T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ Makine Resim ve Konstrüksiyonu Öğretmenliği Anabilim Dalı LİSANS TEZİ ÖLÇME ve ÖLÇÜLENDİRME Hazırlayan : Özge İLİKLİ 051227025 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. H. Rıza BÖRKLÜ ANKARA 2009

ÖLÇME ve ÖLÇÜLENDİRME

Ölçmenin Tanımı ve Önemi: GİRİŞ Ölçmenin Tanımı ve Önemi: Bilinen bir değerle bilinmeyen bir değerin kıyaslanmasına ölçme adı verilir. Makine parçalarının istenen ölçülerde olması gerekir. Bu amacın gerçekleşmesi içinde imalat sırasında ve sonrasında parçaların ölçülmesi gerekir.

Ölçme Çeşitleri: Doğrudan (direkt) Ölçme: Ölçü takımları ile yapılan ölçmedir. Bu ölçme işleminde ölçü, ölçme takımından doğrudan okunur. Dolaylı Ölçme: Bu işlemde ölçü aleti belli bir kıyaslama parçasına ayarlanır. Örneğin pergel ile iç ve dış çap kumpasları ile mastarlar ile ölçme gibi.

Ölçmeyi Etkileyen Faktörler: Ölçü aletinin hassasiyeti Ölçme işlemi yapılan ortamın, ölçü aletinin, ölçülen parçanın ısısı İşin hassasiyeti Ölçülecek iş parçasının fiziksel özelliği Ölçme yapan kişiden kaynaklanan faktörler Bakış açısı 

Ölçmede Kullanılan Aletler ve Bu Aletlerin Kullanılması: Metreler Kumpaslar Mikrometreler

Metreler Metreler büyük boyutlu parçaların ölçülmesinde ve hassasiyet istenmeyen küçük parçaların ölçülmesinde kullanılır. Metrelerin ölçü hassasiyeti 1mm ve 0,5 mm‘ dir.

Sürmeli Kumpaslar Ayarlanabilen bölüntülü ölçü aletleridir. Kumpaslar uzunluk ölçülerini, iç çap, dış çap, derinlik ve kanal ölçülerini ölçmede kullanılır. Kumpaslar cetvel ve sürgü olmak üzere iki esas parçadan meydana gelmiştir.

Mikrometreler Mikrometreler de gövdenin bir ucunda sabit ölçme çenesi diğer uçta ise somun içinde çalışan vidalı bir mil ve bu mile bağlı hareketli çene vardır. Milin somun içerisinde döndürülmesiyle hareketli çene ileri-geri hareket ederek ölçme işlemi gerçekleşmektedir.

Ölçülendirmenin amacı: Ölçülendirme, bir parçanın büyüklüğünü, yüzeyler arasındaki mesafelerini, girinti ve çıkıntıların yerlerini, yüzeylerin nasıl işleneceğini, malzeme cinsini vs. bilgilerin çizim üzerinde çizgiler, semboller, rakamlar halinde ifade edilmesidir. Belirli bir ölçekte çizim yapmak veya mevcut çizimi okuyabilmek. Ölçülendirme elemanlarını doğru olarak çizmek

Ölçülendirme Kuralları: Kusursuz bir ölçülendirme yapabilmek için en önemlisi, işi en iyi tanımlayacak ön görünüşü doğru saptamaktır.

Bir iş parçasının yapım resimleri ölçülendirilirken işin yapımında gerekli olan bütün ölçüler yerli yerine, kurallara uygun olarak konulur.

Yarım kesit resimlerde iç ve dış çaplar ölçülendirilirken ölçü çizgilerinin eksenin bir tarafında kalan kısmı çizilmez.

En az iki parçadan oluşan basit komple resimlerde parçalar aynı resim üzerinde ayrı ölçülendirilebilir.

Tek görünüşle ifade edilen iş parçalarının silindirik kısımlarını gösteren ölçülerinin önüne çap işareti (Ø); kare kısımlarını gösteren ölçülerinin önüne kare işareti (□) konulur.

Yardımcı ölçü konulması

Açılı kısımların taranan alanlarına zorunluluk yoksa ölçü konulmaz.

Dar kanallara ölçü konulurken ölçülerin karışmamasına dikkat edilmelidir.

Kavislere ölçü konulurken yarıçap anlamına gelen (R ) harfi kullanılır.

Küresel makine parçaları ölçülendirilirken ölçünün önüne (küre Ø) yazılır.

Bazı bağlantı parçalarının (cıvataların) yapım resimleri çizilirken ayrıntılarından kaçınmak için anahtar ağzı, (aa) sembolü ile gösterilir ve bu sembolden sonra gelen ölçü yazılır.

Eğim ölçüsü, ölçü rakamının önüne ( ) sembolü konularak gösterilir.

45°lik pahlar şekiller de görüldüğü gibi basit olarak gösterilir 45°lik pahlar şekiller de görüldüğü gibi basit olarak gösterilir. Ayrıca okla işaret edilerek de ölçü yazılabilir.

Daire yayı ve kiriş uzunluklarının ölçülendirilmesi de kurallara bağlanmıştır.

