleri ile ilgili yükümlülüğünü yerine getireceğine inanılan firmalar için yapılması uygundur. Abonman poliçe sözleşmede belirtilen hükümlere bağlı olarak belli bir limite kadar sigortalıya teminat sağlamaktadır. Sefer bazlı ve senelik blok olarak iki farklı türü vardır.

TEMİNAT TÜRLERİ Dar Teminat : Taşımanın yapıldığı aracın kaza yapması neticesinde taşınan emteanın zarar görmesi halini temin etmektedir. Denizyolunla (FPA), demiryolunda demiryolu klozu, karayolunda kamyon klozu uygulanır. Havayolu taşımacılığında ise dar teminat uygulanmaz. Sadece taşıma süreci teminattadır. Kamyon Klozu : Kamyon ve treylerin karayolunda herhangi bir sabit veya hareketli bir cisme çarpması, çarpışması, devrilmesi, yanması ile doğal tehlikeler sonucu taşınan malın zarar görmesi durumunu temin etmektedir. Bu klozla beraber kısmi zararlar tazmin edilir. Demiryolu Klozu : Doğal tehlikeler, yangın, yol çökmesi, katarlar çarpışması vb. tehlikeler sonucunda taşınan malın uğrayacağı zarar ve hasarları temin etmektedir. Teminat malların nakledilmek üzere veya hemen nakledilmeyecekse muhafaza edilmek suretiyle demiryolu idaresine teslimi ile başlar ve varış istasyonunda alıcıya teslimi ve varışı takip eden 60. günün bitiminde sona erer. Geniş Teminat : Taşınan emteayı yolculuk esnasında dıştan gelen, ani ve beklenmedik, tesadüfi bir olayın gerçekleşmesi neticesinde oluşacak hasarlara karşı güvence altına alır. Yükleme anında başlar, boşaltmaya kadar teminat devam eder. Havayolu ile yapılan taşımalarda tam ziya ve Insitute Cargo Clause teminatı verilmektedir.

Geniş Teminatta Teminat Dışı Haller Yakın sebebi gecikme olan hasar ve masraflar Sigorta konusunun mahiyetinden ileri gelen hasarlar Malın kendi bünyesinde bulunan hasarlar Ambalaj yetersizliği Sigortalının veya adamlarının kasti ve kötü niyetli hareketlerinden doğan hasar ve masraflar Tam Ziya Teminatı : Emteanın taşıyan araç ile beraber tamamen yok olması durumunu teminat altına alır. En dar ve en sınırlı teminattır. Hiçbir kısmi hasarı temin etmez.

NAVLUN SİGORTALARI Dış ticaret işlemlerinde herhangi bir ulaşım yolu ile yapılan taşıma hizmetine ve taşıma hizmeti karşılığında ödenen bedele navlun denir. Deniz hukukunda taşıyanın belirli bir ücret karşılığında, gemisini kısmen ya da tamamen taşıtana tahsis ederek ya da tahsis etmeksizin bir yükü denizyoluyla taşımayı yüklendiği sözleşmeye ise navlun sözleşmesi denilmektedir. Navlun sigortası donatanın veya gemi kiracısının kazanacağı taşıma ücretinin kaybedilmesi halini teminat altına almaktadır. Navlunun yük sahibi tarafından peşin olarak ödendiği durumlarda, navlun sigorta bedeline eklenmek suretiyle sigorta kapsamı içerisine alınabilir. Bazı durumlarda ise malın varma yerine teslimi ile de ödenebilir. Bu durumda gemi sahibi tarafından sigortalanmaktadır. Emteanın veya geminin teminat içindeki bir olay nedeniyle hasarlanması veya yolculuğun devam edememesi sonucu, emtea başka gemiye aktarılabilir. Bu durumda ortaya çıkacak masraflar navlun sigortası tarafından karşılanır.

