ÜSTÜN ZEKA VE ÜSTÜN YETENEKLİLER

 “Zihinsel yeteneklerinin ya da zekalarının birden çoğunda akranlarına göre üst performans gösteren ya da gizil güce sahip olan, yaratıcılık yanı güçlü olan ve başladığı işi tamamlama, üstesinden gelmede yüksek görev anlayışı bulunanlara üstün zekalı çocuk” denilmektedir.  Üstün yetenekli çocuk, bir ya da birden çok yetenek alanında ya da zeka özelliğinde akranlarından çok üstün performans gösteren ya da gizilgüce sahip olan ve diğer alanlarda da ortalama düzeyde özelliklere sahip olan çocuktur. Tanım

 Üstün zekalılar, üstün yetenekliler ve yaratıcı çocuklarla ilgili kaynaklara bakıldığında 1957 yılı önemli bir tarih olarak karşımıza çıkmaktadır.  Bu atılım kendisini doğal olarak Türkiye’de de göstermiş ve 1964 yılında Ankara Fen Lisesi fen ve matematik alanında üstün yetenekli çocukları, ülkenin gereksinme duyduğu bilim adamı ve araştırıcı olarak yetiştirmek üzere kurulmuştur.  Daha sonra 1973 yılına kadar sürecek olan bir dönem içinde üst özel sınıf, türdeş yetenek kümeleri, türdeş yetenek sınıfları uygulamaları ile bir atılımın başladığını görmekteyiz.  1957'den önceki gelişmelere baktığımızda Türkiye’nin bu konuda tarihsel açıdan tüm Dünya'ya önderlik yaptığını görmekteyiz.  Halen, Türkiye’de Bilim Sanat Merkezi olarak örgütlenmiş bir uygulama ile ortaöğretim düzeyinde açılmış olan Anadolu Güzel Sanatlar liseleri dışında resmi bir kurum bulunmamaktadır.  Çağ nüfusunun ancak % 10’una eğitim olanağı sağlayan, iki aşamalı sınavla öğrencileri seçerek alan yükseköğrenim kurumlarını da dolaylı olarak üstün yeteneklilere yönelik eğitsel önlemlerden sayabiliriz. Dünya'da ve Türkiye'de Konunun Tarihçesi

 Zekâ dağılım eğrisinin bir ucunda zekâ geriliği gösteren kişiler yer alırken diğer ucunda ise üstün zekâlı kişiler yer almaktadır. Toplumun oluşturan kişilerin ancak %2'lik bir bölümü 130 ve üstündeki IQ derecesine sahiptir. IQ derecesi 140' ın üzerine çıkıldığında bu oran % 0.2 ye düşmektedir. Yaygınlık 0-19 ÇOK AĞIR Düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği AĞIR Düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği ORTA Düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği HAFİF Düzeyde zihinsel öğrenme yetersizliği SINIR (Ağır Öğrenir) NORMAL NORMAN ÜSTÜ ÜSTÜN 160- % 0,13 % 2,14 % 13,5 % 34 % 13,5 % 2,14 % 0,13

 Özellikle ilköğretim ve bir dereceye kadar ortaöğretim programları öncelikle çoğunluğun bulunduğu orta ve orta çevresinde yetenekleri bulunan çocukların gereksinmelerine göre düzenlenmiştir. Bu durum, üstün zekalı ve üstün yetenekli çocukların yeteneklerinin tümünü kullanmadan başarılı olmalarını sağlamaktadır. Bunun sonucu, öğrenci programa ilgisiz kalmakta, edindikleri Bilgi düzeyi, zihinsel düzeyine uygun olarak olabileceğin çok gerisine düşmektedir.  Çocukların olağanüstü yetenekleri ana babalar ve öğretmenler tarafından anormallik görüntüsü olarak da yorumlanabilmektedir.  Zihinsel gelişimi, akranlarına göre, iki zeka yaşı ileride olan bir çocuğa gelişigüzel seçilmiş yüz çocuk arasında bir tane rastlanırken, daha yukarı zihin düzeyi olan örneğin Einstein düzeyinde bir çocuk için bir milyon çocuk taramak gerekmektedir. Bu nedenle bunlardan bir tanesinin eğitim kapsamı dışında kalması, hem ülke hem de insanlık için büyük bir kayıp olmaktadır. Neden Özel eğitim

 Aday Gösterme  Öğretmen Gözlem ve Kanaati  Arkadaş Gözlem Ve Kanaati  Aile Geçmişi  Çocuğun Gelişim Profilleri  Grup Zeka Testleri  Başarı Testleri  Bireysel Zeka Testleri Tanılama Amacıyla KullanılanYöntemler

