KAN VE KAN ÜRÜNLERİNİN KULLANIM İLKELERİ VE HEMOVİJİLANS Uzm. Hem. Gülçin ADATEPE Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi Yönetici Hemşire Onkoloji Hemşireliği Derneği gulcin.adatepe@acibadem.com.tr 21-25 Mart 2018

TARİHÇE 1628 “ İngiliz doktor William Harvey tarafından dolaşımın keşfi ” 1665 “ İlk kan transfüzyonu ” , köpekten köpeğe 1667 koyundan insana, hastaların ölmesi ile transfüzyona 150 yıl ara 1795 “ İlk Homolog Kan Transfüzyonu ”

TARİHÇE 1932 “İlk Kan Bankası kuruluşu ” 1939-1940 “ Kan grubu keşfi ” 1943 Asit Sitrat Dekstroz bileşimi kullanılarak kan ürünlerinin daha fazla saklanması

Tanım: Kan farklı fonksiyonlara sahip özel hücreler barındıran canlı bir dokudur. Kan Transfüzyonu ise özel bir doku transplantasyonu olarak tanımlanabilir.

Kan Tranfüzyonu Endikasyonları MODERN TRANSFÜZYONUN AMACI; BELİRLENEN EKSİKLERİ YERİNE KOYMAKTIR! Kan volümünü yerine koymak, Eksik kan komponentlerinin yerine konması (eritrosit, trombosit, lökosit, pıhtılaşma faktörleri, plazma proteinleri), Dokulara oksijen transportunu sağlamak, Kanama , koagülasyon bozukluklarını ve immunolojik yetersizlikleri düzeltmek.

Kan Komponentleri Kriyo -18oC PLT zengin Plazma Tam PLT zengin Kan Düşük Devirde Santrifüj 250 mL Tam Kan PLT zengin Plazma PLT zengin Plazma RBC 2-6oC Yüksek Devirde Santrifüj 500 mL 250 mL TDP -18oC 200 mL Platelet 20-24oC 4oC çözünme KPP -18oC Kriyo -18oC 50 mL 15 mL

Güvenli Kan Transfüzyonu ??? Başta transfüzyonla bulaşan infeksiyonlar olmak üzere pek çok istenmeyen yan etki ve reaksiyonların bildirilmesi güvenli kan ve güvenli kan transfüzyonları kavramını ortaya çıkardı.

Güvenli Kan Temini ve Kullanımında Esas; Gönüllü kan bağışçısının doğru olarak sorgulanması, Zorunlu testlerin yapılarak kanın bileşenlerine ayrılması, Uygun şartlarda saklanması, Kullanıma hazır hale getirilmesi, Doğru zamanda ve miktarda kullanılmasıdır.

Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Transfüzyon kararı, klinik bulgu, belirtiler ve düzeltilmesi gereken önemli morbidite ve mortalite sorunları göz önünde bulundurularak verilmelidir. Transfüzyon, ancak hastaya risklerinden daha fazla yarar sağlayacağında uygulanmalıdır. Transfüzyon endikasyonu, hekim tarafından açık olarak kayıt edilmelidir. (Sözel istem alınmamalıdır).

Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Kan ve Kan Ürünü uygulamaları öncesi hasta kimlik doğrulaması (en az 2 kriter) ve kan ürününün doğrulanması yapılmalıdır. Kan ürünü, hasta doğrulama ve uygulamanın başlatılması 2 tecrübeli klinisyen tarafından yapılmalıdır. Uygulama öncesi hastadan bilgilendirilmiş onayın alındığından emin olunmalıdır. Access Device Standards of Practice for Oncology Nursing) (INS Guideline 2016 Standards of Practice) (Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 2016)

Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Kan ve Kan Ürününün saklama koşullarına uyulmalıdır. Kan ve Kan Ürünlerinin Kan Merkezinden uygun nakli sağlanmalıdır. - Taşıma kutuları - Fiziksel travmalardan koruma (Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 2016)

(Access Device Standards of Practice for Oncology Nursing) Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Transfüzyondan önce; Kan ürünü görünümü/ fiziksel bütünlüğü (örn. torba bütünlüğü, aşırı hemoliz, bulanık görünüm) yönünden değerlendirilmelidir. Kan ürünü görünümünde ve/ veya torba bütünlüğünde bozulma varsa kan ürünü kullanılmamalıdır. Kullanılmayan kan ürünü transfüzyon merkezine iade edilmelidir. (Access Device Standards of Practice for Oncology Nursing) (Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 2016)

Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Transfüzyondan önce; Hayati belirtiler ve akciğerler değerlendirmeli, Transfüzyonla ilgili istenmeyen reaksiyon (örn. ateş, kalp yetmezliği, böbrek hastalığı ve sıvı yüklenme riski) riskini artırabilen durumlar tanımlanmalı, Uygun vasküler erişim cihazı ve güncel laboratuvar değerlerini içeren fiziksel değerlendirme yapılmalıdır. (Access Device Standards of Practice for Oncology Nursing) (INS Guideline 2016 Standards of Practice)

Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Kan ve kan ürünleri sadece %0.9’luk sodyum klorür ve albumin ile birlikte uygulanabilir. Diğer hiçbir çözelti ya da aynı uygulama seti aracılığıyla ilaç, kan veya kan ürünleriyle birlikte infüze edilmemeli ya da eklenmemelidir. Tüm kan ürünleri, kan pıhtılarını ve zararlı partikülleri uzaklaştırmak için filtreli (170 ila 260 mikronluk filtre) kan infüzyon seti ile gönderilmelidir. Transfüzyon uygulama seti her bir ünitenin tamamlanmasından sonra veya her 4 saatte bir değiştirilmelidir. Her bir kan ürünü maksimum 4 saat içerisinde tamamlanmalıdır. Pediatrik hastalarda veya sıvı yüklemesi riski altında olan yetişkinlerde olduğu gibi kan ürününün daha yavaş infüze edilmesi gerekiyorsa, kan transfüzyon merkezinde kan ürününün daha küçük miktarlara ayrılması sağlanmalıdır.

Kan Ürünü Uygulamaları Temel Prensipler Transfüzyonun ilk dakikaları ciddi transfüzyon reaksiyonları açısından önemlidir. Başlangıçta transfüzyon hızı yavaş tutulur. 15.dakikada bir yaşamsal bulgular kontrol edilir. Transfüzyon süresince her 30 dakikada bir ve transfüzyon sonrası birinci saatte yaşamsal bulgular kontrol edilmelidir. Tüm kayıtlar tam ve doğru olarak tutulmalıdır.

HEMOVİJİLANS ? • Hemovijilans nedir? • Neleri kapsar? • Terimleri, araçları? • Uygulama için neler gereklidir? • Hemovijilansın kazandırdıkları nelerdir?

Hemovijilans •Eski Yunanca “haema” = kan •Latince “vigilans” = tetikte olma •İlk kez 1991 yılında Fransa’da kullanılmaya başlandı.

Hemovijilans • İlk ulusal haemovigilance sistemi Fransa’da 1992 • Kan ürünü ve transfüzyon işlemleri güvenliğini tanımlamak ve transfüzyon güvenliğini artırmak üzerine kuruldu. • Transfüzyonların izlenmesi gereği; öncesi ve sonrasında dikkat edilmesi gereken konular belirlenmeye başlandı.

HEMOVİJİLANS NEDİR? Kanın toplanmasından alıcıya verilmesinden sonra takibini de içeren tüm transfüzyon zincirini kapsayan, kan ürünlerinin kullanılmasından kaynaklanan her türlü istenmeyen ve beklenmeyen etkilerin toplanması ve değerlendirilmesinden, bu olayların olmasını ve tekrar oluşması önlenmesini içeren bir dizi sürveyansdır.

Hemovijilansın Temel Amaçları; Kan bağışı veya transfüzyonla ilgili istenmeyen olay ve reaksiyonlar hakkında güvenilir bilgiye ulaşmak. Kan bağışı ve transfüzyon sürecindeki hatalı uygulamalar ile istenmeyen olay ve reaksiyonların tekrarının engellenmesi için gereken düzeltici faaliyetlerde bulunmak. Hastane ve kan hizmet birimlerini, istenmeyen olay ve reaksiyonların birçok kişiyi etkileyebileceği konusunda uyarmak (enfeksiyon hastalıklarının bulaşı, kan bağışı ve transfüzyonu sırasında kullanılan tıbbi cihaz, materyal, ekipman hataları vb.)

Hemovijilans sistemi Kan ürünlerinin kalite yönetiminin önemli bir parçasıdır. Kan ürünleri ve transfüzyon sürecinde kalitenin sürekli – devamlı sağlanmasında gereklidir. Hemovijilans kan güvenliğini öne çıkararak kan transfüzyonlarının kalitesini arttırmaya yönelik bir araçtır.

