BAZI TANIMLAR 1 BESLENME VE DİYETETİKTE TEMEL KAVRAMLAR BESLENME VE DİYETETİKTE TEMEL KAVRAMLAR

Absorbsiyon: Emilim Adipoz doku: Derialtı ve hayati organları çevreleyerek yalıtım görevi yapan, fazlası şişmanlığa neden olan temel enerji deposu, büyük yağ damlacıklarından oluşan vücut yağı. 2

Android tip şişmanlık: Erkek tipi şişmanlık olarak bilinen ve vücut yağının karın bölgesinde toplanması (elma tip). Jinoid tip şişmanlık: Kadın tipi şişmanlık, vücut yağının genellikle vücudun alt bölümünde yani baldır ve kalçalarda toplanması (armut tip). Android tip, Jinoid tip şişmanlığa göre kronik hastalıklar için daha önemli risk faktörüdür. 3

Allerji:Benzer koşullarda başkalarına zarar vermeyen antijenlere karşı hassas kişilerin vücudunun gösterdiği aşırı duyarlılık. Besin allerjileri: Bazı besinler tüketildiği zaman vücutta oluşan allerjik durum Allerjen:Aşırı duyarlılık yaratarak allerjiye neden olan doğal ya da sentetik madde. Antikor: İmmün sistem tarafından antijene yanıt olarak sentezlenen savunma proteinleri. İmmünglobulinler olarak da bilinir. 4

Anemi: Oksijen taşınmasını sağlayan kırmızı kan hücreleri düzeyinin azalması. Anoreksi: Çoğunlukla psikolojik rahatsızlık ve iştah kaybı sonucu oluşan, önlenmezse ölümle bile sonuçlanabilen yeme davranışı bozukluğu Antioksidan: Oksijenin zararlı etkisinden diğer bileşikleri koruyan, oksijen ile etkileşerek diğer bileşiklerin okside olmasını önleyen ya da geciktiren ögeler. 5

Ara öğün: Kahvaltı, öğle ve akşam yemekleri gibi ana öğünlerin dışında yenilen besinlerdir. Kuşluk, ikindi ve gece kahvaltısı gibi adı konmuş öğünlerde ara öğünlerdendir. Askorbik asit: C vitamini Beriberi: Tiamin (B1 vitamini) eksikliğinde meydana gelen bir hastalık. 6

Besin değişim listesi: Diyet düzenlemede birbiri yerine geçebilen besinlerin neler olduğunun bilinmesi kolaylık sağlar. Genellikle değişik gruplardaki protein, yağ, karbonhidrat ve enerji değerleri birbirine yakın olan besinler bir araya getirilerek besin değişim listeleri hazırlanmıştır. Her gruptaki besinler hemen hemen aynı miktar enerji, protein, yağ ve karbonhidrat sağladıkları için birbirinin yerine kullanılabilir. Her gruptaki değişim listesindeki besinlerin ancak gösterilen miktarları birbirinin yerini alır. Değişim listesindeki besinler vitamin-mineral değeri açısından da benzer olmalıdır. 7

Besin katkı maddeleri: Gıdaların görünüş, lezzet ve tatlarını tüketicinin arzu ettiği ve beğendiği duruma getirmek ve bozulmalarını önleyerek, daha uzun süre saklanabilmelerini sağlamak amacıyla katılan biyolojik ve kimyasal maddelere denir. 8

Büyüme:Anne karnında döllenme ile başlayan ve adolesan dönemin sonuna kadar süren süreçtir. Ölçü bakımından olgunluktur. Genetik ve çevresel etmenlerin etkisi altındadır. Gelişme: Organların çalışma düzenlerindeki değişimlerdir. 9

Dehidrasyon: Vücut su (sıvı) hacminin azalmasıdır. İshalde bu azalma vücuttaki sıvı kaybının artması ve alımının azalması sonucu olur. Dünya Sağlık Örgütü-DSÖ (World Health Organization- WHO): Dünyadaki hastalıklarla mücadele amacı ile kurulmuş uluslararası kuruluş. Enzim:Hücrelerde kimyasal değişmelere aracılık eden kompleks protein yapısındaki moleküller. Yapılarını değiştirmeden reaksiyonları kolaylaştırırlar. 10

