 N İ TEL ARA Ş TIRMA YÖNTEMLER İ YÖNETM VE ORGAN İ ZASYON YÜKSEK L İ SANS—ZAUR ARABL İ

Nitel Araştırma Yöntemleri Nitel Araştırma Yöntemleri sosyal olguları bağlı oldukları ve içinde yer aldıkları ortamda doğal görünümleriyle gözlem, görüşme ya da belgeleri değerlendirmek yoluyla bilgi edinme ve bu bilgileri analiz ederek kuram geliştirme olarak tanımlanabilir. Nitel Araştırma,bir olayı hep aynı gözle görüp değerlendiren nicel araştırmaya göre daha dinamik bir yaklaşım sağlamaktadır.Çünkü nitel araştırma,olayı ilgili bireyin bakış açısı,gözü ve duyusu ile görmeye olanak verir. Nitel Araştırmalar;  Olay ya da olguyu doğal ortamı içinde inceler. Bu nedenle nitel araştırmalar için deney düzenlenmemelidir.  Araştırmacı,bilgi toplama sürecine aktif olarak katılır.cevaplayıcılarla görüşür,onların deneylerini yaşar,onları gözler,ayrıntıları yakalamaya çalışır.  Toplanacak bilgiler, olayın bütünlüğünü göz önünde bulunduran bir mantıkla belirlenir.  Nitel araştırmalar örneklerin algılarına, deneyimlerine ve değerlendirmelerine dayanır.  Nitel araştırmalar tek bir yöntem ve tekniğe bağlı kalmazlar, birden çok yöntem ve teknik bir arada kullanılır.  Nitel araştırmalar pozitivist yaklaşımın aksine tümevarımcı yaklaşımla yürütülür

Nitel araştırmalarda genellikle nirengi noktalarından yararlanılır  Ölçem nirengisi  Gözlemci nirengisi  Kuram nirengisi  Yöntem nirengisi Ölçem nirengisi-Aynı olgunun birden çok ve değişik yönlerden ölçümünün yapılması demektir Gözlem Nirengisi-Bir olgunun değişik gözlemciler tarafından gözlemlenmesi halinde elde edilecek bilginin tek gözlemcinin elde edeceği bilgiden daha derinlemesine ve daha etraflı olacağını anlatır Kuram nirengisi-Bir araştırmada değişik kuramlarlardan yararlanılmasının gerektiğini ifade eder Yöntem nirengisi-Nitel ve Nicel araştırmaların birlikte ya da ard arda kullanılmasının,farklı teknik ve yaklaşımların aynı bilgilere uygulanmasını ifade eder  Dolayısıyla araştırmalarda nirengi noktaları arttıkça incelenen olguyu kavrama düzeyide artar

Nitel araştırma yöntemleri dünyanın sosyal yönü ile ilgilenir ve Niçin? Nasıl? Ne şekilde sorularına yanıt arar. İnsanlar niçin böyle davranır? Kanaatlar ve sergilenen duruşlar nasıl oluşur ? İnsanlar çevrelerinde olub bitenden nasıl etkilenir ? Kültürler niçin ve nasıl gelişir ? Sosyal gruplar arasındakı farklar nelerdir ?

 Nitel araştırma desenlerinin dört ana çeşidi bulunmaktadır: 1)Fenomenoloji (phenomenology) 2) Etnografi (ethnography) 3) Gömülü teori (grounded theory) 4) Örnek olay (case study).Başka bir araştırma deseni tipi de saha taraması (survey)dır. Ama bu hem niteliksel hem de niceliksel alabilir.  Fenomenoloji:Nitel araştırmaların bir türüdür. Fenomenler olaylar, durumlar, tecrübeler veya kavramlar olabilir.Mesela, okul başarısızlığının gençlerin uyuşturucu kullanımıyla ilişkileri araştırılıp tasvir edilebilir. Bir konuyu aydınlatma, oraya dikkat çekme  Etnografi:Bir halkın, bir kültür grubunun gelenekleri, inançları, birbiriyle bağlantıları vs tasvir edilir (descriptive studies).  Gömülü Teori:Gömülü teoride, araştırmacı veri toplarken veya yorumlarken dataların içine gömülü olan teoriyi ortaya çıkartır ve araştırma boyunca yeni kavram ve teorilere ulaşabilir (ruhsal ihtiyaçlar kavramı dini olmaktan çıkar, barışa, sevgiye dayalı yeni bir kavrama dönüşür).  Örnek Olay İncelemesi:Örnek olay incelemesi (Case study), tek bir olayı veya birkaç olayı derinlemesine inceleme demektir. Bazen bir zaman dilimindeki sosyal olaylar da incelenebilir.

