Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü MEYVE-BAĞ VİRÜS HASTALIKLARI Dr. Aydan KAYA Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Etmen: Prunus necrotic ring spot ilarvirus (PNRSV) Konukçu bitkiler:      Kiraz, Vişne, Erik, Kayısı, Şeftali,Badem, İdris Belirtiler: Hastalık belirtilerinde virüs ırkına bağlı olarak iki farklı durum vardır. Birinde belirtiler maskelenir yani görülmez, diğerinde yaprak ve meyvelerde belirtiler gözlenir.

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI İlkbaharda, yapraklarda belirgin olmayan, açık ve koyu yeşil renkte beneklenme ve bu beneklerin arasında, koyu griden kahverengine kadar değişen renkte, sayısız nekrozlar görülür.

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Zamanla nekrozlar dökülür ve yaprak delik deşik olur.

Delinmiş yaprak görüntüleri NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Delinmiş yaprak görüntüleri

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Nekroz olan yerlerde, gelişme olmayacağı için, yaprakların şekli bozulur.

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Yapraklarda açık yeşil benekler, küçük halkalar ve bantlar görülür.

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Yapraklarda kıvrılma ve burulmalar meydana gelir.

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Meyve gelişiminde gecikmeye, meyvelerde çökmeye ve şekil bozukluğuna sebep olur.

NEKROTİK HALKA LEKE HASTALIĞI Taşınma şekli: Üretim materyali Polen Tohum

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Etmen: Cherry leaf roll nepovirus (CLRV) Konukçu bitkiler: Kiraz, Vişne, Ceviz, Karaağaç, Dişbudak ve Rubus türleri

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Belirtiler: Yapraklar yukarıya doğru kıvrılır. Bunlar, el ile dokunulduğunda, kırılacak gibidir. Hassas çeşitlerde, yaprak erguvani bir renk alır. Yaprak altlarında orta damar boyunca sıralanan teşekküller (enation) görülür.

Yapraklar yukarıya doğru kıvrılır. KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Yapraklar yukarıya doğru kıvrılır.

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Yaprak sapı kısalır ve yapraklarda açık yeşil halka lekeler meydana gelir. Orta damar ve ana damarlarda damar beyazlaşması meydana gelir.

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Sürgünlerde uçtan geriye doğru ölüm meydana gelir.

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI İlkbaharda, dalda çok seyrek yapraklanma olur. Çiçeklerin açılması 3 haftaya kadar gecikebilir. Çiçek açmadaki bu gecikme, bu virüs için iyi bir teşhis belirtisidir.

Sürgünlerde kuruma , yapraklarda azalma ve rozetleşme KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Sürgünlerde kuruma , yapraklarda azalma ve rozetleşme

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Rozetleşme

KİRAZ YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Taşınma şekli: Vegetatif üretim materyali Nematodlar ( Xiphinema coxi, X.diversi-caudatum ve X.vuittenezi )

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Etmen: Prune dwarf ilarvirus (PDV) Konukçu bitkiler:      Kiraz, Erik, Şeftali

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Belirtiler: Yeni enfekte olmuş yapraklarda klorotik halkalar meydana gelir. Daha sonra bu alanlar kurur ve düşer, saçma deliği benzeri görüntü oluşur.

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Yapraklar daralır, küçülür.

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Sürgünlerde körleşme ve burulmalar meydana gelir.

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Sürgünlerde çalılaşma meydana gelir. Meyve veren sürgün sayısı azalır.

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Duyarlı anaca aşılama yapıldığında tüm bitkide kuruma

ERİK CÜCELİK HASTALIĞI Taşınma şekli: Vegetatif üretim materyali (aşı gözü vs.) Enfekteli bitki özsuyu ile mekanik taşınma Polen Tohum (%10)

Erik, Kayısı, Şeftali, Nektarin, Kiraz, Vişne, Badem SHARKA HASTALIĞI Etmen: Plum pox potyvirus (PPV) Konukçu bitkiler:       Erik, Kayısı, Şeftali, Nektarin, Kiraz, Vişne, Badem Belirtiler: Prunus türlerinde sharka virüs simptomları yapraklarda, meyvelerde, çiçeklerde ve tohumlarda görülebilir.

Simptomların şiddeti, prunus türü ve SHARKA HASTALIĞI Belirtiler: Simptomların şiddeti, prunus türü ve çeşidine, PPV ırkına, mevsim ve bölgeye göre değişkenlik göstermektedir. ERİK Yaprak belirtileri sarı leke, band, halka şeklindedir.