Ülkemizde özel yetenekli çocukların belirlenmesinde genel olarak şu aşamalar izlenmektedir.  1.Öğretmen bildirimi / adlandırması,  2.Yetenek testleri,  3.Bireysel zekâ testleri,  4.Yardımcı testler. Tanılama Amacıyla KullanılanYöntemler

 1-Ortalamanın üstünde yetenek düzeyi,  2-Yüksek düzeyde görev sorumluluğu,  3-Yüksek düzeyde yaratıcılık,  4-Yüksek düzeyde motivasyondur. Üstün veya Özel yeteneklilik dört temel insan özelliği arasındaki etkileşimden oluşur.

a. Fiziksel Özellikleri  Gelişimin tüm alanlarında yaşıtlarının ilerisindedirler.  Doğumda diğer çocuklardan daha ağırdırlar.  Bebeklikte olağanüstü hareketlilik gösterirler.  Fiziksel yapı ve genel sağlıkları normalin üstündedir.  Erken yürür, erken konuşur, okumayı erken yaşta öğrenirler.  Aşırı duyarlı sinir sistemine sahiptirler. Duyu organları keskindir. Bebeklerde bu aşırı duyusal uyarılabilirlik, battaniyelerini üstlerinden atma, altlarının ıslanmasından rahatsız olma, gürültüye yoğun tepki gösterme ve tat alma duyularında aşırı duyarlılık şeklinde ifade bulabilir.  Olgunlaşma daha hızlı gerçekleşir.  Kuvvetlidirler ve koordinasyon gerektiren faaliyetlerde tepkileri daha hızlıdır.  Çok iyi duyabilirler.  Hastalıklara karşı daha dirençlidirler.  Diğer gruptakilere oranla daha fazla yaşarlar. Üstün Zekâlı Çocuğun Özellikleri

b. Sosyal Gelişim Özellikleri  Kendilerinden büyük çocuklarla karmaşık oyun oynama eğilimindedirler.  Arkadaşlar arasında popülerdirler.  Anne baba yada bakıcıyı erken tanıma ve gülme becerisi gösterirler.  Ses,ağrı ve acıya karşı aşırı tepki verebilirler.  Karşısındakilerin düşüncelerini, duygularını ve isteklerini kestirebilme yeteneğine sahiptirler.  Yeni ve değişik durumlara kolay ve çabuk uyum sağlarlar.  Grup içindeki liderliğin amacı ve işlevini kavrayabilmeleri ve diğerlerinin  gereksinim ve ilgilerine duyarlı olabilmeleri nedeniyle, genellikle lider olma eğilimindedirler. Hem liderlik için arzulanan kişilik özelliklerine hem de geniş ilgi alanına sahip olmaları liderlik potansiyellerini daha da arttırır.  Espri yetenekleri gelişmiştir.  Okula karşı isteklidirler ve ders dışı etkinliklere katılmaktan zevk duyarlar. Üstün Zekâlı Çocuğun Özellikleri

c. Kişilik Özellikleri  Bağımsız olma özellikleri gösterirler. Bu özellikleri öğrenme etkinliklerinde de görülür.  Yüksek amaç ve ideallere sahiptirler.  Faaliyetlerini başlatmak için bir dış kuvvete ihtiyaç duymazlar yani içten denetimlidirler.  Hayal güçlerinin fazla gelişmesi sonucunda, bazıları hayali arkadaşlar oluşturabilir.  Aşırı duygusal olabilirler. Yok olma tehlikesinde olan türler, enerji kaynaklarının azalması, kirliliğin artması gibi dünya sorunlarına aşırı duyarlı davranabilirler.  Mükemmeliyetçidirler.  Özgüvenleri yüksektir.  Meseleleri sorgular, net bir şekilde düşünür, ilişkileri fark eder ve anlamlar idrak ederler.  Azimli ve sebatlıdırlar.  Başkalarıyla kolayca işbirliği yaparlar. Üstün Zekâlı Çocuğun Özellikleri

d. Zihinsel Özellikleri  Kolayca ezberleme ve ezberlediklerini de uzun süre belleklerinde koruyabilme özelliğine sahiptirler.  Kendi başlarına okumayı öğrenirler.  Sayılara erkenden ilgi duyma ve matematiksel akıl yürütme başarısı yüksektir.  Mükemmel, uzun süreli bellekleri vardır. Hafızaları güçlü olduğu için önemli detay,kavram ve prensipleri unutmazlar.  Okuduğunu anlama başarısı yüksektir.  Sebep sonuç ilişkisine ilgi duyarlar.  Sanat, bilim, geometri, mekanik, teknoloji ya da müzikte başarılı olurlar.  Gözlemleme güçleri fazladır. Esnek ve sıradışı düşünürler.  Hayalleri güçlüdür. Sanat dallarında orijinal eserler verirler. Üstün Zekâlı Çocuğun Özellikleri

