İLK DERECE MAHKEMELERİ VE DAVA USULÜ AB HUKUKU İLK DERECE MAHKEMELERİ VE DAVA USULÜ

İLK DERECE Genel Mahkeme, (eski adıyla Avrupa Toplulukları İlk Derece Mahkemesi ya da kısaca ATİDM), Avrupa Birliği'nin 1988 yılında Avrupa Adalet Divanı'nin işlerinin yürütülmesine yardımcı olması amacıyla kurduğu mahkemedir.

NEYE İlk Derece Mahkemesi, Avrupa Birliği'nin diğer mahkemelerinden önce, genel olarak doğrudan bireyler ya da şirketler tarafından açılan davalara bakar.

TARİH İlk Derece Mahkemesi (Lizbon Antlaşması sonrası Genel Mahkeme) bugün artık ayrı bir mahkeme niteliğindedir. Her iki yargı organı da kendi görevleri dahilinde AB Antlaşması (ABA) ile Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşmanın (ABİHA) uygulanması ve yorumlanmasında hukukun gözetilmesini sağlamaktadır.

İŞLEYİŞİ Lizbon Antlaşması sonrası Avrupa Birliği İlk Derece Mahkemesinin adı ‘Genel Mahkeme’ olmuştur. Bu değişiklik yalnız yetkilerindeki genişlemeyi göstermekle kalmaz, aynı zamanda tıpkı Personel Mahkemesine (Civil Service Tribunal) benzer yargısal kurulların (Judicial Panels) kararlarıyla ilgili bir temyiz mahkemesi görevi üstlenir.

BAĞI Yargısal kurullar da Özel Mahkemelere dönüştürülmüştür. Söz konusu yargısal kurulların artık özel mahkemeler kategorisinde görülerek mahkeme olarak nitelendirilmeleri önemli bir gelişme olarak görülmüştür. Özel Mahkemeler Avrupa Parlamentosu ile Avrupa Konseyinin olağan yasama usulüne göre kabul edilecek bir Tüzük ile kurulur.

YAPISI Adalet Divanından farklı olarak Genel Mahkemede sürekli görev yapan Hukuk Sözcüleri olmadığından istisnai durumlarda Genel Mahkeme Yargıçlarından birisi davaya ilişkin olarak Hukuk Sözcüsü sıfatıyla görevlendirilebilir. Hukuk Sözcüsü olarak görevlendirilmiş Yargıcın bu uyuşmazlığa dair karar sürecine katılması söz konusu olamaz. Genel Mahkemede (Avrupa Toplulukları İlk Derece Mahkemesinde) bir Yargıcın Hukuk Sözcüsü olarak görevlendirilmesi ancak Mahkemenin ilk yıllarında söz konusu olmuştu.

DEVAM Uzun bir süredir Avrupa Toplulukları İlk Derece Mahkemesinde (Genel Mahkemede) bir Yargıcın Hukuk Sözcüsü olarak görevlendirilmesine rastlanılmamaktadır

DEVAM Genel Mahkemeler de aşağıda Adalet Divanı için izah edildiği üzere daireler şeklinde çalışır. Dairelerin teşekkülü, dava açılması, davanın karara bağlanması ve yargılama süreciyle ilgili diğer hususlar Genel Mahkemeye ait Yargılama Usul Kurallarında belirtilmiştir.

DEVAM Yargıç ve Hukuk Sözcüleriyle ilgili Adalet Divanı Statüsü bu Mahkeme için de geçerlidir. Genel Mahkemenin ayrı Yargılama Usul Kuralları vardır. Genel Mahkemenin kalem hizmetlerini yürüten ayrı bir Başkatiplik vardır. Gerekli durumlarda Adalet Divanı teşkilatından da faydalanılabilir

BAKTIĞI DAVALAR Önceleri, İlk Derece Mahkemesi adıyla işlev gören Genel Mahkeme, karmaşık maddî olayları içeren davaları karara bağlayan, sınırlı yetkilere sahip bir yargı organı iken günümüzde Lizbon Antlaşmasının yürürlüğe girmesiyle Genel Mahkemenin yetkileri önemli ölçüde artmıştır.