SHARKA HASTALIĞI ERİK

SHARKA HASTALIĞI Meyve kesitinde, bu çökmüş yerlerin koyu kahverengi, lastik gibi ve çekirdeğe yapışık olduğu görülür.

SHARKA HASTALIĞI Olum döneminde meyvede halka şeklinde çöküntüler

SHARKA HASTALIĞI Meyve olum dönemine yakın, çöküntüler meydana gelir.

SHARKA HASTALIĞI ERİK Meyve belirtileri, genellikle nokta ve bantlar veya halka şeklindedir.

SHARKA HASTALIĞI KAYISI Yaprak belirtileri erikle benzerdir. Yapraklarda sarı leke, band ve halka şeklinde belirtiler meydana gelir.

SHARKA HASTALIĞI Halka şeklinde belirtiler Damar bantlaşması şeklinde belirtiler

SHARKA HASTALIĞI KAYISI Meyvede genellikle deformasyon, halka ve bantlar görülür.

SHARKA HASTALIĞI Deformasyon

SHARKA HASTALIĞI Çekirdekte belirtiler çok belirgindir. Koyu renkli nokta, halka ve bantlar şeklindedir.

SHARKA HASTALIĞI ŞEFTALİ Yaprak belirtileri, damarlar boyunca renk açılması, sarı lekeler ve deformasyon şeklinde görülür.

SHARKA HASTALIĞI Yapraklarda sarı lekeler ve deformasyon

SHARKA HASTALIĞI ŞEFTALİ Meyvede, halka ve bantlar görülür.

SHARKA HASTALIĞI ŞEFTALİ

SHARKA HASTALIĞI Bazı şeftali çeşitlerinde çiçek petallerinde renk kırılması belirtileri görülür.

SHARKA HASTALIĞI Belirtiler ilkbaharda, ilk yapraklanma devresinde görülebilir, bir sürgünde birkaç yaprakla sınırlanır.Yaşlı ağaçlarda yaprak belirtileri güç tespit edilebilir. Meyve dökümü her üç türde meyve olumundan önce görülür ve oldukça önemlidir. Hastalık belirtisi gösteren meyveler tatsız, kuru ve kauçuk gibi bir hal alır ve ticari değerini kaybeder.

SHARKA HASTALIĞI Taşınma şekli: -Yaprak bitleri ile Sharka virüsü sadece 4-6 tür önemli olmakla beraber 20 yaprak biti türü ile taşınmaktadır. Taşınmanın başarısı virüs ırkına, konukçu çeşidine, yaprak biti türüne ve sezona bağlıdır. Birçok ülkede en önemli vektörler olarak Brachycaudus cardui, B. helichrysi, Myzus persicae, ve Phorodon humuli bildirilmiştir.

SHARKA HASTALIĞI     Yaprak biti, virüsü 30 saniye kadar kısa sürede alır ve 1 saatlik bir süre boyunca taşıyabilir. Yaprak biti beslenmeden önce aç bırakılırsa bu süre 3 saate kadar uzayabilmektedir. Yaprak bitlerinin PPV’ nü 100-120 m içinde taşıdığı belirlenmiştir, fakat eğer uçuş sırasında beslenme gerçekleşmezse bu mesafe birkaç kilometreye kadar uzayabilmektedir.

SHARKA HASTALIĞI - Vegetatif kısımlar ( aşı kalemi, göz, çelik) - Kök kaynaşması - Tohum

ELMA MOZAİK HASTALIĞI Etmen: Apple mosaic ilarvirus (ApMV) Konukçu bitkiler: Başta elma olmak üzere, Prunus triloba, badem, mürdüm eriği, kuş kirazı, gül, böğürtlen, huş ağacı, fındık ve şerbetçi otu gibi bitkiler      

ELMA MOZAİK HASTALIĞI Belirtiler: Elma yapraklarında, açık sarı, kenarları belirgin leke ve çizgiler ile beraber mozaik belirtisi, aynı zamanda bulaşık yapraklarda damar sarılığı da görülür. Hassas çeşitlerin bütün yapraklarında bu belirtiler oluşur. Tolerant veya dayanıklı çeşitlerde ise birkaç yaprakta küçük sarı lekeler görülür.

Güllerde, nekrotik halkalı lekeler oluşturur. ELMA MOZAİK HASTALIĞI Güllerde, nekrotik halkalı lekeler oluşturur.

ELMA MOZAİK HASTALIĞI Taşınma şekli: Mekanik olarak Aşı ile taşınır.

