TOHUMLU BİTKİLER SİSTEMATİĞİ Çiçekli Bitkiler Sistematiği Ders sunumu yukarıdaki yazarlara ait kitap (2000-İzmir) temel alınarak hazırlanmıştır.

Sistematik Systema, systematos :Dizge,manzume -ika: isim haline getirilen sıfat soneki Sistematik: sistemlendirme bilimi Taxis, taxeos :tertip, düzen, tasnif Nomos: kanun, yasa, kural, kaide Taksonomi: sınıflandırma bilimi

Sistematik Botanik veya Taksonomik Botanik Doğadaki tüm bitkileri tanıyıp, bitkiler arasında ortak bir atadan gelen benzerlik ve farklılıklara dayanarak bunları isimlendirme, sistemleme ve sınıflandırma bilimidir.

Taksonomik Botanik çalışmaların amacı: Dünyadaki Bitki çeşitlerini incelemek İsimlendirmek Özelliklerini,ekolojilerini ve yayılışlarını belirlemek Bitki gruplarının revizyonlarını ve monogrofilerini hazırlamak Bitki çeşitliliğini göstermek ve tanıtmaktır.

Tüm dünyada, Bitkiler hakkında bilgi alışverişinde bulunmak, bitki ve bitki grupları hakkında konuşulan ve yazılanları anlayabilmek için öncelikle aynı bitkiden konuşulup, yazıldığının bilinmesi için ortak dil, Latince kabul edilmiştir. Latince’nin her yerde kabul edilip kullanılan belli bir okunuşu yoktur.Klasik ve mesleki latincenin okunuşu her ülkede o ülkenin dilinin özelliklerine göre farklıdır. Türkiye’de klasik filolojide okutulan telafuz kuralları yerine, fen bilimleri alanında en fazla benimsenmiş ve alışılagelmiş telafuz şekli, okunmada kolaylık olması açısından bilinmesi uygudur. Buna rağmen, herkes söyleniş şeklini seçmede serbesttir.

Bilimsel Latince’de okunuş

GENEL TAKSONOMİNİN PRENSİPLERİ Bitkiler sınıflandırılır ve isimlendirilirken, belirli kural ve prensiplerden yararlanılır. Bir bitki türüne veya tür üstü ve altındaki taksonlara belli kural ve prensipler çerçevesinde isim verilebilmektedir.

Taksonomik Kategoriler Herhangibir basamaktaki (kategorideki) taksonomik gruba veya birime Taxon denir. Çoğulu Taxa’dır. Kategori farklı sistematik düzeyleri belirler. Bir kategoriye girecek şekilde diğerlerinden ayrılmış gruplar ise takson olarak tanımlanır. Örneğin; tür bir kategori olduğu halde, bu kategoride yer alan Ficus carica (incir) bir taksondur.Yani; takson bir canlı grubunu ifade etmektedir. Tür, Cins, Familya, Ordo birer taksonomik guruptur, birer taksondur. Her basamaktaki takson, bir alt basamaktaki taksonların topluluğundan oluşur.

Sistematik Kategoriler tablo

TÜR Taksonominin temel kategorisi TÜR dür Farklı görüşler doğrultusunda TÜR tanımları değişiktir. 1- Tipe bağlı tür tanımı-Typholojik tip- Morfolojik tür tanımı: Doğadaki bütün canlıların her bir tip örneğinin özelliklerini taşırlar.Yani sabit ve değişmez bir tip vardır ve bu tip türü oluşturur. Linne’ye göre de türler başlangıçta ne kadar çeşitli yaratılmışlar ise yine o kadardırlar.Ara formlar için varyete tanımını kullanmıştır.

2-Nominalistik Tür tanımı Bu görüşe göre doğada sadece bireyler vardır. Tür ise insanoğlunun buluşundan başka bir şey değildir. Tür doğada gerçek şekilde bulunmayıp, düşünceye ait kavramlardan başka bir şey değildir.

3- Biyolojik Tür Tanımı Eski tür tanımı: sabit karakterleri bakımından birbirine benzeyen bireyler topluluğu’dur. Bugün ise populasyona dayalı tür kavramı savunulur. Buna göre: Populasyon: Belirli bir yerde bulunan ve aralarında gen alışverişi olan bireyler topluluğudur. Tür: Gerek fiili, gerekse de potansiyel olarak verimli döller veren doğal populasyonlardır veya: Diğer gruplardan üreme bakımından izole olan ve kendi aralarında çiftleşebilen doğal populasyonlardır.

Buna göre türün 3 özelliği söylenebilir: Tür, bir döl verme topluluğudur. Tür; Ekolojik bir birimdir. Tür, Genetik bir birimdir.

Mayr ve Stoer‘in tanımına göre: Populasyon içinde birden fazla tür bulunmayacağı ve bunların kendi aralarında üreyebilecekleri belirtilir. Fakat: ABD’li genetikçi Dobzhansky; Populasyon birbirleriyle sıkı ilişki içinde olan fertlerin meydana getirdiği tek bir türden veya türler karışımından olan topluluktur. Tanımlar.