Nitel araştırmanın özellikleri:  Doğal Ortama Duyarlılık  Araştırmacının Katılımı  Bütüncül Yaklaşım  Algıların Ortaya Konması  Tümevarımcı Anali  Araştırma Deseninde Esneklik  Doğal Ortama Duyarlılık:-Nitel araştırmada, araştırmanın konusunu teşkil eden olgu ve ya olay içinde bulundukları doğal ortamda incelenmelidir.Araştırmaya dahil edilen olguların ve ya değişkenlern manipule edilmesi ve davranışların doğal sürecinden farklı bir ortama itilmesi soz konusu değildir. Aksine olaylar mümkün olduğu ölçüde doğal ortamlar içinde algılanmalı ve bu ortamlar içinde oluşan gerçekler araştırmanın bulgularına temel teşkil etmelidir

 Araştırmacının Katılımcı Rolü : Nitel araştırmada araştırmacının rolü nicel araştırmadakinden farklıdır.Nitel araştırmada araştırmacı sadece “belirli yöntemlere göre dışarıdan araştırma konusunu gözleyen ve bu konuya ilişkin bilgiler toplayan ve bu bilgileri analizlere tabi tutarak sunan kişi”değildir.Nitel araştırmacı bizzat alanda zaman harcayan,deneklerle doğrudan görüşen ve gerektiğinde deneklerin tecrübelerini yaşayan kişidir.  Bütüncül Yaklaşım:: Nitel araştırmada toplanan bilgilerin bütüncül olması temel ilkelerden birisidir.Bir bütünün,onu oluşturan parçaların toplamından daha fazla bir anlam ifade ettiği gerçeğinden hareketle araştırma konusu bütüncül bir yaklaşımla belirlenir ve toplanan bilgiler bütüncül yaklaşımla analiz edilir.Değişkenlerin kendi başına bir anlamlı olmadığı,her değişkenin ilgili diğer değişkenlerden etkilendiği ve bu birlikteliğin değişkene gerçek anlam kazandırdığı varsayılır.Örneğin,kişilerın davranışlarını doğal ortamdan bağımsız olarak incelemek bütüncül bir yaklaşıma ters düşer,çünkü, çevresel özellikler bu davranışlara etki eden önemli faktörler olarak görülür.Bu nedenle çevresel özelliklerin tanımlanması ve bu özelliklerin kişilerin davranışların nasıl etkilediğinin açıklanması bir bütün halinde yapılmalıdır.

 Algıların Ortaya Konması: Nitel araştırmada en önemli amaçlardan biri araştırmaya dahil edilen kişilerin algılarının ve tecrübelerinin ortaya konmasıdır. Araştırmaya katılan kişilerden nicel araştırmalarda olduğu gibi bir teste cevap vermeleri ya da daha önceden formüle edilen sınırlı sorulardan oluşan bir anketi doldurmaları beklenmez. Araştırmacılar, bu kişilerin dış dünyayı nasıl algıladıklarını ve nasıl yorumladıklarını anlamak amacıyla onlarla konuşur, onları gözler. Araştırmaya dahil edilen kişiler önemli bilgi kaynakları olarak kabul edilir ve onların vereceği cevapları daha önceden oluşturulan sorularla sınırlandırma yerine açık ve esnek bir tutum izlenir ve ilgili araştırma sorusuna ilişkin mümkün olduğu kadar ayrıntılı ve derinlemesine bilgi toplanmaya çalışılır  Tümevarımcı Analiz: Nitel araştırmada genellikle, doğruluğu veya yanlışlığı test edilmek üzere önceden belirlenmiş bir teori ya da hipotez yoktur. Nitel araştırmada, tümevarım ilkesi hakimdir ve araştırmacı topladığı tanımlayıcı ve detaylı bilgilerden yola çıkarak incelediği probleme ilişkin ana temaları ortaya çıkarma, topladığı bilgileri anlamlı bir yapıya kavuşturma, yani bu bilgilerden yola çıkarak bir teori oluşturma çabası içindedir

Araştırma Deseninde Esneklik : Amaca en etkili biçimde ulaşabilmek için, uygun yöntem veya yöntemlerin seçimi nitel araştırmada büyük bir önem taşır. Nitel araştırmada problemin en açık ve ayrıntılı bir biçimde araştırılm ası, tanımlanması ve açıklanması için mümkün olduğu ölçüde birden fazla yöntem kullanılır. Birden fazla yöntemin bir arada kullanılmasına ‘çoklu yöntem ’ (triangulation) adı verilir ve değişik yöntemlerle toplanan bilgiler birbirleriyle karşılaştırılır. Değişik yöntemlerin birlikte kullanılması toplanan bilgilerin ve açıklam aların güvenirliliğinin ve geçerliliğinin saptanmasında önemlidir. Nitel araştırma genel olarak problem belirleme, bilgi toplama aracını oluşturma, bilgi toplama ve bu bilgileri açıklama ve yorumlama aşamalarından oluşur. Ancak, araştırmanın başında oluşturulan kavramsal ve yöntemsel yapı, süreç içerisinde değişikliklere uğrayabilir. Yani, araştırma süreci içerisinde araştırmanın yönü değişebilir, yeni problemler ortaya çıkabilir ve yeni yöntemlere başvurulması gerekebilir

Nitel ve Nicel Araştırmalar Arasındaki Farklar Frankel ve Devers nitel ve nicel araştırma yöntemleri arasındaki farkları 3 temel şekilde açıklamaktadır:  Nitel araştırma desenlerinde izlenen yol tümevarımsaldır. Nitel araştırmacının görevi genel teoriler ve açıklamalar yapmadan ve/veya denemeden önce insanların ve grupların özel durumlarını ve deneyimlerini anlamayı ve tanımlamayı içerir. Bunun aksine nicel araştırma özel durumlarda kavram oluşturmak ve belli kişi ve gruplara ne olacağı ve niçin olacağını tahmin etmek için var olan kurumsal bilgilerden yararlanırlar.  Nitel araştırma desenleri genellikle esnektir ve dinamiktir. Araştırmanın ilk aşamalarında çıkan bir durum sonraki aşamalarını etkileyebilir. Nicel araştırma desenlerinde de zaman zaman değişim olabilir ancak bu istenmedik bir durumdur.

