FORWARD SÖZLEŞMELERİ ÇAĞATAY ORÇUN

Forward anlaşmaları, belirli bir dayanak varlığı, önceden belirlenmiş bir fiyat/oran ve vadede alma ya da satma yükümlülüğü veren anlaşmalardır. Vade geldiğinde alıcı olan taraf (uzun pozisyon sahibi) kontratta belirtilen fiyattan, dayanak varlığı almak zorundadır. Aynı şekilde, anlaşmayı satan taraf (kısa pozisyon sahibi), vade sonunda dayanak varlığı anlaşmada önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden alıcıya satmak zorundadır.

Forward işlemleri 1800’lü yıllarda deniz tüccarlarının taşıdıkları malların, yerine ulaşmadan alım satımını yapması ile ortaya çıkmıştır. Sonraki dönemlerde tarımsal ürünlerin hasadı yapılmadan alınıp satılmasıyla daha da yaygınlaşmıştır.

Örnek: Firmanın Forward Sözleşmesi Satın Alması Forward anlaşmalarına taraflar spekülasyon amacıyla girebildiği gibi ileride gerçekleşebilecek bir riski yönetmek amacı ile de sözleşemeye girebilir. Örneğin, ABD Doları/TL'nin üç ay sonra yükseleceğini bekleyen bir yatırımcı kur üzerinden bir alım gerçekleştirebilmektedir. Şu an belirlenmiş olan vadeli kur seviyesi, 3 ay sonunda artarsa, forward'da alıcı pozisyondaki kişi anlaşmadan karlı çıkacaktır. Aynı şekilde döviz borcu olan bir yatırımcı riskini azaltmak amacıyla da forward anlaşmasına girebilir. Bu riski yönetmek için forward anlaşmaları kullanılabilir. Şirket bugünden üç ay vadeli bir döviz forward anlaşmasına girebilir. Eğer, üç ay sonra kurlarda çok önemli bir artış gerçekleşirse yatırımcının borcunda oluşacak artış forward anlaşmasında oluşacak pozitif nakit akışı ile dengelenecektir.

Örnek: Şirket borcu: 1.000.000 ABD Doları Mevcut kur seviyesi: 3,8 ABD Doları/TL Borcun Vadesi: 3 ay 3 ay sonraki kur senaryosu: 4 TL Anlaşma sırasında döviz kuru 3,8 TL olan ABD Doları eğer üç ay sonra 4 TL'ye çıkarsa bu şirketin borcu %5 artmış olacaktır. Örneğin, 1.000.000 ABD Doları borcu olan bir yatırımcı için bu 200.000 TL bir risk oluşturacaktır. Aynı anda döviz forward anlaşmasına alıcı (uzun) pozisyona girmiş olan şirket borcunun maliyetindeki artışı forward anlaşmasından elde edeceği karla karşılayabilir. Kurun artması şirketin forward anlaşmasını karlı hale getirecek ve bu da şirket borcunun artışını sınırlayacaktır. Türkiye ekonomisinde özel sektör firmalarının sahip olduğu döviz borcu nedeni ile karşı karşıya kaldıkları kur riski de yine bu bağlamda forward anlaşmaları ile sigortalanabilir.

Örnek: Firmanın Forward Sözleşmesi Satması Benzer bir şekilde, dövize yatırım yapmış bir yatırımcı açısından da forward anlaşmasında kısa pozisyona girmiş olmak avantajlı bir durum olacaktır. Örneğin, 1.000 ABD Doları'na sahip olan bir yatırımcının riski, kurun şu anki seviyesinden aşağı inmesidir. Bu noktada forward anlaşmasında kısa pozisyona giren bu yatırımcı TL'nin değerlenmesi riskine (ABD Doları/TL kurunun düşmesi) karşı kendini sigortalayabilecektir. Böylece, kur riskini yönetmek isteyen taraflar forward anlaşmasına girebilecektir.

Forward İşlemlerin Temel Özellikleri Organize olmamış piyasalarda işlem görürler, Genellikle bankalarla özel müşterileri arasında gerçekleşen işlemlerdir, Standartlaşma yoktur ve sözleşme koşulları taraflar arasında serbestçe belirlenir, Karşılıklı güvene göre gerçekleştirildiğinden teminat sistemi yoktur, Vade sonuna kadar fon akımına neden olmaz, Karşılıklı anlaşma ile iptal edilebilir, Üçüncü kişilere devredilemez ve Vade bitiminde yükümlülükler karşılıklı yerine getirilir.