HANGİLERİ ABİHA’nın 256(1) maddesi uyarınca, Genel Mahkeme ihtisas mahkemesinin ve Adalet Divanının bakmaya yetkili olduğu davalar hariç, ABİHA’nın 263, 265, 268, 270 ve 272. maddelerde belirtilen davalara ilk derece mahkemesi olarak bakmaya yetkilidir. Statü, Genel Mahkeme’ye, diğer davalara da bakma yetkisi verebilir. Bu düzenleme uyarınca Genel Mahkemenin baktığı davalar özetlenebilir:

1 ABİHA’nın 263. maddesi uyarınca, herhangi bir gerçek veya tüzel kişinin kendisine yöneltilen veya kendisini doğrudan ve bireysel olarak ilgilendiren tasarruflar ile kendisini doğrudan ilgilendiren ve uygulama önlemi gerektirmeyen düzenleyici tasarruflara karşı açtığı iptal davaları. Ayrıca davacısı bir üye devlet de olsa yukarıda izah edilen istisnai durumlarda iptal davasına Genel Mahkeme bakar

2 ABİHA’nın 265. maddesi uyarınca açılan hareketsizlik davaları. ABİHA’nın 265. maddesi uyarınca, Birlik organ, ofis veya ajanslarının koşulları oluş- tuğu halde Antlaşmalara aykırılık teşkil edecek şekilde harekete geçmezse, hareketsiz kalmalarına karşı hareketsizlik davası açılabilir.

3 ABİHA’nın 268. maddesi uyarınca açılan tazminat davaları. Bu davalar, AB kurumlarının veya memurlarının görevlerini yerine getirirken neden oldukları zararları organları ve çalışanlarının sebebiyet verdiği zararlardan ötürü söz konusu olan tazminat davalarıdır

4 AB’nin yapmış olduğu ve açıkça ABAD’a yargı yetkisinin öngörülmüş olduğu sözleşmeler nedeniyle açılan davalar. ABİHA’nın 272. maddesine göre, Avrupa Birliği Adalet Divanı, Birlik tarafından veya Birlik adına yapı- lan bir kamu hukuku veya özel hukuk sözleşmesinde yer alan bir tahkim şartı uyarınca karar verme yetkisine sahiptir.

5 Personel Mahkemesi tarafından verilen kararlara karşı hukuki meselelerle sınırlı olmak üzere yapılan temyiz başvuruları.

Ön karar karmaşası Görüldüğü üzere Adalet Divanı ile Genel Mahkemenin iptal davaları, hareketsizlik davaları ve ön karar başvuruları açısından başvuru sahibinin hukuksal statüsü ve dava konusuna göre paylaşılmış yargı yetkisi söz konusudur. ABİHA’nın 256. maddesinin 3. fıkrasının 3. bendi uyarınca Genel Mahkemeye Adalet Divanı Statüsü ile belirli konular açısından yetki tanınmadığı sürece Adalet Divanı ön karar başvuruları açısından yetkili Mahkemedir.

temyiz Şimdiye kadar Genel Mahkemeye belirli konularda ön karar davalarına bakmak üzere Adalet Divanı Statüsünde yapılan bir düzenlemeyle herhangi bir yetki tanınmış da değildir. Genel Mahkemenin verdiği kararlara karşı kararın tebliğinden itibaren iki aylık süre içerisinde Adalet Divanına yalnızca hukukî bakımdan temyiz yapılabilir.

bozma Adalet Divanı Genel Mahkemenin kararını bozabilir ve tekrar karar verilmek üzere Genel Mahkemeye gönderir. Genel Mahkeme Adalet Divanının kararıyla bağlıdır. Bazı durumlarda ise bozma üzerine Genel Mahkemeye göndermek yerine Adalet Divanı davayla ilgili kendisi karar verir

Özel mahkemeler Özel Mahkemeler, belli bazı konu ve sektörler açısından ilk derece yargı yetkisi tanınması düşünülmüş mahkemelerdir. Şu anda Personel Mahkemesi dışında uzmanlaşmış başkaca bir Mahkeme bulunmamaktadır.

personel Avrupa Birliği Personel Mahkemesi, AB Bakanlar Konseyinin 02.11.2004 tarihli kararıyla kurulmuş ve Avrupa Toplulukları İlk Derece Mahkemesinin bir Dairesi olarak uygulamaya geçirilmiştir.

