YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ KARAR VERMEYİ GELİŞTİRME

KARAR VERME VE BİLGİ SİSTEMLERİ İşletmelerde karar verme yönetim ile sınırlıydı. Bilgi sistemlerinin bilgiyi işletmenin alt düzeyleri için de kullanılabilir yapmasıyla günümüzde düşük düzeyde çalışanlar da kendi kararlarını verebilmektedirler. Fakat en iyi kararı vermek ne demektir? İşletmelerde ve diğer organizasyonlarda karar verme nasıl gerçekleşir?

Geliştirilen Karar Vermenin İşletme Değeri Karar Örneği Karar Verici Yıllık Karar Sayısı Bir Karar Geliştirmenin İşletmeye Olan Getirisi (TL) Yıllık Getirisi (TL) Çok karlı müşterilere destek sağlamak Muhasebe yöneticisi 12 100.000,00 1.200.000,00 Çağrı merkezinin Günlük Talebini Tahmin Etmek Çağrı merkezi yönetimi 4 150.000,00 600.000,00 Parça stoklarının günlük düzeylerine karar vermek Stok yöneticisi 365 5.000,00 1.825.000,00 Önemli tedarikçilerden rekabetçi teklifleri almak Üst yönetim 1 2.000.000,00 Siparişleri karşılayacak üretimi planlamak Üretim yöneticisi 150 10.000,00 1.500.000,00 İşi tamamlamak için iş gücünü tespit etmek Üretim katı yönetimi 100 4.000,00 400.000,00

Karar Türleri

Karar Türleri 1- Yapısal Kararlar; tekrarlanan, rutin, işlenmesi için kesin prosedürlerin olduğu yani her seferinde ve her ortaya çıkışlarında nasıl bir karar verileceği belli olan, kararlardır. 2- Yarı Yapısal kararlar; hem yapısal hem de yapısal olmayan karar özellikleri içerir. Genelde yapısal kararlar işletmelerde alt seviyelerde yaygın iken, yapısal olamayan veya yarı yapısal kararlar daha üst düzeylerde yaygındır.

Karar Türleri 3- Yapısal Olmayan Kararlar, karar vericinin problemi çözmek için değerlendirme, muhakeme etme, anlayış gibi unsurlara bağlı olarak karar vermesi gereken kararlardır. Bu kararların her biri, yeni, önemli, rutin olmayan kararlardır ve üzerinde anlaşmaya varılmış, kabul edilmiş bir prosedürü yoktur.

Karar Verme Süreci Karar verme çok adımlı bir süreçtir. Karar vermede dört farklı aşama tanımlamıştır, bunlar; Anlayış, işletmede meydana gelen problemleri bulma, anlama ve tanımlamadan ibarettir. Tasarım, probleme farklı çözümler tanımlama ve açıklamayı içerir. Seçim, alternatif çözümler arasından birisini seçmektir. Uygulama, seçilen alternatifin probleme uygulanması ve nasıl sonuç verdiğinin gözlenmesidir.

Karar Verme Aşamaları

Gerçek Dünyada Yöneticiler ve Karar Verme Karar vermeyi desteklemek için kullanılan sistemler, yöneticilerin daha iyi karar vermelerine ve işletmenin ortalamanın üzerinde getiri sağlamasına ve yüksek karlılığına neden olur. Bununla birlikte bilgi sistemleri bir işletmedeki her türlü kararı desteklemez.

Yöneticiler ve Karar Verme Yönetimsel Roller (Klasik Model) Planlama Örgütleme Koordine etme Yürütme Kontrol etme Karar verme

Yöneticiler ve Karar Verme Davranışsal Roller Klasik Model, biçimsel yönetim fonksiyonlarını açıklamakta fakat yönetimin planlama yaparken, karar verirken ve kontrol ederken neler yaptıklarını nasıl davrandıklarını açıklamamaktadır. Davranışsal model; yöneticilerin davranışlarının aslında klasik modele göre bilinenden daha az sistematik, az dışa vuran, çok çabuk tepki veren, çok iyi düzenlenmemiş davranışlar olduğunu belirtir.