Bugün en çok kabul edilen tür tanımı biyolojik tür tanımıdır. Uygulamadaki güçlükler nedeni ile pratikte pek uygulanmaz. Pratikte fenetik özelliklerin kullanımı uygundur. Klasik taksonomide de, türün bir üreme izolasyonunun olup olmadığına bakılmaksızın morfolojik özelliklerine bakılarak tanıma gidilir.

Biyolojik türler sabit olmayıp, kendi içinde daha alt birimlere ayrılabilirler. Bir tür, iki veya daha fazla alttür içerirse politipik’tir denir. Tür, alttür içermezse monotipik’tir denir. Bazen ise: iki tür morfolojik olarak tamamen birbirinin aynı olmasına karşı, aralarındaki üreme engelinden dolayı birbirinden ayrılırlar. Böyle morfolojik olarak birbirinin aynı olan fakat aralarında üreme engeli bulunan türlere ikiz (sibling) türler denir.

Tür Altı Kategoriler Alttür (Subspecies) Alttürlere Allopatrik taxa da denir. Yayılış alanları farklı olan, bir türe ait değişik özellikler gösteren populasyonlara denir. Örneğin: Crocus pallasii subsp. pallasii - K.Batı.Orta ve D. Anadolu Crocus pallasii subsp. turcicus- D. Anadolu

Alttürler arasında üreme engeli olmamakla beraber,üreme coğrafik engeller dolayısıyla gerçekleşmez. Sadece kendi içinde gen alışverişi bulunan bu populasyonlar, aynı türün diğer populasyonlarından ileri derecede farklılaşırlarsa ve aralarında üreme engeli de oluşursa yeni türleri oluşturabilirler.

Varyete Simpatrik taxa da denir. Yayılış alanları aynı olan bir türe ait değişik özellik gösteren populasyonlara denir. Thymus cappadocicus var. pruinosus Thymus cappadocicus var.globifer Thymus cappadocicus var.cappadocicus Bu üç varyete sivas ve çevresinde yayılış gösterir. Bazı morfolojik farklılıklarla birbirinden ayrılırlar.

Varyeteler, aynı bölge içinde genetik olmayan farklılıklar sonucu oluşan bir birimdir. Farklılıkların oluşumunda habitat, iklim gibi şartlar rol oynar. Eskiden bir türün içinde temel tipten az farklı olanlara varyete denirdi. Daha sonraları populasyon içi varyasyonlarla gerçek populasyon içi farklılaşmalar (alttürler) birbirinden ayrılmıştır. Örneğin: Bir türün ortam şartlarına göre meydana gelen çeşitlerine EKOTİP denmiştir.

Varyete terimi bugün daha çok zirai çeşitler için kullanılmaktadır. Milletler arası Kültür bitkileri nomenklatür koduna göre zirai çeşitler için Cultivar (cv.) yani kültür çeşidi olarak kabul edilen bir takson da kullanılmaktadır. Brassica oleracea var. botrytis Karnabahar Brassica oleracea var. acephala Kara lahana Brassica oleracea var. oleracea Başlı lahana Phaseolus vulgaris cv. Ayşekadın Cucumis melo cv. Topatan Vitis vinifera cv. Çavuş

Tür üstü kategoriler Tür üstü kategoriler türde olduğu gibi belli kriterler göre tanımlanamamaktadır.Tür üreme izolasyonuna dayandığı halde,türüstü kategoriler daha çok evrimsel ilişki göstermekle beraber bu ilişki tam olarak ortaya konulmadığından gerçekçi olup olmaması tartışmalıdır. Yüksek taksonlar diğerlerinden ayrılmış olan yakın türler topluluğudurlar. Cins, Familya, Ordo, Clasis, Divisio ve Regnum şeklinde sıralanırlar.

Genus- Cins Cins (Genus): Benzeri akraba cinslerinden belirli bir şekilde ayrılan ve ortak kökenden geldiği kabul edilen bir veya bir grup tür içeren bir birimdir Her tür bir cinse bağlıdır veya sistematikte böyle kabul edilir. Cins adları tekil bir isim veya isim olarak kabul edilen kelimedir. Baş harfi büyük yazılır. Cins adları ya bitkilerin Latince ve yunanca eski adlarından alınmıştır veya çeşitli tarzlarda Latinceleştirilmişlerdir.

Familya (aile): Aynı kökenden geldiği kabul edilen bir veya bir grup cins içeren ve yakın akraba ailelerden belirli bir aralıkla ayrılan birimdir. Familyadan sonra gelen temel kategorilerse Takım (ordo),Sınıf (clasis) ve Bölüm (divisio)dur. Bunların hepsi familya tanımında olduğu gibi, ortak kökenden geldiği kabul edilen bir veya birkaç birim içeren ve yakın akraba taksonlarından belli aralıklarla ayrılan taksonlara ait kategorilerdir. Hepsini üzerinde Alem (Regnum) vardır.