görev ABİHA’nın 270. maddesi uyarınca; Avrupa Birliği Adalet Divanı, Birlik Memurlarının Statüsü ve Birliğin Diğer Görevlilerinin İstihdam Koşulları ile belirlenen sınırlar ve şartlar dahilinde, Birlik ile çalışanları arasındaki her türlü uyuşmazlığa bakmaya yetkilidir.

devam Buradaki Birlik çalışanlarından kasıt Birlik resmi memurlarının yanı sıra belirli veya belirsiz süreli sözleşmelerle çalışan kişiler ve geçici personeli de kapsar.

devam Personel Mahkemesinin yargı yetkisi, AB Konseyi ve Komisyonu çalışanlarının yanı sıra hukuken tüzel kişiliği olan AB Ajans ve kurumlarında çalışan kişilerle ilgili personel uyuşmazlıklarını da içine alır

devam Personel Mahkemesi AB çalışanlarının hukuki sorunlarıyla ilgili açılan davalarda yargı yetkisi sahibiyken resmi bir görevlinin 1049/2001 sayılı Tüzük uyarınca bazı evraklara ulaşması amacıyla açılan davalar açısından ise Genel Mahkemenin yargı yetkisi söz konusudur

yapısı Bu Mahkeme görev süreleri altı yıl olan yedi yargıçtan oluşmaktadır. Personel Mahkemesinde Yargıç sayısı için ABAD içerisindeki genel kural olan her üye devletin Mahkemelerde bir Yargıç ile temsili uygulamasının aksine yedi Yargıç çalışmaktadır. Adalet Divanından gelecek talep üzerine bu sayı Konseyin nitelikli çoğunlukla alacağı kararla artırılabilir. Personel Mahkemesinin Yargıçları da diğer Adalet Divanı ve Genel Mahkemeden farklı olarak Konseyce oybirliğiyle atanmaktadır.

devam Bu Mahkeme üyelerinin seçimi için Konsey eski Divan üyeleri ile yeteneğiyle tanınmış hukukçular arasından seçilen yedi kişilik bir komite belirlenir. Bu komite Personel Mahkeme Yargıçlığı için başvuru yapan kişilerle ilgili Konseye kendi mütalaasını da içeren bir görüş bildirir. Konsey oybirliğiyle bu Mahkeme üyelerini atar. Yargıçlar kendi aralarından Personel Mahkemesi Başkanını üç yıl için seçerler, yeniden seçilebilmek de mümkündür

İş yükü Personel Mahkemesinin iş yükü düşünüldüğünde 2008 yılında 111 yeni dava açılmışken 2009 yılında 113 yeni dava açılmışken 2010 yılında 139 dava 2011 yılında 159 yeni dava ve 2012 yılında da 178 yeni dava açılmıştır. Bu veriler doğrultusunda Personel Mahkemesindeki iş yüküne bakıldığında Mahkemenin Yargıç sayısının her üye devlete bir Yargıç sayısı düşecek şekilde düzenleme yapılmasının gereği yoktur

temyiz Yargıç ve Hukuk Sözcüleriyle ilgili Adalet Divanı Statüsü bu Mahkeme için de geçerlidir. Personel Mahkemesinin ayrı Yargılama Usul Kuralları vardır. Bu Mahkeme kararlarına karşı kısmen veya tamamen talepleri reddedilmiş olan taraf kararın tebliğinden itibaren iki aylık süre içerisinde Genel Mahkemeye temyiz yapabilmektedir. Üye devletler ve AB organları, verilen karar kendilerini doğrudan etkilemekteyse temyiz başvurusuna müdahil olarak dahil olabilirle

hataen Bir dava dilekçesi hataen Adalet Divanına veya Genel Mahkemeye ya da Personel Mahkemesine verilmişse bu Mahkemeler yapacakları inceleme neticesinde yetkili olmadıkları kanaatine varırlarsa yetkili Mahkemeye havale ederler

Dava açma hakklı ve davalar Gelişmiş hukuk sistemlerinde, bireylerin, yönetimin hukuka aykırı eylem ve işlemlerinden doğan zararlarının tazmin edildiği mekanizmaların varlığı, hukukun üstünlüğü prensibinin önemli bir unsurunu oluşturur. Topluluk hukuk sistemi hem bireysel hakların temini hem de bu haklara etkin bir hukuki himaye sağlama temeli üzerine kurulmuştur