Forward işlemler gerek finansal gerekse emtia üzerine yapılmakta olup faiz oranı riski, mal fiyat değişim riski ve en önemlisi döviz kuru riskinden korunmak amacıyla kullanılmaktadır. Finansal varlıklar üzerinden yapılan sözleşmelere finansal forward sözleşmeler, gerçek varlıklar üzerinden yapılanlara da emtia forward sözleşmeler adı verilir.

Vadeli işlemlerde karşı taraf bulunamaması, taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirmemesi ve karlı yatırım fırsatlarından yararlanamama gibi sorunların yanı sıra, beklentinin gerçekleşmemesi veya tersine gerçekleşmesi durumunda zarar ortaya çıkabilmektedir. Güvence sorununu ortadan kaldırmak amacıyla gelecek (futures) piyasalar ve opsiyon sözleşmeleri geliştirilmiştir.

Forward’ın opsiyon sözleşmelerinden en önemli farkı; işlemin yapılması konusunda serbestlik olmamasıdır. Yani forward işlemlerde iki taraf da yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.

Forward Anlaşmalarında Temerrüt (Karşı Taraf Riski) Örneğin, üç ay vadeli 4 TL'den girilen, 1.000.000 ABD Dolarlık bir uzun forward anlaşmasını düşünelim. Anlaşmayı satın alan taraf, başta herhangi bir ödeme gerçekleştirmez. Vade sonunda kur 3.7 TL’ye inerse o anki şartlarda 3.700.000 TL piyasa değeri olan bir varlığı 4.000.000 TL'ye alma yükümlülüğünü yerine getirmek durumundadır. Bu şartlarda, bu piyasa oyuncusu 300.000 TL zarar edecektir. Bu anlaşmada karşı taraf ise 300.000 TL kar edecektir.

Temerrüt riski, başta hiç bir teminat vermeden forward kontratını alan tarafın 3 ayın sonunda 300.000 TL'lik nakde ya da varlığa sahip olmaması halinde ortaya çıkacaktır. Bu da anlaşmayı satan ve karlı olan tarafın vade sonunda alması gereken 300.000 TL'lik nakdi alamaması anlamına gelir. Tam tersine, eğer kur vadede 4,2 TL seviyesine gelirse bu durumda kontratta alım yönünde pozisyonu olan taraf (uzun taraf) karlı olacaktır. Bu durumda da satıcının 200.000 TL'nin bu farkı nakit olarak ödeyememe riski vardır. Bu senaryoda da satıcının temerrüt riski mevcuttur. Bu risk, finans literatürde karşı taraf riski (counterparty risk) ya da “temerrüt riski” olarak adlandırılır.

Forward Anlaşmalarında Teslimat ve Netleşme Forward anlaşmalarının sonlandırılması iki şekilde gerçekleştirilebilir. Önceki örnekten devam edecek olursak, 1.000.000 ABD Dolarlık anlaşma sonrasında kontratı satın alan taraf (uzun pozisyona sahip taraf), vade sonunda 1.000.000 Dolarlık dayanak varlığı (ABD Dolarını) kontrat başına 4 TL'den almakla yükümlüdür. Vade geldiğinde başta kabul edilen 4.000.000 TL'yi veren yatırımcı (uzun pozisyon sahibi), pozisyonu satan taraftan (kısa pozisyon sahibi), 1.000.000 ABD Dolarını teslim alacaktır. Bu şekilde sonlandırılan forward anlaşmalarına "fiziki uzlaşı" (physical settlement) adı verilmektedir.

Buna alternatif bir ödeme biçimine ise "nakdi uzlaşı" (cash settlement) adı verilmektedir. Bir önceki örnekte oluşan 300.000 TL'lik vadeli gelir forward anlaşmasını alan taraftan satan tarafa nakit olarak transfer edilir. Bir anlamda alacak ve borç yerine net alacak ya da borç el değiştirir. Döviz kuru forward kontratlarında teslimat biçimi nakit ödeme şeklinde gerçekleşmektedir. Dayanak varlıkları fiziksel ürünler olan forward kontratlarında fiziki netleşme söz konusu olabilmektedir.