Ayrım PARLAK ÇOCUKÜSTÜN ÇOCUK İlgilidir.Aşırı meraklıdır. Çok çalışır. Etrafta dolanıp çalışmaz gibi görünürken sınavlarda başarılıdır. Kolaylıkla öğrenir.Zaten biliyordur. Tam olarak öğrenmesi için 6-8 tekrar gerektirir. Tam olarak öğrenmesi için 1-2 tekrar yeterlidir. Ödevlerini tamamlar.Yeni proje atılımlarında bulunur İyi ezberlerİyi tahmincidir Yaşıtlarından hoşlanır.Yetişkinleri tercih eder. Üst grubu oluşturur.Grubun ötesindedir. Öğrendiği kadarıyla tatmin olur.Çok fazla öz eleştiri yapar.

Ayrım DEHP’Lİ ÇOCUKÜSTÜN ÇOCUK Hiperaktif çocuklar istemli dikkat ve davranış denetimini gerçekleştiremezler. Üstün çocuklar ilgilendikleri zaman dikkatlerini yoğunlaştırabilirler ve sadece zihinsel uyarıcının yetersiz olduğu durumlarda kendilerinde amaçsız hareketlilik görülebilir. Beyindeki yapısal ve işlevsel anormallikler, merkezi sinir sistemindeki yapısal ve işlevsel bozukluklar nedenler arasındadır. Aşırı duyarlı sinir sistemine sahip olmaları normal yaşıtlarına oranla daha fazla hareketli olmalarına yol açabilir.

Üstün yetenekli öğrencilere yönelik devletin 3 temel görevi: 1. Üstün zekalı ve üstün yetenekli çocukları arayıp, tarayarak bulmak, 2. Taranıp bulunan üstün zekalı ve üstün Yetenekli çocukların, özel eğitim önlemleriyle en İyi biçimde gelişmelerini sağlamak, 3. Bu grubun kısa sürede hayata atılmalarını sağlayarak uzun süre verimli biçimde topluma katkıda bulunmalarını gerçekleştirmektir. Eğitim Uygulamaları

A. AYRI EĞİTİM 1. Özel Okul Üstün yetenekli çocukların belirli amaçlı okullarda toplanıp eğitilmesine verilen addır. Türkiye'de fen liseleri, anadolu güzel sanatlar liseleri, İnanç Vakfı Lisesi, bilsem vb. okullar 2. Özel Sınıf Özel sınıflarda belirli sayıda üstün zekalı ya da üstün yetenekli çocuklar için büyük yerleşim merkezlerindeki büyük okullarda, özel eğitim sınıflarına benzer olarak kurulan sınıflardır. Eğitim Uygulamaları

B. BİRLİKTE EĞİTİM 1. Hızlandırma 2. Gruplama 3. Zenginleştirme Eğitim Uygulamaları

Hızlandırma: Çeşitli uyarlamalarla bir programın normal süresinden daha önce tamamlanmasıdır. Okula erken başlama, sınıf atlama, ileri olduğu derslerde sınıf atlama, birkaç sınıf birleştirme, program süresinden daha kısa sürede tamamlama, kurslar alma ve seminerlere katılma gibi pek çok şekilde uygulanabilmektedir. Ebeveynler, öğretmenler ve yöneticiler genellikle özel yetenekli çocukların hızlandırma programına dâhil olabilmesinde yeterli sosyal, duygusal,fiziksel ve motor olgunluktan yoksun olduklarını düşünmektedir. Üstün Zekâlı ve Özel Yeteneklilere Yönelik Programlar

Gruplama: Gruplamanın,normal sınıflardaki özel yetenekli öğrenciler için küme gruplandırmalar,özel bir sınıfta gruplandırma,özel bir okulda gruplandırma, kaynak oda da gruplandırma, özel seminerler,özel yaz kursları, çeşitli çalışma merkezlerindeki (müzeler, üniversiteler,bilim laboratuarlar ve endüstri gibi) özel çalışmalar eklinde uygulamalar bulunmaktadır. Üstün Zekâlı ve Özel Yeteneklilere Yönelik Programlar