Hukuka işlerlik Avrupa Birliği (AB) içinde bireyler, hem üye ülkelerin hem de AB kurumlarının Birlik hukukuna aykırı eylem ve işlemleri nedeniyle zarara uğrayabilirler. Başka bir ifade ile AB hukuk sistemi uyarınca, hem üye ülkelerin hem de Birlik kurumlarının eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olması gerekir. Hukuka uygunluğun denetlenmesi ve hukuka aykırı eylem ve işlemlerden zarar gören bireylerin tazmin edilmesi, AB idari yargısının temelini oluşturur.

Tam yargı davası neden? Lisbon Antlaşması ile bağlayıcılık kazanan AB Temel Haklar Şartı, tazminat hakkını bir birey hakkı olarak düzenlemiştir. AB Temel Haklar Şartı’nın 41. maddesi ‘iyi yönetilme hakkı’ başlığını taşımakta ve 3. fıkrası tazminat hakkını düzenlemektedir. Ancak, AB Temel Haklar Şartı, özel bir koruma mekanizması öngörmediğinden, özellikle AB kurumlarının bu hakları ihlali sonucunda, bireyler için başvurulacak tek yol ‘sözleşme dışı sorumluluk sistemi’2 çerçevesindeki tam yargı davasıdır

devam Bu durum tam yargı davasının önemini daha da artırmakatdır. Ancak, sözleşme dışı sorumluluk kapsamında bireylerin tazminat talebinde bulunabilmelerinin zor koşullara bağlanmış olması, tazminat rejiminin işlevselliğini olumsuz etkilemektedir

İptal davaları neden? Birlik kurumlarının eylem ve işlemlerinin AB Antlaşmalarına ve AB hukukunun genel ilkelerine uygun olması gerektiği Avrupa Birliği’nin İşleyişine İlişkin Antlaşma (ABİİA)’nın 263. maddesinde düzenlenmiş ve aykırılık durumunda Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) tarafından iptali öngörülmüştür

devam Ancak, iptal davası kapsamında bireylere tanınan dava açma hakkı son derece sınırlıdır. Buna karşılık, Birlik kurumlarının hukuka aykırı eylem ve işlemlerinden zarar gören bireylere ABİİA’nın 268 ve 340/2. Maddeleri ve AB Temel Haklar Şartı’nın 41/3. maddesi tahtında tazminat davası açma hakkı tanınmıştır.

devam Benzer şekilde, üye devletlerin de Birlik hukukunu ihlal eden eylem ve işlemlerinden sorumluluğu öngörülmüş ve bireylere ulusal mahkemelerde devlet aleyhine tazminat davası açma hakkı tanınmıştır. Birlik kurumlarının sorumluluğu, ABİİA ve AB Temel Haklar Şartı ile düzenlenmişken, üye devletlerin sorumluluğu Antlaşmalarda yer almamış, ABAD içtihadı ile oluşturulmuştur

sorumluluk Her iki düzeydeki sorumluluk koşulları farklılıklar içermekte, Birlik kurumlarının sorumluluğu daha katı şartlara bağlanmaktadır

Tam yargı türleri Birlik Kurumları Aleyhine Açılacak Tam Yargı Davası Üye Devlet Aleyhine Açılacak Tam Yargı Davası

Birlik Kurumları Aleyhine Açılacak Tam Yargı Davası Birlik Kurumlarının Sorumluluğunun Unsurlarına bakılır 1. Birliğe Yüklenebilecek Hukuka Aykırı Eylem veya İşlem 2. Davacının Zarara Uğramış Olması 3. Uğranılan Zarar ile Birlik Tasarrufu Arasında Nedensellik Bağı

2-Üye Devlet Aleyhine Açılacak Tam Yargı Davası Devletin Sorumluluğu Prensibinin Hukuki Çerçevesi İdarenin AB Hukukuna Aykırı Eylem ve İşlemleri Nedeniyle Sorumlulu Yasama Organının AB Hukunu İhlali Nedeniyle Devletin Sorumluluğu Yargı Organının AB Hukukunu İhlali Nedeniyle Devletin Sorumluluğu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), uluslararası bir teşkilat olan Avrupa Konseyi'ne bağlı olarak 1959 yılında kurulmuş uluslararası bir mahkemedir. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda bireylerin, birey gruplarının, tüzel kişiliklerin ve diğer devletlerin, belirli usulî kurallar dahilinde başvurabileceği bir yargı merciidir. 47 Avrupa Konseyi üyesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin yargı yetkisini tanımaktadır.