Forward Sözleşme Çeşitleri Dünya finans piyasalarında hisse senedi, hisse senedi endeksi üzerine yazılan forwardlar oldukça yaygındır. Ülkemizde görülen forward anlaşmaları arasında ise sıkça karşılaşılanı döviz kuru forward anlaşmalarıdır. Daha az sıklıkla karşılaşılan faiz oranı forward ürünleri de mevcuttur.

1-Döviz Forward İşlemleri Dövizin ulusal para karşılığında, gelecekte belirli bir tarihte teslim edilmek şartıyla, alımı veya satımı için, bugünden yapılan sözleşmelere döviz forward işlemleri adı verilir. Vadeli döviz işlemlerinde uygulanan kurlara, “vadeli teslim kuru” adı verilir.

Düz Kur – Çapraz Kur “Düz kur”, bir dövizin ulusal para cinsinden değerinin belirlenmesidir. Başka bir ifade ile, bir paranın başka bir para cinsinden alış ve satış fiyatlarının belirlenmesidir. Spot piyasada döviz alış ve satış fiyatlarına “kotasyon” adı verilmektedir. Alış (Bid) Satış (Offer) € / TL 4,69 4,74 Kotasyondaki alış ve satış kurları arasındaki fark, İşleme aracılık yapan kurumun kar marjını oluşturmaktadır.

“Çapraz kur” (cross rate), iki para arasındaki kurun üçüncü bir para cinsinden ifadesi anlamına gelmektedir. Çapraz kur, iki milli paranın dolaylı olarak eşleştirilmesi ya da bir ülkede iki farklı dövizin birbiri cinsinden o ülkenin milli para değerleri esas alınarak ifade edilmesidir. Çapraz kura, dolaylı kur da denilmektedir.

Aşağıdaki alış ve satış kurlarından ülkemizde €’sunu bozdurup $, $’ını bozdurup € almak isteyen iki yatırımcı için durum aşağıdaki gibi olacaktır. Alış (Bid) Satış (Offer) € / TL 4,69 4,74 $ / TL 3,80 3,84 Bu durumda €/$ çapraz kur alış ve satış açısından aşağıdaki gibi olacaktır. Alış (Bid) Satış (Offer) € / $ 4,69/3,84=1,221 4,74/3,80=1,247

Döviz forward işlemler genellikle spot tarihinden başlayarak 1, 2, 3, 6 ve 12 aylık olarak yapılmakta olup bu şekilde belirlenen valöre “küsursuz valör (flat)” denilmektedir. Forward işlemlerde “valör” ise, varlığın sözleşme ile belirlenen teslim tarihine denmektedir. Teslim tarihine tam ay olmayan tüm sürelerin eklenmesine ise “küsurlu valör (broken dates)” denmektedir.

Vadeli döviz kurları, genellikle cari kurlarla karşılaştırmalı olarak verilir. Eğer vadeli kur, cari kurdan yüksekse aradaki farka “forward primi” denir. Eğer vadeli kur, cari kurdan düşükse aradaki farka “forward kur iskontosu” denir.

Örneğin; İngiliz sterlini için cari kur (SR) 5,35 TL iken, üç aylık (n=3) kur (FR) 5,50 TL olsun. Bu durumda forward kur primi aşağıdaki formülle hesaplanır: FR- SR 12 Forward Kur Primi = ------ x ---- SR n

Örnek: Bursa’da faaliyet gösteren bir ithalatçı, Almanya’dan 100.000 € tutarında elektronik malzeme sipariş etmiştir. Sipariş verildiğinde €/TL spor kuru 3,20’dir. Ödeme 3 ay sonra yapılacaktır. Eğer kur değişmezse, ithalatın TL olarak maliyeti 320.000 TL’dir. Oysa ithalatçı işletme, 3 ay içerisinde kurun artacağını düşünmektedir. Kur yükselirse maliyet artacak, ithalatçının karı azalacaktır. Bu riski önlemek için, ithalatçı işletme, bir bankayla vadeli 100.000 € tutarında forward sözleşmesi imzalayabilir. Sözleşmenin yapıldığı gün 3 ay vadeli Euro 3,25 TL olsun. Bu durumda ithalatçının döviz kuru riski ortadan kalkmıştır. Çünkü 3 ay içerisinde ithalatçının yapacağı transfer tutarı bellidir. Bu tutar 325.000 TL’dir.