Zenginleştirme: Üstün zekâlı ve özel yetenekli çocukların kendi akranlar arasında normal sınıflarda tutularak programların gereksinimlerine cevap verecek şekilde çeşitlendirilmesi ve zenginleştirilmesi yoluyla yapılan uygulamalardır. Bu program modelinde, özel yetenekli öğrenciler için yaşıtlarıyla merak ilgi yeteneklerine cevap verecek şekilde hazırlanmış - keşfetmeye yönelik aktiviteler, - grupla eğitim alıştırmaları, - özel olarak plânlanmış gerçek problemlerle ilgili bireysel ve küçük grup araştırmaları yer almaktadır. Üstün Zekâlı ve Özel Yeteneklilere Yönelik Programlar

Program Zenginleştirme Modeli Ortalama Üstü Ağır Öğrenenler Bütün Öğrenciler Yetenekliler Çok Üstün Zekalılar Destek Grupları Ana Programı Destekleyici Zenginleştirme Derinlemesine ve Ve Pekiştirici Farklı Daha zor örneklerin genişlemesine Materyaller Kullanma verildiği ek muhteva zenginleştirme II.Temel Ana Program Ana Kavramların, Bilgi ve Becerilerin Gelişimi I.Temel Ana Program Temel Beceri, Kavram ve Muhtevası Temel Programın Ölçümlenmesi Bu Model etkin biçimde hem ABD’de hem de İngiltere’de uygulanmakta ve yararlı sonuçlar alınmaktadır.

Renzulli öğrenme sistemi yaklaşık 30 yıllık bir araştırmanın ürünü olup öğrencilerin ilgi alanları ve yetenekleriyle daha iyi öğrenmelerine yardımcı olan farklı yeni bir sistemdir. Renzulli öğrenme sistemi okul yönetimi, öğretmenler, öğrenciler ve aileler içindir. Bu sistem kolayca elde edilebilen yüksek kalitede materyal ve kaynaklar sağlayarak bütün çocukların kabiliyet ve ilgi alanlarını tespit eder ve geliştirir. Bu sistem içerisindeki Renzulli Profiler her bir öğrenci için kişisel profiller oluşturur. Sonra internetten kişiye özel zenginleştirilmiş farklı koleksiyon ve Yüklenebilir kaynaklara ulaşmak mümkündür. Renzulli öğrenme sistemi öğretmenlere az masraf ve zaman dâhilinde, farklı seviyedeki bütün öğrencilerin ihtiyacı olan aktiviteleri sağlayarak yardımcı olur. Renzulli öğrenme sistemi

 Yaratıcılık ve Mucitlik Dersi  Akıcı Düşünme  Orijinal Düşünme  Eleştirel Düşünme  Yaratıcı Problem Çözme  Gelecek Problemleri Çözme  Beyin Fırtınası Çalışmaları  Belgesel Gösterimleri vb. Bu öğrencilere yönelik uygulanan bazı dersler:

Düşünce Becerilerini Geliştirme Dersi  Ne, Ne Zaman, Nasıl, Ne Kadar  Kelime Oyunları  Bulmacalar  Alışılmadık Sorular  Benzerlikler  Zıtlıklar  Farklılıklar  Eşleştirmeler  Dizilimler  Gruplama  Çizim  Tanımlamalar  Görsel,İşitsel Zeka Çalışmaları  Belgesel Gösterimleri Bu öğrencilere yönelik uygulanan bazı dersler:

Zeka Oyunları Dersi  Matematik Oyunları  Fen Bilimleri Oyunları  Yaratıcılık Oyunları  Düşünce Becerileri Oyunları  Beyin Fırtınası Oyunları  Tasarım Oyunları  Magnetik Oyunlar  Puzzlelar  Kelime Oyunları  Strateji Oyunları  Dikkat Oyunları  Ahşap Oyunlar Bu öğrencilere yönelik uygulanan bazı dersler:

Astronomi ve Uzay Bilimleri Dersi  Dünyanın Oluşumu  Yıldızlar  Gezegenler  Güneş Sistemi  Uzay Teleskopları  Sanal Geziler  Nasa Çalışmaları  Belgesel Gösterimleri Bu öğrencilere yönelik uygulanan bazı dersler:

ZEKA GELİŞİMİNDE SATRANÇIN BİREYE KAZANDIRDIKLARI  Muhakeme gücünü artırması,  Analiz-sentez yapma becerisi,  Strateji geliştirme,  Fotografik hafızanın gelişimine katkı sağlama,  Hayal gücünü, şekil ve uzay bilgisini, planlama yeteneklerini destekleme,  Problem çözme kapasitelerini artırma,  Hızlı ve mantıklı düşünebilme karar alabilme süreçlerini geliştirme,  Neden sonuç ilişkisini kavrama,  Sakin ve soğukkanlı olmayı öğretme,  Risk alma.