Ferritin:Demirin vücuttaki depo şekli Fonksiyonel Besin: Besleyici özellikleri dışında vücuda fizyolojik yararlar sağlayan ve/veya kronik hastalık riskini azaltabilen besinlere fonksiyonel besinler adı verilir. Hemoglobin: Kırmızı kan hücrelerinde oksijen taşınmasında görevli protein (globulin) ve demir içeren hem molekülünün birleşmesinden oluşan pigment. 11

Hiperglisemi: Kan glikoz düzeyinin yükselmesi Hiperkolesterolemi: Kan kolesterol düzeyinin yükselmesi Hipertansiyon: Kan basıncının normalden fazla olması Sistolik (büyük tansiyon): 120 mmHg Diastolik (küçük tansiyon: 80 mmHg 12

Hipertrigliseridemi: Kan trigliserid düzeyinde artış Hipervitaminozis: Fazla vitamin alımına bağlı (özellikle yağda eriyen vitaminler) olarak kan ve dokularda vitamin düzeyinin istenmeyen belirtileri ortaya çıkaracak kadar yükselmesi. Hipoglisemi: Düşük kan glikoz düzeyi Hipotermi: Düşük vücut ısısı 13

Hormon: Vücutta bazı hücreler tarafından sentezlenen kana salgılanan kimyasal ögeler İmmünite/ Bağışıklık: Vücudun herhangi bir enfeksiyona karşı savunma gücü. Doğuştan olabildiği gibi hastalığı geçirerek veya antijeni vücuda vererek sonradan da kazanılabilir. 14

Karsinojen/Kanserojen: Kansere neden olan madde Antikarsinojen ajanlar: Kansere karşı koruyucu olduğu bildirilen besin ögeleri ve çeşitli bileşiklerdir. Karotenoidler, C vitamini, E vitamini, selenyum, diyet posası, sarımsak ve soğanda bulunan allium bileşikleri bu sınıfta yer alır. 15

Menü (Mönü): Bir öğünde servis edilmesi düşünülen yemeklerin listesi. Fiks, alakart, tabldot, seçmeli olabilir. Osteoporoz: Kemik miktarında azalma ve kalitesindeki bozulma nedeniyle ve kemiklerin zayıflaması ve kırılmaya çok yatkın bir hale gelmesiyle oluşan bir hastalıktır. 16

Pellegra: Niasin eksikliğinde meydana gelen bir hastalık Probiyotik: Yaşam için anlamına gelen Yunanca kökenli bir kelimedir. Beslenmedeki önemi açısından mikroflorayı değiştirerek kullananın sağlığı üzerinde yararlı etkisi görülen canlı, belirli mikroorganizmaları yeterli sayıda içeren ürün olarak tanımlanabilir. 17

Raşitizm (Rikets): Kemiklerde kalsiyum depolanmasının yetersiz olmasına bağlı olarak ortaya çıkan şekil bozukluklarına verilen genel addır. Nedenleri çeşitlidir. Her yaşta görülebilir. En sık olarak görülen, dolayısıyla raşitizm denilince ilk akla gelen D vitamini eksikliğine bağlı olarak süt çocukluğu döneminde gelişen raşitizmdir. 18

RDA-Recommended Dietary Allowances: Önerilen (Günlük) Diyet Miktarı: Sağlıklı bir kişinin gereksinmesini karşılayacak yeterli miktardaki elzem besin ögelerinin bilimsel olarak tespit edilen düzeyidir. Bu miktarlar; kişinin vücut yapısına, cinsiyetine, yaşına, fizyolojik durumuna, göre belirlenir. Vejetaryen: Bitkisel besinleri tüketen, hayvansal besinleri sınırlı miktarda tüketen veya hiç tüketmeyen kişi. 19