İki ülkede uygulanan faiz oranlarını da dikkate alarak, ithalatçının kararını değerlendirelim. Eğer €’ya uygulanan faiz oranı %2, TL’ye uygulanan faiz oranı %14 ise, 3 ay sonrası için €’nun parite kuru hesaplanabilir. FR - SR 12 iTL – i€ = ------ x ---- SR n iTL : vadeli TL hesabına uygulanan faiz oranı i€ : vadeli € hesabına uygulanan faiz oranı SR: cari veya spot kur FR: gelecek kuru n: ay olarak vade

Faiz Forward İşlemleri Forward faiz sözleşmelerinde taraflar, belli tutardaki anaparaya, ileri bir tarihte, belli bir süre için uygulanacak faiz oranı üzerinden anlaşırlar. Bu orana “forward faiz” oranı denir. Faiz forward kontratlarının yapılmasının amacı; gelecekteki bir tarihte faiz dalgalanmasının riskinden kaçınmaktır.

S: Ödeme (veya alacak) tutarını Forward faiz sözleşmelerinde tarafların birbirlerine yapacakları ödemeleri bulmak için aşağıdaki formülden yararlanılır: (L – R) x D x A S = ------------------ (B x 100) + (L x D) S: Ödeme (veya alacak) tutarını L: Piyasada gerçekleşen gelecek faiz oranını R: Sözleşmede belirtilen faiz oranını D: Sözleşmenin gün olarak vadesini A: Sözleşme miktarı veya tutarını B: 360 günü göstermektedir.

Örnek: ABC işletmesi üç ay sonrası için, 6 aylık 1.000.000 dolarlık bir kredi kullanmayı planlamaktadır. Cari yıllık faiz oranı %5’tir. ABC işletmesi kredi faizlerinin yükselme riskinden korunmak amacıyla bir bankadan üç ay sonra 6 aylık kredi için yıllık %6 faiz oranı üzerinden Faiz Oran Sözleşmesi satın almıştır. Üç ay sonraki faiz oranlarının %5.5 olması durumunda ve %6.5 olması durumunda ABC işletmesinin alacağı/yapacağı ödemeleri veya kar/zarar durumunu hesaplayınız.

Faiz gelirlerindeki aşırı düşmeyi önlemek veya ödenecek faiz tutarının artmasını önlemek için de faiz forward sözleşmeleri kullanılabilir. Örneğin; Ahmet Durmaz’ın 100.000 $ tasarrufunun olduğunu varsayalım. Cari kurda $/TL 3,8 TL, 3 ay vadeli forward kur $/TL 4 TL, dolar hesabına uygulanan yıllık faiz oranı %2’dir. Bu verilere göre, Ahmet Durmaz 3 aylık getiri beklentisi %25 olan bir hisse senedine yatırım yapmalı mıdır? Ahmet Durmaz, söz konusu yatırım kararını verdiğinde, olası riskleri nasıl azaltabilir?

TL için hesaplanan faiz paritesi %23’dür TL için hesaplanan faiz paritesi %23’dür. Bu nedenle %23’ün üzerinde gelir getiren araçlara TL cinsinden yatırım yapılması, dolara göre daha karlı olacaktır. Ancak yatırımcının kararını verirken kur riskinden korunması gerekmektedir. Bunun için Ahmet Durmaz’ın yatırım kararından önce forward döviz sözleşmesi alması gerekmektedir. Ahmet Durmaz, 3 ay vadeli $/TL 4 TL forward kurundan 100.000 dolar satın alabileceği bir forward sözleşmesi yapmalıdır. Böylece, yatırımcı karını garanti altına almış olur. Vade dolduğunda elde edeceği ana para ve sermaye kazancı ile 4 TL’den dolar satın alabilecektir. Bunun sonucu olarak risksiz ve karlı bir yatırım gerçekleştirebilecektir.