 Nitel araştırma süreci doğrusal ve ardışık değildir. Veri toplama ve analizi aynı anda yapılır. İlk bulgular ışığında, daha özel ve detaylı verilere ulaşmak için farklı veri toplama ve analiz teknikleri gerçekleştirilir.  Nicel araştırmalar dayandıkları kuram ve kavramları baştan tanımlarlar.Kavramlar baştan rafine edilmiş ve nasıl işlemselleştirildikleri belirtilmiştir.Nitel araştırmalarda ise,tasarılar veri toplama ve analiz sürecinde kavramlara dönüştürülür.  Nicel araştırmalarda kavramların nasıl ölçüleceği standart olarak belirlenmiştir.Nitel araştırmalarda ise,ölçmenin nasıl yapılacağı ölçüm esnasında araştırmacı tarafından belirlenir.  Nitel araştırmalar örneklemeye de farklı yaklaşır.Nicel araştırmalarda örneklemenin tesadüfiliği,nicelik ve nitelik bakımından temsil gücü ön koşuldur.Nitel araştırmalarda nicelik temsiline bakılmaz.Nitel araştırmalarda örneklemenin amacı,bir olguyu netleştirebilecek ve derinleştirebilecek olan belirli olgu ya da olayı elde etmektir.

NİCEL ARAŞTIRMANİTEL ARAŞTIRMA Varsayımları: 1.Gerçeklik nesneldir. 2.Asıl olan yöntemdir. 3.Değişkenler kesin sınırlarıyla saptanabilir ve bunlar arasındakı ilişkiler ölçülebilir. 4.Araştırmacı olgulara dışarıdan bakar,nesnel bir tavır sergiler. Varsayımları: 1.Gerçeklik oluşturulur. 2.Asıl olan çalışılan durumdur. 3.Değişkenler karmaşık ve iç içe geçmiıtir ve bunla arasındakı ilişkileri ölçmek zordur. 4.Araştırmacı olay ve olguları yakından izler,katılımcı bir tavır sergiler. Amaç: 1.Genelleme 2.Tahmin 3.Nedensellik ilişkisini açıklamak Amaç: 1.Derinlemesine betimleme 2.Yorumlama 3.Aktörlerin bakış açılarını anlamak Yaklaşım: 1.Kuram ve denence ile başlar. 2.Deney ve kontrol,parçaların analizi 3.Standart veri toplama araçları 4.Uzlaşma ve norm arayışı Yaklaşım: 1.Kuram ve denencelerle son bulur. 2.Kendi bütünlüğü içinde doğal 3.Araştırmacı veri toplama aracıdır 4.Çokluk ve farklılık arayışı Araştırmacının rolü: 1.Olay ve olguların dışında,yansız Araştırmacının rolü: 1.Olay ve olguların içinde,öznel bakış açısı

Nitel araştırmalarda araştırma süreci Nitel araştırmalar,nadiren nicel araştırmalardaki gibi, önceden her yönüyle tasarlanabilirler.Araştırmacı çoğu kez,araştırma desenini değiştirerek dinamik bir tutum sergiler.Ancak,yine de 3 temel alanda durması gerekir. Bunlar: Araştırmaya temel olacak kuramsal çerçevenin açık bir biçimde ortaya konması:Bu araştırma probleminin ilişkili olduğu kuramlarla birlikte etraflı bir biçimde tanıtılmasını ifade eder. Esnek bir araştırma deseni oluşturmak:Bu, araştırma etkinliklerinin bir biriyle tutarlı ve amaca uygun biçimde nasıl olacağını gösterir. Araştırmanın okuyucunun anlayabileceği açıklıkta sunulması gerekir.

Farklı Kuramlardan yararlanarak Bakış açısı belirleme Veri Toplama Kuramsal Öngörü Model Kurma Kavramların tanımlanması ve ilişkilerin belirlenmesi Kuramlara ulaşma

Nitel Araştırmanın Aşamaları  ÇALIŞILACAK OLAN OLAYIN, SAPTANMASI,  ÇALIŞMADAKİ KATILIMCILARIN BELİRLENMESİ,  HİPOTEZLERİN ÜRETİLMESİ,  VERİLERİN TOPLANMASI,  VERİLERİN ANALİZİ,  YORUMLAR VE SONUÇLAR AŞAMALARINDAN OLUŞUR.