Eğer üstün zekalı çocuk sınıf ortamında;  Sürekli olarak huzursuzluk ya da aşırı hareketlilik gösteriyorsa,  Aşırıya kaçan ölçülerde şaka ya da yaramazlık yapıyorsa,  Bütün olumlu ve uyumlu davranışlarına karşın, akademik olarak göstermesi gereken başarıyı gösteremiyorsa,  Ders etkinliklerine katılmayıp bir köşede oturuyor, içine kapanık, gündüz düşleri kuruyorsa,  Sık sık okulu asıyorsa,  Ev ödevlerini yapmaktan kaçınıyor ya da isteksiz davranıyorsa,  Öğretmenin sonuçlandırdığı bir konuda hala ısrarlı biçimde tartışmaya devam etmeye çabalıyorsa,

Öğrenciye uygulanan programın;  Ya çok kolay olmasından,  Ya sınıf çalışmalarındaki hızın çok ağır gelişmesinden,  Ya aşırı tekrarlara yer vermesinden,  Ya derinlemesine tartışmalara yeterince yer vermemesinden,  Ya verilen ödevlerin yeteri kadar çocuk için kendi yeteneğini ve yeterliğini geliştirici olmamasından,  Ya da ders konularının öğrenciye ilginç gelmemesi, onun olgunluk ve yetenek düzeyinin çok altında olmasından kaynaklanmaktadır.

Eğitim ortamında yapılması gereken değişiklikler;  Her düzeydeki okul programlarında esneklik sağlanmalı  Sınıflarda öğrenci sayılarını normal sayıya getirilmeli  Okul ve sınıflarda çeşitli ve eğitim programlarının gerektirdiği eğitim araç ve gereçleri sağlanmalı  Eğitim sisteminde gerekli değişiklikler yapmalıyız. Çünkü halen yürürlükteki eğitim sistemimiz çocuklarda yaratıcılık niteliklerinin geliştirilmesine olanak vermemektedir  Bu çocukları tanımak, onların gelişmeleri için gerekli yardımları yapma, yeni eğitim öğretim yöntemlerini yeterli düzeyde tanıtmak için öğretmenlere hizmet içi eğitim verilmelidir.

Öğretmene Öneriler;  Daha güç sorular sorun.  Yeni düşünceler ve kavramlara ilişkin yeni uygulamalar geliştirmesini isteyerek düşüncelerine esneklik kazandırın.  Sınıf çalışmalarına ilişkin olarak özel araştırma, inceleme ödevleri verin.  İlgilendikleri bir konuda özel proje geliştirmelerine fırsat tanıyın. Bu projeyi sınıf arkadaşlarıyla paylaşmalarını olası kılın.  Kulüp başkanı olmalarına, etkinlikleri planlamalarına ve oyunları yönetmelerine fırsat tanıyın.  Sınıf düzeyini dikkate almadan, çocukların kendi hızlarında programda ilerlemelerine fırsat tanıyın.  Açık bir biçimde üstün oldukları matematik, fen vb. derslerde daha üst düzeye çıkmalarını olası kılın. Bu alanlarda daha özgür ve ileri çalışmalarını teşvik edip, tekrarlayıcı alıştırmalardan uzak tutmaya çalışın.  Bazı konuların öğretilmesinde söze yardımcı olmalarına, arkadaşlarına konuları öğretmelerine izin verin.  Bu çocuklar için, ana babaları ve okul aile birliği ile ilişki kurup özel ders ya da en yakın üniversitelerden ders alabilmelerinin yollarını araştırın.  Yeteneklerinin farkında olmalarını ve değerini bilmelerini sağlayın.

Veliye Öneriler;  Çocuğunun yeteneği veya zekasına yönelik özellikleri hakkında bilgi sahibi olması  Çocuğun zeka gelişimine katkı sağlayacak yaşına uygun materyaller almak  İmkanlar elverdiği ölçüde yeteneğini geliştirici aktivitelere katılımını sağlamak  Bu çocukların yapısından kaynaklanan zorluklara karşı velilerin tutarlı ve sabırlı olması  Hayal gücüne gelişmiş olan bu çocukları fikirleri anne babaya saçma gelse dahi teşvik edici olunmalı, alaya alınmamalıdır.  Bu kişilerinde çocuk olduğunu unutmayıp sosyal hayattan koparılmamalıdır.

" Eşit olmayan insanlara, eşit davranmaktan daha büyük eşitsizlik olamaz. " Thomas Jefferson