HAYIR DİYEBİLMEK

‘Hayır’ kelimesi Türk Dil Kurumu sözlüğünde şu ifadelerle açıklanmaktadır:

hayır    Ar. ¬ayr  (I) e. (ha'yır) 1. “Yok, öyle değil, olmaz” anlamlarında onamama, inkâr bildiren bir söz  Güncel Türkçe Sözlük  hayır, -yrı     Ar. ¬ayr  (II) a. 1. İyilik, karşılık beklenmeden yapılan yardım. 2. sf. İyi, hayırlı, yararlı, faydalı: Hayır haberdir inşallah! hayır     İncir.  Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü  hayır    Susam ya da haşhaş dövülen tokmak.

hayır     Ölümün kırkıncı günü verilen ziyafet.  Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü  hayır    (< Ar. hayr) hayır, olmaz hayır   İng. "no"  Hazır olmayan yarışmacılarla, dürtüş ya da vuruşu görmeyen yan yargıcıların, başyargıcının yönelttiği soruya verdikleri olumsuz yanıt.  BSTS / Kılıçoyunu Terimleri Sözlüğü  Tin, incir.  Tarama Sözlüğü 1967

Hayır   Köken: Ar.  Cinsiyet: Erkek İyilik, karşılık beklemeden yapılan yardım.  Kişi Adları Sözlüğü Not: Bu bilgiler http://tdkterim.gov.tr adresinden alınmıştır.

‘Hayır’ın dilimizde çok çeşitli kullanım alanları ve anlamları olmasına rağmen kültürümüzde bir isteğe ‘hayır’ demek çok da kabul edilen bir durum değildir. Batı toplumlarında ‘hayır’ diyebilen insan kendine güvenli ve özgür olarak algılanırken biz ‘bencil’, ‘anlayışsız’, ‘kötü’ vs. gibi yargılarda bulunabiliyoruz.

‘Hayır’ diyebilmek öğrenilen ve öğretilebilen sosyal bir beceridir. Küçükken çok kolaylıkla ağızlardan çıkıveren ‘hayır’ büyüdükçe yerini ‘evet’lere bırakmaktadır. ‘Hayır’ demeyi öğrenmek için öncelikle neden, nerede, ne zaman, kime ve nasıl “hayır” denileceğinin bilinmesi gerekir. ‘Hayır’ demek için en etkili yöntem, kişinin ne istediğini bilmesi, seçim yapması, karar vermesi ve bunu karşıdakine net ve açık bir dille, etkin iletişimle aktarabilmesidir.

Neden ‘Hayır’ Demeliyiz? ‘Evet’, Her Zaman Doğru Cevap olmayabilir: Taşımakta zorlanılan görev ve yükümlülüklerin yanına bir de başkalarının yüklediği görevleri eklemek kişiyi daha fazla sıkıntıya sokabilir. Bu biriken sıkıntılar da daha sonraki dönemlerde kişiye daha çok zarar verici boyutlara ulaşabilir. ‘Hayır’ diyen birey kendine daha fazla vakit ayırabilir: Böylece istenmeyen buluşma veya toplantılara katılmak yerine kişi kendi başına veya ailesi ile daha kaliteli zaman geçirme fırsatı yakalayabilir. Ertelenmeyen planlar ve kontrol duygusu kişisel gelişime katkıda bulunabilir.

Neden ‘Hayır’ Diyemeyiz? Onaylanmak ve beğenilmek insanın önemli ihtiyaçlarındandır. Zaman zaman, bu ihtiyacını karşılayabilmek için kişi, kendi isteklerini bir kenara atarak diğer insanların istek ve beklentilerini karşılamak adına onlara ‘evet’ der. Aksi takdirde beğenilmemekten, yalnız kalmaktan korkar. Hayır demenin sonuçlarının olumsuz olacağı ile ilgili, çoğunlukla abartılmış ve yanlış olan algılama ‘hayır’dan kaçınılmasına neden olur. Bazen kişi nasıl ‘hayır’ denileceğini bilemez ve çaresizce ‘evet’ der.