 ÇALIŞILACAK OLAN OLAYIN SAPTANMASI:  Çalışmanın tamamına başlamadan önce araştırılmak istenen ve ilgi duyulan konunun tanımlanması gerekir. Araştırmacı için başlangıç noktasıdır. Bütün nitel araştırmalar araştırmanın amacını belirten genel ifadelerle başlar. Bu ifadelere “haberci problem” adı verilir. Haberci problemler nitel araştırmaların yürütülmesi sürecinde defalarca düzenlenir.  ÇALIŞMADAKİ KATILIMCILARIN BELİRLENMESİ:  Gözlemlenen veya görüşme yapılan kişiler çalışmaların örneklemini oluşturur. Nitel araştırmalar genellikle örneklem amaçlı belirlenir. Çalışma kapsamına uygun örneklem seçilmelidir. Nitel araştırmalar raporlanırken neden ve nasıl bu örneklemin seçildiği belirtilmelidir.

 HİPOTEZLERİN ÜRETİLMESİ:  Nicel araştırmanın tersine hipotezler çalışmanın başında ortaya çıkmaz. Çalışma sürecinde elde edilen verilerden yararlanılarak şekillenir. Çalışmanın başında bazı hipotezler olabilir. Çalışma sürecinde bu hipotezlerin bazıları atılabilir, bazıları yeniden şekillenir. Bir kısmı da yeniden oluşturulur. Asıl hipotezlerin Nitel araştırmanın sonunda netleşmesi beklenir.  VERİLERİN TOPLANMASI:  Nitel çalışmalarda örneklem gruplarına herhangi bir işlem ya da yönlendirme yapılmaz. Veriler çalışma sonunda toplanmaz. Veri toplama süreci süreklidir. Araştırmacılar sürekli olarak insanları, olayları gözlemler ve konu hakkında daha derinlemesine bilgi toplamak için katılımcılarla görüşme yaparlar. Farklı kaynak ve kayıtların incelenmesi önemlidir

 VERİLERİN ANALİZİ:  Nitel araştırmalarda, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi farklı kaynaklardan elde edilen büyük miktardaki veriler analiz edilip sentezlenerek özetlenir ve yorumlanır. Verilerin analizi hem süreç içinde hem de süreç sonunda yapılabilir. Nitel veri analizinin 3 temel aşaması bulunmaktadır.  Verilerin düzenlenmesi: Veriler öncelikle çalışılabilir küçük parçalara ayrılmalıdır. Yüzlerce sayfa doküman göz önüne alındığında bu işlem uzun ve yorucu bir iştir. En temel yaklaşım verileri okurken, göze çarpan kelimeleri, cümleleri ya da olayları aramak ve ortaya çıkan konular için kodlar oluşturmaktır. Elde edilen kodların bir kısmı temel kodlar bir kısmı da temel kodlara bağlı alt düzey kodlar olarak ele alınabilirler. Kodların oluşturulması her bir araştırmacıya bağlı olduğu için kodların nasıl oluşturulduğunun bilinmesi gerekir.

 Verilerin özetlenmesi: Düzenlenen verilerin özetlenmesi gerekir. Bu aşama oldukça zordur. Bilgisayarlar kullanılmaya başlamadan önce bu iş daha zor olmakta idi. Özetlemede araştırmacı, aynı kategoriye ilişkin tüm girdileri gözden geçirerek, bilginin özünü yansıtan bir ya da iki cümle yazması gerekir.  Verilerin Yorumlanması: Veriler kodlandıktan ve özetlendikten sonra araştırmacı kategoriler arasındaki ilişkileri belirler ve buna bağlı olarak da genellemelere gidebilir. Araştırmacılar bulguları tümevarım yolu ile yorumlarlar. Araştırmacılar ne bulduklarını ve bunların ne anlama geldiğini bu aşamada tüm ayrıntıları ile belirlerler.

 Yorumlar ve Sonuçlar:  Nitel araştırmalarda, yorumlamalar çalışma sürecinde sürekli olarak yapılır. Nicel araştırmalarda sonuç araştırmanın en sonunda düzenlenirken, nitel araştırmalarda tüm süreç boyunca düzenlenir.

Nitel Araştırmalarda örnekleme  Nitel araştırmalar örneklemeye de farklı yaklaşır.Nicel araştırmalarda örneklemenin tesadüfiliği,nicelik ve nitelik bakımından temsil gücü ön koşuldur.Nitel araştırmalarda nicelik temsiline bakılmaz.Nitel araştırmalarda örneklemenin amacı,bir olguyu netleştirebilecek ve derinleştirebilecek olan belirli olgu ya da olayı elde etmektir.  Amaçlı Örnekleme nitel araştırmalarda tercih edilen bir örnekleme türüdür.Tercih nedeni,zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak vermesidir.  Patton’a göre (1987) başlıca amaçlı örnekleme yöntemleri şu şekilde sıralanabilir: aşırı veya aykırı durum örneklemesi, maksimum çeşitlilik örneklemesi, benzeşik örnekleme, tipik durum örneklemesi, kritik durum örneklemesi, kartopu veya zincir örnekleme, ölçüt örnekleme, doğrulayıcı veya yanlışlayıcı örnekleme ve kolay ulaşılabilir (convenient) durum örneklemesi.