KIYMET NAKLİYAT SİGORTALARI Gerçek ve tüzel kişilerin sahip oldukları veya muhafaza ettikleri bono, çek, tahvil, mücevher, hisse senedi, para, döviz, altın, gümüşün kara, deniz veya havayolu ile taşınmaları sırasında uğrayacakları hasar ve kayıpları teminat altına alan sigorta türüdür. Para ve değerli kağıtlar, olağan taşıma koşullarına uygun olarak, kişi beraberinde veya taşıyıcı araçta sorumlu kişiye teslim edilmiş olmalıdır. Teminat, sigorta konusu kıymetlerin nakliyatçılara iletilmesinden alıcıya teslimine kadar geçecek süre içinde oluşacak ziya ve hasarları kıymet nakliyat poliçesi genel şartları çerçevesinde ve silahlı gasp ve soygun rizikosu da dahil olmak üzere karşılar. Sigorta ettirilen kıymetin teslimindeki gecikme nedeniyle oluşabilecek ziya ve hasar, sigorta konusunun haczedilmesi ve alıkonması, emniyeti suiistimal durumları, sebebi açıklanmayan kaybolmaları, harp ve grev rizikoları bulunmaktadır.

NAKLİYAT SORUMLULUK SİGORTALARI Yurtiçi Taşıyıcı Mali Sorumluluk Sigortası : Yurtiçinde ticari yük taşımacılığı yapan nakliye firmalarının kendilerine ait malı taşırken teminat altındaki bir hasar sonucu kendisine yüklenebilecek yasal sorumlulukları teminat altına alan sigorta çeşididir. Yurtiçi sorumluluk sigortası da hiçbir zaman emtia nakliyat sigortası yerine geçmez. Taşıyıcının Yurtdışı Sorumluluk Sigortası : Karayolu ile uluslararası emtea taşımacılığı yapan nakliye firmalarının CMR sözleşmelerinden kaynaklanan hukuki sorumluluklarını teminat altına almaktadır. Bir taşımanın CMR’ye tabi sayılması için bazı şartlara sahip olması gerekmektedir. Buna göre, ücret karşılığında yapılan bir taşıma sözleşmesi bulunmalı, taşımanın konusu eşya olmalı, taşıma belirli tür taşıtlarla karayolunda gerçekleştirilmeli, eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığı yer ile teslim edileceği yerin iki ayrı devlet sınırları içinde bulunması ve bunlardan en az birisinin CMR’ye taraf olması gerekmektir.

Gemi Tamircileri Hukuki Sorumluluk Sigortası : Gemi tamircilerinin sorumluluğuna bırakılmış olan iskelede ya da kızaktaki gemiler ile kendi kontrolündeki üçüncü şahıslara ait emtea, vb. değerler ile üçüncü şahısların kendilerine gelebilecek gemi tamirciliği faaliyetinden kaynaklanan sorumluluk hasarları teminat altındadır: Bakım, gözetim ve kontrol altında olan gemi ve araçta meydana gelebilecek zarar veya ziyan, Enkazın ortadan kaldırılması Üçüncü şahıs mülkleri Üçüncü şahıs ölüm veya kişisel yaralanmaları Seyahat eden işçiler

Nakliye Aracısı Sigortası: Nakliye aracısı, belli bir komisyon bedeli karşılığında yükün taşınması için araç, aracın taşıma yapabilmesi için de yük bulmakla uğraşan ve bu şekilde piyasada yer etmiş nakliye aracılarıdır. Teminatları; Taşıma işleri komisyoncusu ile çalışan taşıyıcıların yük hasarları neticesinde üçüncü kişilere verdikleri maddi ve bedeni zararlar İhmal sonucu müşteriye verilen zararlar Zararı azaltma masrafları Yarıda kalan seferi tamamlama ve teslim alınmayan yüklerle ilgili masraflar Cezalar Sörvey masrafları

TEKNE SİGORTALARI Denizcilik rizikolarına karşı belirli bir süre içinde gemi veya deniz ve göl araçlarının poliçede belirlenen koşullara bağlı olarak güvence altına alınmasını sağlar. Türkiye’de gerçek ve tüzel kişiler, Türkiye’de faaliyet gösteren sigorta şirketlerine sigorta yaptırmak zorundadır. Ancak dış kredi ile satın alınan gemilerin tekne sigortası kredi borcu bitinceye kadar, yurdundan finansal kiralama yoluyla alınması halinde sözleşme süresinin bitimine kadar yurtdışında yapılabilir.