Neden ‘Hayır’ Diyemeyiz? ‘Hayır’ dememek bir çok kişi için, kendisi hakkında ‘bencil’, ‘kötü’, ‘düşüncesiz’ gibi yakıştırmaların yapılmasını engelleyici işlev görebilir.

Ne Zaman Hayır Demeliyiz? Bir kişiye ya da bir projeye ‘evet’ demeden önce ne kadar vakit alacağı düşünülmelidir. Eğer işi düzgün yapabilmek için gerekli vakit harcanamayacaksa bu, geçerli bir nedendir. Kişi üzerinde gereğinden fazla stres yaratan işlere ‘hayır’ diyebilmelidir. Bir işe ‘evet’ veya ‘hayır’ demeden önce süre istenebilir. Böylece ‘hayır’ cevabı daha kolay verilebilir. ‘Evet’ demeden önce sorumlulukların da gözden geçirilmesi önemlidir. Daha fazla sorumluluk yükleyen istenmeyen işlere ‘hayır’ demek uygun olur. İsteksiz yapılan iş başarısız olacağından istek faktörünü verilen cevaplarda göz önünde bulundurmak önemlidir.

Nasıl ‘Hayır’ Denir Kendinize sorular sorun. Kendi isteklerinizi belirlemek ve bunları hayata geçirmek için hangi seçimleri nasıl yapacağınızı öğrenin.  Ne istiyorum?  Beni neler mutlu eder?  Kimlerle birlikte zaman geçirmekten zevk alıyorum?  Nerede/nasıl davranmalıyım? 

Nasıl ‘Hayır’ Denir Direk ve açıkça hayır demek: Bazen en doğru yöntem hiçbir bahane yaratmadan, direk ve açık olarak hayır demektir. Eğer bir ya da birçok nedenden dolayı sizin için en doğru cevap hayır ise, hiçbir özür sunmadan, dürüstçe ve açık olarak hayır demelisiniz (Kırtok, 2009). Yavaş yavaş ve açıklayarak hayır demek: Bazı durumlarda isteseniz bile evet demeniz sizin için yanlış olacağı için, isteğinizi belirterek ancak nedenlerini açıklayarak, karşı tarafı da elinizden geldiğince kırmadan hayır demeyi bilin. Özellikle iş hayatında direk ve açıkça hayır demenin zor olacağı birçok durumla karşılaşıyoruz hergün. Bu nedenle sakin bir şekilde size göre nedenlerini açıklayarak ve karşı tarafı kırmamaya çalışarak hayır demeyi bilin (Kırtok, 2009).

Hayır diyememe hastalığından kurtulmak için 9 yol 1. Önce anlamak sonra anlaşılmak! Muhatabınızı saygıyla dinleyin. Konuşmasını tamamlamasını bekleyin. Sözünü kesmeyin 2. Anlaşılabilmek için, dürüst, açık, net ve kararlı olun. İletişim esnasında saklambaç oynamayın. Yalnız dikkat edin! Ne şiş yansın, ne de kebap! Kırmadan, incitmeden nezaket içinde bu mesajı verebilmek de maharet; yoksa saldırganca öfkeyle ve kaba bir şekilde hayır demek de değil.

Hayır diyememe hastalığından kurtulmak için 9 yol 3. Cevabınızı vermeden önce zaman isteyin. Kendinizi o an iyi ifade edemeyeceğinizi ya da olumsuz bir cevap vermekte çok zorlanacağınızı düşünüyorsanız; durun ve konu hakkında düşünmek için zaman isteyin. Böylelikle reddetme kararınızın gerekçelerini tespit etmek için fırsatınız olur. 4. Beden dilinizle de hayır deyin. Muhatabınızın gözlerinin içine bakarak kararlı bir ses tonuyla konuşun. Ne söylediğiniz kadar nasıl söylediğiniz de önemli. Bedeniniz siz konuşurken ne diyor? Gözleriniz, duruşunuz ve ses tonumuz söylediklerinizle uyumlu mu?