 Aşırı veya Aykırı Durum Örneklemesi  Bu örnekleme tekniği, derin bir incelemeye tabi tutulabilecek sınırlı sayıda ancak aynı ölçüde de bilgi bakımından zengin durumların çalışılmasını öngörür. Burada önemli olan nokta şudur: Aşırı veya aykırı durumlar normal durumlara göre daha zengin veri ortaya koyabilir ve araştırma problemini derinlemesine ve çok boyutlu bir biçimde anlamamıza yardımcı olabilir. Aykırı örnekleme aykırılığa, olağan dışılığa, araştırılan olguya yönelik az rastlanan hususlara dayanır. Onlarla olağan dışı ve benzersiz oldukları için ilgilenirsiniz. Örneğin, lise mezunlarından profesyonel atlet olan birini seçebilirsiniz. Bu örnekleme yöntemi, sıra dışı başarılar, başarısızlıklar ya da kriz durumları gibi alışılmışın dışındaki durumlardan bilgi edinmek amacıyla kullanılır. Örneğin, liselerde suç davranışının doğasını, bileşenlerini keşfetmeye yönelik bir çalışmada, kayıtların taranması ile elde edilen bir listeden en fazla suç kaydının rastlandığı lise ile hiç ya da en az suç kaydının rastlandığı liselerin çalışma durumları olarak seçilmesi aykırı örneklemeye örnektir

Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi  Buradaki amaç, göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum dere­cede yansıtmaktır. Ankara ili içinde ilköğretim okullarının ilköğretime geçişle ilgi­li sorunlarını çalışmak isteyen bir nitel araştırmacının, örneklemini Ankara kırsa­lı, kent merkezi ve varoşlardaki okullardan seçmesi, maksimum çeşitlilik örnek­leme yöntemine bir örnek oluşturabilir.  Benzeşik (Homojen) Örnekleme  Bu örnekleme yöntemi, evrenden araştırmanın problemi ile ilgili olarak benzeşik bir alt grubun, durumun seçilerek çalışmanın burada yapılmasını tanımlar.  Benzeşik örnekleme maksimum çeşitlilik örneklemesinin tam tersi bir örnek­leme yöntemidir. Buradaki amaç, küçük, benzeşik bir örneklem oluşturma yoluyla belirgin bir alt-grubu tanımlamaktır. Örneğin, okul-aile işbirliği konusunu çalış­ mak isteyen bir nitel araştırmacı, okulla işbirliği konusunda en az katılımı göste­ren düşük sosyo-ekonomik ve eğitim düzeyi olan anneleri hedefleyebilir. Bu grup oldukça benzeşik özellikler gösterir ve Patton’a göre bu tür gruplardan “odak grup görüşmeleri” yoluyla etkili bir biçimde veri toplanabilir. Bu tür grup görüş­melerinde optimum sayı olan 6-8 kişiden oluşturulacak gruplarda, açık uçlu sorulara dayanan görüşmeler yapılabilir.

Tipik Durum Örneklemesi  Bu örnekleme yöntemi, araştırma problemi ile ilgili olarak evrende yer alan çok sayıdaki durumdan tipik olan bir durumun belirlenerek bu örnek üzerinden bilgi toplanmasını gerektirir  Tipik bir örneklem, sıradan bir insanı, durumu ya da araştırılan olgu örneğini yansıtmak için seçilir. Patton’a göre (2002) tipik konum örneklem stratejisi kullanıldığında yer özel olarak seçilir çünkü konum, hiçbir zaman alışılmamış, aşırı, sapkın ya da olağan dışı olamaz  Eğer araştırmacı yeni bir uygulamayı veya bir yeniliği tanıtmak istiyorsa, bu uygulamanın yapıldığı veya yeniliğin olduğu bir dizi durum arasından, en tipik bir veya birkaç tanesini saptayarak bunları çalışabilir

Kritik Durum Örneklemesi Kritik bir durum veya durumların varlığına işaret eden en önemli gösterge “bu, burada olu­yorsa, başka benzer durumlarda kesinlikle olur” veya tam tersine “bu, burada ol­muyorsa, başka benzer durumlarda kesinlikle olmaz” şeklinde bir ifadedir. Ya da başka bir göstergesi “bu grup belirli bir problemle karşılaşıyorsa, diğer bütün gruplar kesinlikle bu problemle karşı karşıya kalır” şeklinde bir yargının varlığı veya yokluğudur (Patton, 1987). Araştırmacı, problemi ile ilgili bu tür durum veya sınırlı birkaç durumu derinlemesine inceleyebilir. Araştırmacı eğer problemi ile ilgili belirli sayıda durumu çalışacak derecede kaynaklara sahip değilse kritik durum örneklemesi daha çok işe yarayabilir.