Turunç, lime, mandarin, limon, kaba limon, portakal, greyfurt GÖÇÜREN HASTALIĞI Etmen: Citrus tristeza closterovirus (CTV) Konukçu bitkiler: Turunç, lime, mandarin, limon, kaba limon, portakal, greyfurt

GÖÇÜREN HASTALIĞI Belirtiler: Turunçgillerde belirtiler çevre koşullarına, konukçu türüne ve virüs ırkına bağlı olarak değişir. Anaç olarak kullanılan turunç ve üç yapraklı bu virüse karşı oldukça duyarlıdır.

GÖÇÜREN HASTALIĞI Turunçgillerde genel olarak gelişme geriliği ve bodurlaşma meydana gelir.

Şiddetli olarak enfekte olmuş greyfurt ağacında bodurlaşma ve sararma GÖÇÜREN HASTALIĞI Şiddetli olarak enfekte olmuş greyfurt ağacında bodurlaşma ve sararma

GÖÇÜREN HASTALIĞI DECLİNE (KURUMA) Ekonomik olarak en önemli belirti ağaçlarda kurumadır (decline).

GÖÇÜREN HASTALIĞI Ağaçlarda cılız sürgün oluşumu, meyve tutumunda azalma ve geriye doğru ölüm meydana gelir.

GÖÇÜREN HASTALIĞI Yeni oluşan sürgünlerde yapraklarda damarlarda önce renk açılması meydana gelir, daha sonra kahverengine döner.

GÖÇÜREN HASTALIĞI STEM PİTTİNG En önemli diğer belirti gövde çukurlaşması (stem pitting)’dır. Aşı yerinin hemen üstünde dışa doğru şişkinlik görülür. Aşı yerinden kabuk kaldırıldığında kabuğun iç kısmında çıkıntılar, odun dokusunda ise bu çıkıntılara uyan oyukların bulunduğu dikkati çeker.

GÖÇÜREN HASTALIĞI Odun dokusunda bu çıkıntılara uyan oyuklar (honey combing) 20 yaşında ağaçta gövdede çukurlaşmalar

GÖÇÜREN HASTALIĞI Gövde çukurlaşması (stem pitting) meyvede de belirtilere neden olur. Meyvede sarı lekeler oluşur.

GÖÇÜREN HASTALIĞI Meyvede, renk bozulması, deformasyon, zayıf gelişme,çekirdeklerde lekelenme, renk değişimi

GÖÇÜREN HASTALIĞI Renk bozulması

A. citricola , sokucu-emici ağız parçaları ile) GÖÇÜREN HASTALIĞI Taşınma şekli: Yaprak bitleri ( 6 yaprak biti türü, özellikle Toxoptera citricida, Aphis gossypii, A. citricola , sokucu-emici ağız parçaları ile) Vegetative üretim materyali (anaç, göz, kalem)

SATSUMA CÜCELİK HASTALIĞI Etmen: Satsuma dwarf nepovirus (SDV) Konukçu bitkiler: Başlıca satsuma mandarini ve diğer turunçgiller

SATSUMA CÜCELİK HASTALIĞI Belirtiler: Hastalığın belirtileri ilkbahar sürgünlerinde gözlenir. Yapraklar küçülür, kayık ya da kaşık şeklini alır.

SATSUMA CÜCELİK HASTALIĞI Sürgünler ve boğum araları kısalır. Yaprak kırışması ve sürgün çalılaşması da gözlenir.

SATSUMA CÜCELİK HASTALIĞI Hasta ağaçlar bodurlaşır ya da cüceleşir.

SATSUMA CÜCELİK HASTALIĞI Kuvvetli ırkla hastalanan ağaçların meyveleri küçük olur ve şekli bozulur, koflaşır.

SATSUMA CÜCELİK HASTALIĞI Taşınma şekli: Vegetatif üretim materyali (Aşıgözü, kalem v.s.) Mekanik olarak özsu ile

ASMA YELPAZE YAPRAKLILIK HASTALIĞI Etmen: Grapevine fan leaf nepovirus (GFLV) Konukçu bitkiler: Bütün V. vinifera ve Amerikan asma türleri ile bunların melezleridir. Belirtiler: Hastalığın asmalardaki etkisi çeşitlere göre değişmektedir. Amerikan asma türleri ve bunların melezleri bu virüse karşı herhangi bir dayanıklılık göstermezler. Bütün Vitis vinifera çeşitleri bu hastalığa karşı duyarlıdır.

ASMA YELPAZE YAPRAKLILIK HASTALIĞI Belirtiler: Yapraklarda çeşitli şekil bozuklukları görülür; yaprak asimetrisi bozulur, yaprak ayası çukurlaşır kırışır, yaprakta diş sayısı artar.