Hayır diyememe hastalığından kurtulmak için 9 yol 5. Reddettiğiniz kişinin büyük bir hayal kırıklığına uğradığını seziyorsanız, serinkanlılığınızı muhafaza edin, mümkünse bulunduğunuz ortamı değiştirin. 6. Beyin jimnastiği yapın. Geçen hafta kaç kez “evet” dediğinizi listeleyin. Sizden istenen talepler karşısında tepkinizi ve sonraki durumunuzu irdeleyin. Tamam dediğiniz şeylerden ötürü kendinize kızgın mısınız? Darılmış, gücenmiş ya da içerlemiş hissediyor musunuz? Maddi ya da manevi kayıplarınız var mı? Değerlendirin.

Hayır diyememe hastalığından kurtulmak için 9 yol 7. Yalana başvurmadan empatik ve sempatik bir şekilde de hayır deyin. Yalnız dikkat! Bazen uzun açıklamalar sınırlarımızın test edilmesine imkân tanır. Karar sizin! “Keşke yapabilsem. Ama prensip olarak kimsenin arabasını ödünç almam ve kendi arabamı da ödünç vermem.” “Bugün Ayşe’ye bakamayacağım için üzgünüm. Şu an çocuğunu bırakacağın bir yer bulmanın zor olacağının farkındayım ama bizim bugün için çok önceden kararlaştırılmış bir planımız var.”

Hayır diyememe hastalığından kurtulmak için 9 yol 8. Bir öneri ya da alternatif sunabilirsiniz. Örneğin istenen şeyi gerçekten yapmak istiyor ama zamanınız müsait değilse, “Şu an bunu yapamam ama şu şartlar altında gelecek hafta yapabilirim” gibi… 9. İçsel konuşmanızı değiştirin. Hayır dediğiniz için kötü ve bencil bir insan olduğunuzu düşünüyorsanız bu hastalığa yakalanma ihtimaliniz yüksektir. Size “hayır” dedirtmeyen irrasyonel ve işlevsel olmayan düşüncelerinizi ve beklentilerinizi masaya yatırın. (Aktüel Psikoloji Dergisi’nden alıntıdır.)

Çocuk ‘evet’ demeyi nasıl öğrenir? 2-3 yaşlarında istemediği şeylere rahatlıkla ‘hayır’ diyebilen çocuk büyüdükçe ‘hayır’ kelimesini geri plana atmaya başlar. Çünkü toplumun öğretisi, anne babanın ‘iyi çocuk’ yetiştirme çabaları genellikle ‘evet’ yönündedir. Bir çocuğun kendini tehlikeli durumlardan, örneğin bir tacizden ya da istenmedik bir dokunma şeklinden koruyabilmesi için reddetme becerilerine sahip olması gerekmektedir.

Ergenlik Doğal süreçte bir ergen arkadaş gurubu tarafından kabul edilmeye, sevilmeye, takdir edilip onaylanmaya ihtiyaç duyar. Bu yaşlarda ergen için arkadaşlarının kendisi hakkında ne düşündüğü çok önemlidir. Fakat yerinde ve zamanında ‘hayır’ demeyi öğrenen gençler akran baskısına daha az maruz kalmaktadır. ‘Hayır’ diyebilen çocuk ve gençler alkol,madde bağımlılığı, cinsel istismar gibi hem bedensel hem de psikolojik açıdan kendisine zarar verecek etkenlere karşı çok daha güçlü ve donanımlı olur.

Kendinize değer verin;  Size nasıl davranılmasını istiyorsanız, kendinize öyle davranın. Kendinize verdiğiniz değeri ilk gösteren şey kendinizi sevmek, yapmak istediklerinize odaklanmak, seçimlerinizi yapmak, sevdikleriniz ile zaman geçirmek, yaşam enerjinizi dengeli kullanmaktır. 

Meraklısına Konu ile ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler; Psikolog Marie Haddou – Hayır Demeyi Bilmek kitabını okuyabilirler.

TEŞEKKÜRLER