HASTANE DÜZEYİNDE HEMOVİJİLANS SİSTEMİNİN AKTÖRLERİ Hemovijilans Klinik Sorumlusu (HVKS) Hemovijilans Hemşiresi (HVH) Hastane Hemovijilans Koordinatörü (HVK)

Hemovijilansın Rolü Standart eğitim Standart tanımlar Veri tabanı Değerlendirme Geri bildirim Düzeltici faaliyetler

Tanımlar (İstenmeyen Olay) İstenmeyen cİddİ olay : Kan veya kan bileşenlerinin toplanması, işlenmesi, depolanması veya dağıtımıyla ilgili olarak ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonu sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma, hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen durum olarak tanımlanır.

Cİddİ olaysIz transfüzyon hatalarI İstenmeyen olayların diğer bir alt grubudur. Yanlış, uygunsuz veya yetersiz bileşenin transfüzyonuna rağmen alıcıda istenmeyen etkiye yol açmamış olan hatalar olarak tanımlanır.

YanlIş transfüzyon Hasta için transfüzyon uygunluk gerekliliklerini yerine getirmeyen veya bir başka hasta için hazırlanmış kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonudur.

Ramak kala Kan bileşenlerinin transfüzyonu öncesinde fark edilen bir durum olarak tanımlanabilir. Böylece alıcının sağlığını tehdit etmez. Transfüzyon yapılması durumunda, istenmeyen yan etkilere yol açabilecek olan hatalı kan grubu tayini, eritrosit antikorunun tespit edilememesi, yanlış, uygunsuz veya yetersiz bileşenin alınması, kullanıma sunulması gibi hataların transfüzyon gerçekleşmeden tespit edilmesidir.

İstenmeyen Reaksİyon Kan bağışı sırasında bağışçılarda veya kan veya kan bileşenin transfüzyonu ile ilişkili olarak hastada ortaya çıkan beklenmeyen ve istenmeyen etkilerdir. Bu durum şart olmamakla beraber istenmeyen olayın sonucu olabilir.

İZ SÜRME Hastadan bağışçıya iz sürme (Trace-back) : Alıcıda transfüzyon ile ilişkili bir reaksiyon şüphesi varlığında, reaksiyona yol açması muhtemel kan bileşenini bağışlayan bağışçının belirlenmesi amacıyla yapılan araştırma sürecidir.

İZ SÜRME Bağışçıdan hastaya iz sürme (Look-back) : Bağışçıda transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanmasını takiben, bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin güncel akıbetinin (transfüze edildiği hastalar, üretim, imha veya stok durumu vb) belirlenmesi amacıyla yapılan bir araştırma sürecidir.

GERİ ÇAĞIRMA VE İADE Geri Çağırma: Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve ürünlerinin tedarikçi tarafından geri çekilmesi sürecidir. İade: Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve ürünlerinin kullanıcı tarafından tedarikçiye geri verilmesi sürecidir.

Hastane Kayıt, Dokümantasyon ve Raporlama Hastane hemovijilans sisteminde; kan ve kan bileşeninin transfüzyon merkezine kabulünden transfüzyon ve transfüzyon sonrası oluşabilecek istenmeyen olay ve reaksiyonlara kadar (ramak kala olaylar dâhil) tüm süreç kayıt altına alınır. Bu süreçte kayıt altına alınması gerekenler; Kan ve kan bileşeni kabulüne ilişkin Kan ve kan bileşenlerinin saklanması, depolanması ve dağıtımına ilişkin kayıtlar Kan ve Kan Bileşeni İstem Formu (acil istem dâhil) İstenmeyen Olay Bildirim Formu İstenmeyen Olay Doğrulama Formu İstenmeyen Olay Yıllık Bildirim Formu Transfüzyon İzlem Formu Transfüzyon ile lişkili İstenmeyen Reaksiyon Formu Transfüzyon ile İlişkili İstenmeyen Reaksiyon İnceleme ve Tedavi Formu Transfüzyon ile İlişkili Şüpheli İstenmeyen Reaksiyon Hızlı bildirim Formu Transfüzyon ile İlişkili İstenmeyen Reaksiyon Doğrulama Formu Transfüzyon ile İlişkili İstenmeyen Reaksiyon Yıllık Bildirim Formu Transfüzyon Merkezi Faaliyet Formu

SONUÇ (1) TRANSFÜZYON EVLİLİK GİBİDİR….. • İyice düşünmeden, • Olumlu ve olumsuz durumları belirlemeden, • Emin olmadan, TRANSFÜZYON YAPILMAZ…..

SONUÇ (2) Hemovijilans transfüzyon kalite sisteminin bütünleyici parçası Hemovijilans bağışçı, işlemler ve alıcıları kapsar. Hemovijilans transfüzyon güvenliğinde öncelikleri belirler ve önleyici faaliyetlerin etkilerinin izlenmesini sağlar. Hemovijilans işe yarar.