 Milli Eğitim Bakanlığının okul-aile işbirliği konusunda yeni bir yönetmelik ge­liştirdiğini varsayalım. Fakat geliştirilen yönetmeliğin aileler tarafından ne derece anlaşılabilir olduğunu bilmeden, Milli Eğitim Bakanlığı bu yönetmeliği uygulamaya koymak istememektedir. Bu yönetmeliğin ne derece anlaşılabilir olduğu konusunda örneğin, eğitim düzeyi yüksek olan aileler bir kritik durum olarak alınabilir. Eğer bu veliler bu yönetmeliği anlama konusunda sıkıntı çekiyorlarsa, daha düşük eğitim düzeyine sahip ailelerin bu yönetmeliği kesinlikle anlamayacakları yargısına varıla­bilir. Ya da tersi bir yaklaşımla, düşük eğitim düzeyine sahip velilerin bu yönetmeli­ği ne derece anladıkları konusunda bir çalışma yapılabilir. Eğer bu grup, yönetmeli­ği anlama konusunda herhangi bir sorun yaşamıyorsa, diğer velilerin (eğitim düzeyi yüksek olan) bunu çok daha rahat anlayacakları sonucuna varılabilir. Her iki du­rumda da kullanılan örnekleme yöntemi kritik durum örneklemesidi

Nitel araştırma veri toplama Nitel araştırmalarda veri toplamanın değişik yöntemlerinden söz edilir.Bu yöntemler farklı yazarlarca farklı biçimlerde sınıflandırılmıştır.  Mülakat Yöntemi(Derinlemesine Görüşme)  Döküman inceleme  Örnek olay İncelemesi  Odak grup Görüşmesi yöntemi şeklinde sınıflandırıla bilir.

 Mülakat Yöntemi  Mülakat(görüşme),bir yönüyle yüz yüze anket yöntemi ile bilgi toplamaya benzer.Ancak,uygulanışı oldukça farklıdır.Ankete göre,görüşmecinin rolü daha çok anlamlıdır. Örneğin, bir anketör, ankette yer alan soruları sorup verilen cevapları kayıt altına almakla yetinebilir. Nitel araştırmalarda ise,alınan bir cevaba bağlı olarak yeni sorularla daha derinlemesine bilgi edinilir.  Görüşmede sorulacak soruların niteliği, değişik açılardan ele alına bilir.Bir yaklaşıma göre,önce esas konu ile ilgili bir soru sorulur,bu soruyu alınan yanıta göre,daha ayrıntılı bilgi edinmek için ikinci soru ve gerekli ise onun da altında yatanı öğrenmek için üçüncü soru sorulur.Buradaki birinci soru açık uçlu bir soru olur.Görüşülen kişinin serbestçe her türlü bilgiyi vermesine olanak tanınır.

Genel ve açık uçlu soru İkinci alt soru daha özel Özelin daha özeli Şekil:Genelden Özele Soru Sorma

En derindeki sorular Bir üst sorular Genel alanla ilgili sorular Şekil:Özelden Genele Soru Sorma

 Mülakatın şekli ne olursa olsun,görüşmenin başarısı,problemle ilgili olabilecek bilgileri toplamak olduğu için araştırılacak konu hakkında teorik bilgi düzeyinin yeterli olması gerekir.Bu nedenle,araştırmacı,görüşme cedvelini hazırlamadan önce teorik bilgi düzeyini zenginleştirmeli ve gerek gördüğünde konunun uzmanları ile görüşüp onların deneyimlerinden yararlanmalıdır.Görüşme rahat ve esnek bir yapı çerçevesinde sürdürülmeli,sorulara alınan yanıtlara göre yeni sorulr sorul bilmeli müphem ve örtük bilgileri ortaya çıkarmaya ve derinlemesine bilgi elde edinilmeisne özen gösterilmelidir.Araştırmacı mülakat boyunca gözlem yapmaya dikkat etmelidir. Görüşlerin tutumlar,davranışlar,jest ve mimikleri açıklamak istenilmeyen bilgi olup olmadığı konusunda ipuçları verir. Mülakata genel sorular yerine görüşülen kişinin bilgi ve deneyimine odaklanan sorulr tercih edilmelidir.Sözgelimi,bir kurum yöneticisine “yönetim felsefeniz nedir?” gibi soru sormak hem konudan uzaklaşmasına hem de nasıl ve ne tür yanıtlar veresi gerektiği konusunda kafa karışıklığına neden ola bilir.Bu gibi soruların yerine,Örneğin, “ kurumunuz hizmetlerini müşterilere sunarken baştan itibaren nelere dikkat etmelidir?” gibi sorularla hizmet anlayışları hakkında bilgi edinilebilir

Görüşmeler genelde 4 tür olmaktadır: Informal – Araştırmacı tartışmayı hatırlamayı gerektirir. Yapılandırılmamış – Sorular serbest, istenilen konuda derinleştirilir, yanıtlar yönlendiricidir. Yarı yapılandırılmış – bazı açık uçlu sorular vardır bazı konularda derinleştirilir. Yapılandırılmış – herkese önceden belirlenen aynı sorular.

Döküman İnceleme: Toplum bilimlerinin bazı alanlarında (örneğin tarih,sosyoloji,arkeoloji,siyaset bilimi) görüşme ya da gözlem yoluyla bilgi toplanamadığı için o alanlardaki dökümanlar incelenerek bilgi edinilir.O alandaki yazıl ve görsel(film,resim,fotoğraf)belgelerin incelenmesi için geniş bir kaynak araştırması gerekir.Döküman araştırmasında en çok dikkat edilecek husus,o dökümanların tarafsız ve objektif olmalarıdır.Bu nedenle,aynı konu ve alanla ilgili değişik belgeleri inceleyip karşılaştırarak tutarlılıkları beıirlenmelidir.Bir olay farklı kişiler tarafından farklı şekilde anlatılmış ola bilir.Bazıları birbiri ile çelişe bilir.