ASMA YELPAZE YAPRAKLILIK HASTALIĞI Yapraklarda birkaç sarı benek, halka ve çizgiden oluşan belirtiler görülebildiği gibi, damar aralarında çeşitli büyüklüklerde beneklerden başlayarak yaprağın tümüyle sararmasına da sebep olur.

ASMA YELPAZE YAPRAKLILIK HASTALIĞI Sürgünler anormal dallanır; çift boğum, farklı uzunluklarda veya aşırı derecede kısa boğum araları, yassılaşma ve zig-zag gelişmeler görülür.

ASMA YELPAZE YAPRAKLILIK HASTALIĞI Salkım sayısı azalır ve salkımlar küçülür.

ASMA YELPAZE YAPRAKLILIK HASTALIĞI Taşınma şekli: Bulaşık kalem ve anaçlar Mekanik olarak Vektörü olan Xiphinema index, X. americanum ve bazı Longidorus spp. türü nematodlarla taşınır.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Etmen: Grapevine leafroll associated closterovirus (GLRV) (1,2,3,4,5,6,7) Konukçu bitkiler: Bütün asma çeşitleri ve Amerikan asma anaçları konukçusudur. Belirtiler: Hastalığın en tipik belirtileri, büyüme mevsiminin sonuna doğru iklim koşullarına bağlı olarak haziran veya temmuz başlarından itibaren görülebilmektedir.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Özellikle kırmızı üzüm çeşitlerinin yaşlı yapraklarında kırmızımsı lekeler gelişir.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Bu lekeler genişler ve birleşir, yaz sonunda veya sonbaharda kırmızımsı ve sarımsı renk, yaprak ayasının tamamını kapladığı halde, ana damarlar yeşil olarak kalır.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Kırmızı ve beyaz üzüm çeşitlerinin her ikisinde de yaprak ayası kalınlaşır, kırılganlaşır ve aşağı doğru kıvrılır.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Hastalıklı asmalarda genel bodurluk ve gelişme durgunluğu hemen göze çarpar.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Üzümler geç ve düzensiz olgunlaşır. Sağlıklı asmaların meyveleri olgun renklerini aldığı halde, hastalıklı asmaların meyveleri yeşil ve beyazımsı kalır.

ASMA YAPRAK KIVRILMA HASTALIĞI Taşınma şekli: Bulaşık kalem ve anaçlar Unlubitlerden Planococcus ficus, yaprak kıvrılma hastalığının GLRaV-3’ün vektörüdür.

Meyve ve Bağ Virüsleri ile Mücadele Virüs ve virüs benzeri hastalık etmenlerinden arındırılmış sağlıklı, sertifikalı, ismine doğru üretim materyali kullanılmalıdır. Yeni bahçeler, eskilerden uzak yerlerde ve virüsten arındırılmış fidanlarla kurulmalıdır.

Meyve ve Bağ Virüsleri ile Mücadele Hastalıklı ağaçlardan tohum, aşı kalemi vs. gibi üretim materyali alınmamalı, üretim materyali alınacak ağaç, sağlam görünüşlü olmalı ve ayrıca teste tabi tutulmalıdır. Çiçek tozları(polen)ile taşınan virüslerde, eski bahçeleri hastalıktan korumak hemen hemen imkansızdır. Ancak iyi bir budama, gübreleme ve bakım yapılarak, ağaçlardan mümkün olduğu kadar fazla ürün almaya çalışılmalıdır.

Meyve ve Bağ Virüsleri ile Mücadele Virüsü taşıyan toprak nematodları ile mücadele yapılması, hastalığın yayılmasını azaltabilir. Fidanlıklar, her vejetasyon döneminde kontrol edilerek, hastalık belirtisi gösteren fidanlar, hemen sökülüp yok edilmelidir. Yabancıotlarla mücadele edilmelidir.

Meyve ve Bağ Virüsleri ile Mücadele Virüs vektörü olan böcekler (yaprakbitleri, unlubitler vs.) Zirai Mücadele Teknik Talimatına uygun olarak mücadele edilmelidir. Virüs hastalığına karşı varsa dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir. Mekanik yolla bulaşmaları önlemek için bağ ve bahçelerde bakım işlemleri sırasında kullanılan aletler dezenfekte edilmelidir.

SAĞLIKLI ÜRETİM BOL ÜRÜN Virüs ve virüs benzeri hastalık etmenlerinden arındırılmış, sağlıklı, sertifikalı, ismine doğru fidan kullanılmalıdır.