Gerçek Dünyada Karar Verme Bilgi sistemleri tüm yönetimsel roller için yararlı değildir. Karar vermeyi iyileştirebilecek olan bilgi sistemleri yatırımları üç temel neden olayı her zaman pozitif sonuç vermez. Bilgi kalitesi, Yönetim filtresi Organizasyonel kültür

Gerçek Dünyada Karar Verme Bilgi Kalitesi; yüksek kalitede kararlar, yüksek kalitede bilgi gerektirir. Eğer bilgi sistemlerinin çıktısı kalite kriterini karşılamazsa karar verme bundan sıkıntı görecektir. Kurumsal veri tabanları ve dosyaların doğru olmaması ve eksik olması karar verme kalitesini düşürecektir.

Gerçek Dünyada Karar Verme Yönetim Filtresi; bilgi güncel, tam doğru olmasına rağmen bazı yöneticiler kötü kararlar verirler. Yöneticiler (bütün insanoğulları gibi) çevrelerindeki dünyayı anlamak için bir dizi filtre ile bilgileri alırlar. Yöneticiler, belirli tür problemlere ve çözümlere odaklanan ve önceliklerini karşılamayan bilgileri reddeden değişik önyargılara ve seçici bir dikkate sahiptirler.

Gerçek Dünyada Karar Verme Organizasyonel Durgunluk ve Politikalar, organizasyonlar sınırlı yeteneklere ve yeterliliklere sahip bürokrasilerdir. Çevrede değişimler olduğu zaman işletmeler hayatta kalabilmek için yeni iş modellerine uymak zorundadır. Organizasyon içinde önemli değişikliklere karşı güçlü bir direnç vardır.

KARAR DESTEK SİSTEMLERİ Organizasyonun değişik düzeylerde ve türlerde karar vermesini destekleyen 4 sistem vardır. Yönetim Bilgi Sistemleri, Karar Destek Sistemleri Üst Yönetim Bilgi Sistemleri Grup Karar Destek Sistemleri

1- Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) Yöneticilere işletmenin performansı ile ilgili bilgi sağlamakla, işletmenin kontrolü ve izlenmesine yardımcı olur. Yönetim Bilgi Sistemleri genellikle, veri işleme sisteminden elde edilen verilere dayalı olarak sabit, düzenli, raporlar sağlar. Bazen Yönetim Bilgi Sistemleri raporları, satışların belirli bir bölgede beklenenden daha düşük olması veya yüksek ağız-diş bakım harcamalarına sahip çalışanlar listesi gibi sadece istisnai durumlardaki raporlardır.

2- Karar Destek Sistemleri (KDS) YSB yapısal problemlere yönelik iken, Karar Destek Sistemleri yarı yapısal veya yapısal olmayan problemlere yöneliktir. Önceki Karar Destek Sistemleri daha çok model tabanlı sistemlerdi. Analiz yetenekleri, kullanımı kolay iyi bir kullanıcı ara yüz ile birleştirilen güçlü bir model veya teoriye dayanmaktaydı. Bazı çağdaş Karar Destek Sistemleri, büyük miktarlardaki verileri analiz etmek için veri madenciliği ve online analitik hesaplama kullanır ve veri odaklıdır.

Karar Destek Sistemleri Bileşenleri Karar Destek Sistemi Veritabanı; birçok uygulamadan elde edilen güncel ve geçmiş verilerin yer aldığı bilgi deposudur. Karar Destek Sistemleri Yazılımı, verilerin analiz edilmesi için yazılım araçları içerir.

Karar Destek Sistemlerinin İşletme Değeri Karar destek sistemleri, işletme içi ve dışı iş süreçlerini tam olarak koordine etmek için işletmelerin karar vermesine imkan veren, ayrıntılı bilgileri sağlayan güçlü ve gelişmiş bir yapıdadır. Bu karar destek sistemlerinden bazıları, müşteri ilişkileri yönetim sisteminde, tedarik zinciri yönetim sisteminde, tedarik zinciri planlamasında işletmelere yardım eder. Bu sistemler, hem müşteri hem de çalışanlara karar destek araçları sağlamak için web etkileşimine de imkan verebilir.