Odak Grup Görüşmesi Yöntemi Odak grup görüşmesi, uzman bir kişinin başkanlığında,kendi içlerinde homojen cevaplıyıcıların araştırma problemi ile ilgili,önceden hazılanmış belirli bir konuyu duygularını rahatça ifade ettikleri bir ortamda tartıştığı esmi olmayan bir toplantıdır.Bir araştırmacı,odak grup oluşturarak bu grup bireylerine toplayacağı bilgi ile ilgili teker teker sorular sorar ve grup üyelerini tartıştırarak istediği bilgileri bu tartışmalardan elde edebilir. Odak grup görüşmesinin temel amaçlar yeni fikir üretmek,müphem cevapları açıklığa kavuşturmak,tüketicilerin ne hissettiklerini,niçin öyle davrandıklarını ve ya davranmadıklarını anlamak ve nicel araştırmalara temel olacak ön bulgular ortaya çıkarmaktır. Odak grup görüşmesi yöntemi önceden özel olarak seçilmiş 8-12 kişi tarafından oluşan katılımcı grup tarafından gerçekleştirilir ve resmi olmayan,rahat bir atmosferde 1-3 saat süren bir çalışma gerçekleştirilir.

Odak Grup Görüşme Yönteminin temel avantajları:  Grup etkileşimi ve sinerji yeni ve orijinal fikirler ortaya çıkara bilir.  Grup dinamizmi ve yaratıcılığı sayesinde daha zengin ve derin bilgiler elde edilebilir.  Karar almaya yönelik hızlı ve etkili bir şekilde veri toplanabilir.  Katılımcılardan birinin ortaya attığı bir fikir,diğerlerinin katkısıyla hızla olgunlaştırıla bilir.  Süre ve maliyet açısından oldukça tasarruflu bir yöntemdir.  Yönetilmesi kolay,esnek bir bilgi toplama yöntemidir.  Dezavantajları  Genelleştirilememe: Bulguların tüm ana kütleye genelleştirilmesi mümkün olmaya bilir.  Yanlış Yorumlama: Az sayıda kişiden elde edilen bilgiler yanlış yorumlana bilir  Yönetim Hatası: Eğer görüşmeyi yöneten kişi gerekli nitelikleri taşımıyorsa çalışma verimsiz gerçekleşe bilir ve ya hatalı sonuçlar ortaya çıka bilir  Olumsuz grup etkisi: Odak grup görüşmelerinin en zayıf yönü, grupüyelerinin birbilerini etkilemeleridir. Özellikle grup üyeleri güç ve otorite bakımından önemli farklılıklar gösteriyorsa, otoriteye sahip olanlar öteki grup üyelerini etkilerler  Zaman sınırlaması: Zaman baskısı nedeniyle araştırmacınn fazla soru sorma olanağı sınırlanabilir. Tartışmalar iyi yönetilmediği takdirde boşa tüketilen zaman nedeniyle grup üyeleri sıkıla bilir.

 İçerik Analizi: İçerik analizi, bireylerin, ekiplerin, kurumların ilgilerinin belirlenmesinde ve tanınmasında kullanışlı bir tekniktir.  Araştırmacı analize başlamadan önce kategorileri belirler. Bu kategoriler daha önce elde edilen bilgilere, kurumlara ya da deneyimlere bağlı olarak şekillendirilir.  Araştırmacı toplanan betimsel bilgilerle konuya aşina hale gelir ve analizler devam ederken kategoriler ortaya çıkar  İçerik analizinde görüşme, gözlem veya dökümanlar yoluyla elde edilen nitel araştırma verileri dört aşamada analiz edilir:  Verilerin kodlanması,  Temaların bulunması,  Kodların ve temaların düzenlenmesi,  Bulguların tanımlanması ve yorumlanması

 İçerik Analizi Verilerin Kodlanması  Bu aşamada araştırmacı, elde ettiği bilgileri inceleyerek, anlamlı bölümlere ayırmaya ve her bölümün kavramsal olarak ne anlam ifade ettiğini bulmaya çalışır.Bu bölümler bazen bir sözcük, bazen bir cümle ya da paragraf, bazen de bir sayfalık veri olabilir. Kendi içinde anlamlı bir bölüm oluşturan bu bölümler, araştırmacı tarafından isimlendirilir, diğer bir deyişle kodlanır.  İçerik AnaliziVerilerin kodlanması süreci genelde, araştırmacının veri setini birkaç defa okumasını ve ortaya çıkan kodlar üzerinde tekrar tekrar çalışmasını gerektirir. Verilerin derinliğine ve kapsamına göre ortaya çıkan kodların sayısı değişir.  İçerik Analizi Üç tür kodlama vardır. Bunlar:  Daha önceden belirlenmiş kavramlara göre yapılan kodlama,  Verilerden çıkarılan kavramlara göre yapılan kodlama,  Genel bir çerçeve içinde yapılan kodlamadır.  Kodlamanın ne kadar ayrıntılı olması gerektiği önemli bir sorudur. Bu sorunun yanıtı araştırmanın amacına ve niteliğine göre farklılık gösterir.İletişim süreçlerini içeren araştırmalarda çok ayrıntılı kodlama yapmak gerekirken, farklı bir konudaki araştırmada bu kadar ayrıntılı kodlama gerekli olmayabilir