Koniklik, sivrilik ve eğitimin ölçülendirilmesi de kurallara göre yapılır.

Ölçülendirme Elemanları: Ölçü çizgisi (Dimension line), Ölçü bağlama çizgisi (Extension line), Ölçü çizgisi sınırlayıcısı, ok (Arrow), Ölçü rakamı (Text), Ölçü birimi (Unit), Çeşitli işaretler, Tolerans sembolü, Kılavuz çizgileri (Leader),

Ölçü Çizgisi (Dimension Line ) Ölçü çizgisi, resmin büyüklüğüne göre görünüşün 8-12 mm dışına çizilmelidir. İki ölçü çizgisi arasındaysa 7-10 mm aralık bırakılmalıdır.

Uzunluk ölçüleri ölçülendirilen uzunluğa paralel çizilmelidir.

Yanlış Doğru Ölçü bağlama çizgisi, ölçü çizgisi ve ölçülendirilen yüzeyle 90 lik açı meydana getirir. Ölçü bağlama çizgisi, son ölçü çizgisinden 2,3 mm dışarı taşırılır. Ölçü bağlama çizgisiyle ölçülendirilen yüzey arasında boşluk bırakılmamalıdır. Ölçü bağlama çizgileri, mümkünse ölçü çizgileriyle ve görünüşe ait sürekli kalın çizgilerle kesişmemelidir. Ancak, aynı adlı çizgiler kendi aralarında kesişebilir. Eksen çizgileri ve sürekli kalın çizgiler ölçü çizgisi olarak kullanılamaz. Eksen çizgileri ve sürekli kalın çizgiler, gerektiğinde ölçü bağlama çizgisi olarak kullanılabilir.

Koparılmış cisimlerin ölçülendirilmesinde ölçü çizgisi koparılmaz.

Ölçü konacak yüzeylerin devamı olan sürekli dar çizgiye ölçü bağlama çizgisi denir. Bu çizgi resimde kullanılan çizgi grubunun en ince çizgisidir. Örneğin; 0,5 grubu için dar çizgi 0,25 mm’ dir.

Ölçü Çizgilerinin Sınırlandırılması: Ölçü çizgilerinin, bağlama çizgileriyle birleştiği yere şekilde görünen işaretler konur.

Teknik Resimde Ok Çizme Kuralları Bir resimde bütün oklar aynı büyüklükte olur. Oklar sınır çizgileri içine çizilir, ancak yer darlığı nedeniyle bu mümkün olmazsa ok, dıştan konulabilir.

Dar yerlerin ölçülendirilmesi

Okun tek tarafa konması

Ölçü Rakamları Ölçülendirmede kullanılan yazı yükseklikleri ve yazı tipi TS 10841’ e göre B tipi dik yazı olmalıdır. Ölçü rakamı yüksekliği resimde kullanılan geniş çizginin 5~7 katı kadar olmalıdır. ( h=2,5 veya 3,5 mm). Genellikle okun uzunluğu kadar da alınabilir (l=h).

Okuma Doğrultuları ve Rakamların Yazılması

Kağıt Konumlarına Göre Rakamların Yazılması

Paralel ölçülendirmede ölçü rakamları

Çeşitli işaretler

Kılavuz Çizgileri: Ölçülerin gösterilmesinde kullanılan kılavuz çizgileri görünüşlerden eğik olarak çıkarılmalıdır.

Ölçülendirme Çeşitleri Ölçülerin belirli bir düzende ve anlaşılır olabilmesi için ölçülerin belirli formatta verilmesi gerekir. TS 11398 e göre kullanılan ölçülendirme çeşitleri: Paralel Ölçülendirme: Ölçü çizgileri paralel ve dik.

Paralel Ölçülendirme Tek doğrultuda

Paralel Ölçülendirme İki doğrultuda

Zincirleme Ölçülendirme

Konum Ölçüleri Bir cismi meydana getiren geometrik elemanların (daire, kanal vs.) birbirlerine olan konumlarını veya bu elemanların referans elemanlarına göre (yüzey, kenar, eksen vs) yerlerini gösteren ölçülerdir.

Kenar Kenar Metodu Genellikle simetrik olmayan cisimlerin ölçülendirilmesinde.

Kenar Eksen Metodu Genellikle yarı simetrik cisimlerin ölçülendirilmesinde. Ölçüler, bir eksen ve bir kenara göre belirlenir.

Kenar Eksen Metodu

Eksen Eksen Metodu Genellikle tam simetrik cisimlerin ölçülendirilmesinde. Ölçüler, iki eksene göre belirlenir.

Eksen Eksen Metodu

Örnek Ölçülendirme Esas ölçülendirme:  Yükseklik  Genişlik 1.00  Yükseklik  Genişlik 2.00  Derinlik First example. Note that several of the dimensions could have been placed at a different locations. The idea used here is to group the dimensions to give the most readable end result. Height could be in front view or Right side view. Provide room for other dimensions that will be needed. Width could be in front or top. Depth could be in top or right side view. Note that the shared dimensions are placed between the views where possible. 1.25

ÖLÇÜLENDİRME

İşlem Sırası

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME

İŞLEM SIRASINA GÖRE ÖLÇÜLENDİRME