Veri Görselleştirme ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Veri Görselleştirme araçları, verileri bir grafik şekilde kullanıcılara sunmasıyla, klasik listeleme şeklinde görüntülenemeyecek büyük miktarlardaki veriler arasındaki ilişkileri vegörmede kullanıcılara yardım eder. Coğrafi Bilgi Sistemleri ; karar destek sistemlerinin dijital haritalar üzerinde planlama ve analiz yapmak, karar vermek için veri görselleştirme teknolojisi kullanan özel bir kategorisidir.

Web-Tabanlı Müşteri Karar Destek Sistemleri Müşteri Karar Destek Sistemleri, var olan veya potansiyel bir müşterinin karar verme sürecini destekler. Bir ürün veya hizmeti satın almayı düşünen kişi, karar vermesine yardımcı olmak için ihtiyaç duyduğu bilgiyi bulmasına yardım edecek internet araştırması, akıllı ajanlar, online kataloglar, tartışma grupları, e-posta ve diğer araçları kullanabilir.

3- Üst Yönetim Destek Sistemleri Üst Yönetim Destek Sistemleri, üst düzey yöneticilerin bilgi ihtiyaçlarına odaklanmasıyla yarı yapısal veya yapısal olmayan problemlerde yöneticilere yardımcı olur. Üst yönetim destek sistemleri dış ve iç kaynaklardan bilgi veri toplamakla, rakipleri izlemek, fırsatları görmek ve trendler hakkında tahminde bulunmak, organizasyonel performansı değerlendirebilmek için üst yöneticilere yardım eder.

4- Grup Karar Destek Sistemleri Birçok iş günümüzde grup kararı ile yapılmaktadır. Grup Karar Destek Sistemi; bir grup karar vericinin birlikte bir grup olarak çalışmasıyla yapısal olmayan problemlere, bilgisayar tabanlı sistemler kullanarak çözüm bulmasını sağlayan interaktif bir sistemdir. Grup Karar Destek Sistemleri grup karar verme süreci için teknoloji ve araçlar sağlar, toplantıların etkinliği ve kalitesini sağlama üzerine odaklanır.

Grup Karar Destek Sistemi Bileşenleri Donanım, grup toplantısının yapılacağı oda, masa, sandalye yanı sıra bazı elektronik donanım, ekran, ağ, bilgisayarlar ve ses düzeni gibi araçları ifade eder. Yazılım Araçları, aynı salonda oturuma katılanların ve aynı zamanda farklı yerlerden ağ yardımıyla toplantıya katılan katılımcıların kullanmaları için geliştirilmiş çeşitli yazılımlardır. Katılımcılar (insanlar), sadece grup kararına katılanları değil, aynı zamanda donanım ve yazılım, destek ürünleri, fiziki alan sorumlularını da ifade eder.

Grup Destek Sistemleri Araçları

Grup Karar Destek Sisteminin İşletme Değeri Klasik karar verme toplantılarındaki kişilerin sayısı Grup Karar Destek Sistemi desteği olmaksızın en uygunu 3-5 kişidir. Bu sayının üzerinde kişi ile toplantı kesintiye uğrar bir şey çıkmaz. Çalışmalar; Grup Karar Destek Sistemi yazılımı kullanıldığında, katılımcıların sayısının artmasının verimliliği arttırdığını göstermektedir. Bunun bir nedeni; katılımcılar aynı toplantıda birden fazla görüş bildirerek katkıda bulunması ve toplantı zamanını etkin kullanmalarıdır.

Grup Karar Destek Sisteminin İşletme Değeri Grup Karar Destek Sistemi katılımcıların isimlerini belirtmeden görüş bildirmelerine imkan vererek daha fazla bir işbirliği atmosferi içinde olmalarına katkı sağlar. Katılımcılar, kişisel olarak eleştirilecekleri korkusu olmaksızın veya katkıda bulunan katılımcının kimliği nedeniyle fikirlerinin ret edilme ihtimali olmaksızın katkıda bulunabilirler.

KAYNAKÇA Laudon K. C, J. P. Laudon, «Management Information System: Managing The Digital Firm», Pearson International Edition, Çeviri Abdullah NARALAN, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, Erzurum 2010 http://www.atauni.edu.tr/uploads/profilDosyalar/9a5069ed532fc8b05e4edfd0c54a9582.pdf (Laudon 10. Baskı Türkçe Ders Notu)