 İçerik Analizi Temaların Bulunması ve Kodların ve temaların düzenlenmesi,  İlk aşamada ortaya çıkan kodlardan yola çıkarak verileri, genel düzeyde açıklayabilen ve kodları belirli kategoriler altında toplayabilen temaların bulunması gerekmektedir.Bunun için önce kodlar bir araya getirilir ve incelenip ortak yönler bulunmaya çalışılır. Bu bir anlamda tematik kodlama işlemidir.  İçerik Analizi tematik kodlama için ortaya çıkan kodların benzerlik ve farklılıklarının saptanması ve buna göre birbiriyle ilişkili olan kodlar bir araya getirebilecek türden temaların belirlenmesi gerekir.  İçerik Analizi tematik kodlama yapılırken dikkat edilmesi gereken iki ilke söz konusudur. Bunların ilki, “iç tutarlılığa” ilişkindir. Yani, ortaya çıkan temaların altında yer alan verilerin anlamlı bir bütün oluşturup oluşturmadığı, tematik kodlamada göz önüne alınması gereken önemli bir ilkedir.  İçerik Analizi ikinci ilke ise, ortaya çıkan temaların tümünün araştırmada elde edilen verileri anlamlı bir biçimde açıklayabilmesine ilişkindir.Yani bu temaların, birbirinden farklı olmakla birlikte, kendi aralarında anlamlı bir bütün oluşturmaları gerekmektedir. Bu ilke de tematik kodlamada dış tutarlılığı yansıtır.  İçerik Analizi verilerin Kodlara ve Temalara göre Düzenlenmesi ve Tanımlanmasıİlk aşamadaki ayrıntılı kodlama ve ikinci aşamadaki tematik kodlama sonucunda, araştırmacı topladığı verileri düzenleyebileceği bir sistem oluşturur.

 İçerik Analizi Bulguların Yorumlanması  Nitel araştırmada araştırmacı, incelenen olguya yakın olduğu ve gerekirse o olguya ilişkin ilk elden deneyimler edindiği için, onun yapacağı yorumlar değerlidir.  İçerik Analizi toplanan verilerin açıklanmasında ve anlamlandırılmasında yardımcı olabilecek araştırmacının görüş ve yorumları nitel araştırmada önemli bir yer tutar.Bu nedenle araştırmacı bu son aşamada topladığı verilere anlam kazandırmak ve bulgular arasındaki ilişkileri açıklamak, neden-sonuç ilişkileri kurmak, bulgulardan birtakım sonuçlar çıkarmak ve elde edilen sonuçların önemine ilişkin açıklamalar yapmak zorundadır.

 İçerik Analizi sonuç olarak, daha çok nicel araştırmalarda söz konusu olan genelleme ve genellenebilirliğin nitel araştırmalarda da söz konusu olduğu bazı araştırmacılar tarafından savunulmaktadır.Söz konusu olan sonuçların sınırlandırılması ve analitik genellemelere ulaşılmasıdır. Nitel araştırmalarda sosyal olaylar inceleme konusudur. Sosyal olaylar ise duruma, zamana göre değişiklik göstermektedirler.  İçerik Analizi ayrıca nitel araştırmada çalışma grubu söz konusu olduğu için yani evreni temsil edebilecek sayıda ve düzeyde kişiyi örnekleme dahil etmek çoğu zaman mümkün olmadığı için, bu araştırmalarda elde edilen bulguların genellenebilmesi güçtür.Bu nedenle nitel araştırmalarda ancak sınırlı genellemeler yapılabilmektedir. Sınırlı genelleme yapılırken araştırmanın çerçevesi ve sınırlılıkları dikkate alınmalı ve araştırma raporunda bu sınırlılıklar belirtilmelidir.

 NITEL ARAŞTIRMALARDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR:  Nitel araştırmalarda toplanacak verilerin doğru belirlenebilmesi için teorik yapının ve modelin güçlü olması gerekir.  Nitel araştırmalarda elde edilen bilgilerin analizi,Nicel araştırmalardakinden kolay değildir.Çünkü görüşmelerden,gözlemlerden,dökümanlardam çok değişik bilgiler elde edilir.Bu bilgilerin sınıflandırılmaları,her bilginin hang değişkeni ne ölçüde ölçebileceği,farklı ifadelerin ve davranışların aynı başlık altında toplanıp toplanamayacağı daima sorundur.  Nitel araştırmaların diğer önemli bir sakıncası da az sayıdaki olgulardan hareket ederek genelleme yapmaktır.Bu nedenle,salt nitel verilere dayalı araştırmaların belirli özel durumlarla ilgili olmaları halinde başarılı olabilecekleri söylenebilir.

Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, (6.Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Merriam, S.B. (2013). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber, (Çev.Editörü: Selahattin Turan). Ankara: Nobel Yayınları. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (6.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık

TE Ş EKKÜRLER