TEMİNATLAR Deniz, ırmak, göllerin veya diğer sefer yapılabilir suların tehlikeleri Yangın, patlama, geminin dışındaki kişiler tarafından zor kullanılarak yapılan hırsızlık Denize mal atılması, korsanlık Kara taşıtları, rıhtım veya liman düzen veya donanımı ile temas Deprem, yanardağ püskürmesi veya yıldırım Yük veya yakıtın yüklenmesi, boşaltılması ya da yer değiştirmesi sırasında olan kazalar Kazanların patlaması, şaftların kırılması veya makine ya da teknedeki herhangi bir gizli kusur Kaptanın, gemi zabitlerinin, gemi adamlarının ya da kılavuzların ihmali Burada sigortalı olmamaları koşulu ile onarımcılar ya da gemi kiracılarının ihmali Kaptan, gemi zabitleri veya gemi adamlarının barataryası Hava taşıtları, helikopter veya benzer nesnelerle ya da bunlardan düşen şeylerle temas

KULÜP SİGORTASI Geminin seferi sırasında donatanın, üçüncü şahıslara karşı sorunluluklarını ve masraflarını üstlenen sorumluluk sigortasıdır. Sigorta tekniği bakımından bir nevi şirkettir. Kulüp üyeleri, sigorta ortağı değildir ve sermaye sorumlulukları yoktur. Bu nedenle kâra da iştirak edemezler. Koruma ve tazminat temel prensibi, üyelerden birinin uğrayacağı zararının bütün üyeler arasında paylaştırılması sistemidir. Bu sistem karşılıklı (mutuel) sigorta sistemine dayanır. Kullanılan bir poliçe türü yoktur. Üye olan donatanlara kulüp kitabı ile birlikte giriş belgesi verilir. Kulüp kitabında kulübün verdiği bütün teminatlar, kulübün yönetim şekli, yapısı, üyelerin görevleri, hizmetleri ve temsilciliklerin bulunduğu yerler hakkında bilgi verilir. Kulüp sigortasının bir özelliği de giriş belgesinde sigorta bedeli bulunmaz yani kulüp sigortalarında, üyelere sağlanan teminat çevre ve deniz kirliliği dışında sınırsızdır.

NAKLİYAT HASARLARININ İNCELENMESİ Emtia nakliyat sigorta poliçelerinin çoğunda, sigortacının malın varma limanındaki temsilcisinin veya Lloyd acentesinin ismi yazar. Hasar halinde ekspertiz için bu temsilci veya acenteye başvurulması gerekmektedir. Temsilci ve acente hasar ihbarı durumunda, hasarın sebebini tespit edecek ve miktarı hususunda alıcı ile mutabık kalacak, bir eksper tayin eder. Daha sonra, eksperin saptadığı hususlar ve diğer hususları da kapsayan bir raporu düzenleyen temsilci veya acente bu raporu ilgiliye gönderir. Hasar, sigortalı kıymete göre tespit edilmekte, tam hasar halinde poliçede belirtilen meblağ sigortalıya ödenmektedir. Ancak, kısmi hasarlarda, sigortalı kıymet üzerinden hesaplanan değerdeki düşüş oranı tespit edilmektedir. Malın varış yerine hasarlı olarak ulaşması durumunda, kıymetteki düşüş oranı malın varıştaki hasarsız kıymeti ile aynı malın varıştaki hasarlı kıymetinin karşılaştırılması suretiyle saptanmaktadır.