DEVAM Mahkeme, Fransa'nın Strazburg şehrinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği'nin günümüzde Avrupa Konseyi'ne ait bayrağı kullanıyor olması çeşitli kafa karışıklıklarına yol açmakla birlikte, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Birliği'nin değil, hemen hemen tüm Avrupa devletlerinin üyesi olduğu ayrı bir uluslararası teşkilat olan Avrupa Konseyi'nin organıdır. Ancak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin içtihadı, Avrupa Birliği için de olmazsa olmaz asgari standartları oluşturmaktadır.

DEVAM Bir kişinin AİHM'ye başvurabilmesi için öncelikle kendi ülkesinde hakkını araması, yani iç hukuk yollarını tüketmesi gerekmektedir. Kişiler, iç hukukta haklarını aradıktan sonra ve bu konuda olumsuz nihai karar alındıktan sonra 4 ay içinde yazılı olarak Strazburg'ta bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurmalıdır ( öncesinde bu süre 6 ay olmaktaydı ancak internet üzerinden başvuların alınabildiğinden ve herkesin bu imkana sahip olduğu düşünüldüğünden bu süre indirildi. ) Mahkemenin yargı dili İngilizce veya Fransızca'dır. Ancak başvuru, konsey üyesi devletlerin birinin diliyle (örn. Türkçe) de yapılabilir.[1] 

DEVAM Mahkeme, yapılan başvuruların ön koşullarının yerine getirilip getirilmediğini inceler, bir eksiklik görmezse başvurunun esastan incelenmesine karar verir. Ön koşulları taşımayan başvuruların reddine karar verilir. Bu karar kesindir, karşı başvuru yolu yoktur. Mahkeme, ön koşullar açısından kabul edilebilirlik kararı verdikten sonra esas hakkında karar vermeden önce, taraflara 'dostane çözüm' önerebilir. .

DEVAM Taraflar kendi aralarında uzlaşır ve bu uzlaşmada mahkemece benimsenir ise başvuru sonuçlanmış olur. Dostane çözüm yoluyla da bir sonuca ulaşılamamışsa, mahkeme başvuruyu esastan inceler, tarafların yazılı görüşlerini alır. Gerekli görürse duruşma yapar, tanık dinler, keşif yapar. Mahkeme, başvuru sahibinin sözleşmede tanınan bir hakkının devlet tarafından ihlal edildiği kanısına varırsa hakkaniyete uygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder. Yani Mahkeme, tazminatı devletin ödemesine karar verir. Mahkemenin kararlarının uygulanıp uygulanmadığı Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetlenir

YAPISI Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin şu anki yapısı 1 Kasım 1998 yılında yürürlüğe giren "AİHM İç Tüzüğü"nde ayrıntılarıyla belirtilmiştir. Buna göre AİHM; Genel Kurul Komite Tek yargıç (14 nolu protokol ile oluşturulmuştur 1 haziran 2010) Daire 17 Yargıçlı Büyük Daire'den oluşur.

ABADDAN FARKLIDIR! İngilizcesi “European Court of Human Rights” (ECHR) olan “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi” (AİHM), ABAD’dan farklı bir kuruluştur. AİHM, uluslararası bir kuruluş olan “Avrupa Konseyi”ne bağlı olarak 1949 yılında kurulmuş uluslararası bir mahkemedir. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda bireylerin, birey gruplarının, tüzel kişiliklerin ve devletlerin, belirli usul kuralları içinde başvurabileceği bir yargı mercidir. Avrupa Konseyi’ne üye olan ve aralarında Türkiye, Rusya, Sırbistan, Gürcistan ve Azerbaycan’ın da bulunduğu 47 Avrupa devleti, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yargı yetkisini tanımaktadır.