Bitkilerin İsimlendirilmesi Çoğunluk iki veya daha çok ve birbirleri ile ilgisiz bitkiler farklı yörelerde aynı adı taşıyabilirlirler. Örn. Ulmaceae familyasından Celtis australis Karadenizde çitlenbik olarak bilinmektedir. Aynı ad, Ege ve Akdeniz bölgesinde Anacardiaceae familyasından Pistacia türlerine verilmektedir. Legüminosae den Ceratonia siliqua bitkisine Batı anadoluda Keçiboynuzu, Güneybatı ve Güney anadoluda Harnup denmektedir.

Bitkilerin İsimlendirilmesi Bitki türleri ve diğer taksonlar daima Latince bilimsel birer ad taşırlar. Her bitkinin tam olarak tanınabilmesi için İsveçli botanikçi Linne (Carolus Linnaeus) tarafından Criteria Botanica adlı eserde (1737) ortaya konmuş, Species Plantaurum adlı eserinde (1753) kullanılmış olan bu kural “biner nomenklatür” veya “binomial nomenklatür” ikili adlandırma sistemi olarak kabul edilmiştir. Bu kural temel olarak alınmış ve Bundan böyle tüm dünyada: Bitki adlandırması ile ilgili nomenklatür kuralları “Uluslar arası Botanik Adlandırma Kodu”International Cod of Botanical Nomenclatüre” adlı eserde yer almış olup devamlı yenilenmektedir.

Bitkilerin İsimlendirilmesi Buna göre bir bitkinin adı iki kısımdan meydana gelmiştir. 1.si Cins (Genus) adı 2.si Tür (Species) adıdır. Laurus nobilis Allium cepa Cins Tür Cins Tür Linne’den önce Tournefoth’ 1717 tarihli eserinde tür adı: Gundelia orientalis acanthi aculeati foila capite glabro iken bu isimlendirme sistemine göre adı Gundelia tournefortii olarak değişmiştir.

Bir Bitkinin Latince cins adı: 1. Bitkinin Latince ve Yunanca eski adlarından alınmış olabilir. Örn.Avena (yulaf), Laurus (Defne), Papaver (Haşhaş) Bitkilerin diğer dillerdeki yerli, yerel adlarından alınmış olabilir. Örn. Alkanna (havaciva otu). Hevea (kauçuk ağacı) Şahıs adlarından alınmış olabilir. Örn. Nicotiana: Tütün, şahıs adı Nicot. Pasteurella , Şahıs adı :Pasteur Anagram yani kelimelerin harflerinin yer değiştirmesi ile oluşan farklı isimlerdir. Örn. Filago-Iflago-Logfia gibi 5. Bitkinin özellikleri ile ilgili latince ve yunanca kelimelerin birleşimi olabilir. Örn. Dianthus:Karanfil, Dios: ilahi, anthos: çiçek, Trifolium:Yonca, Tri: üç, folium: yaprak

Arenaria subgen. Arenaria Minuartia subgen. Spergelia Cinse bağlı alt birimlerin ismi ise cins isminin arkasına alt birimin kısaltılmış şekli ve bunun arkasına, alt birimin ismi ilk harfi büyük olarak yazılır. Arenaria subgen. Arenaria Minuartia subgen. Spergelia Gypsophila sect. Ensifolis

Bir bitkinin tür adı: Tür adları ise genellikle cins adlarına bağlı ve bunun herhangi bir özelliğini belirten sıfatlar şeklindedir. Yani: Bir türün bilimsel adı iki Latince kelimeden oluşur.Birinci kelime cins adını ikinci kelime tür adını belirtir. Bu ikinci kelimeye EPİTET de denir.Bu, sıfat veya isimdir. Örn. Nympaea alba (Nymphaea-nilüfer/alba-beyaz) Viola odorata (Viola-menekşe/odorata-kokulu Linum anatolicum (Linum keten/anatolicum-anadoluya ait Verbascum demirizianum (Botanikçi Prof.Dr. Hüsnü Demiriz adına ithaf edilmiştir.)

Tür üstü kategorilerin isimlendirilmesi Tür üstü kategorilerin isimlendirmesinde Latince isimlere bazı son ekler verilerek tanımlanır. Familya için - aceae eki Araceae, Poaceae Subfamilya için - oideae eki Rosoideae Tribüs için - iae eki Subtribüs için - inae eki

Familya üstü taksonların tanınması için: Divisio bölüm -Phyta Subdivisio altbölüm -icae Clasis sınıf -atae, -opsida Subclasis altsınıf -ideae,-idae Ordo takım -ales Subordo alttakım -ineae

Latince ismin yazarı Bir cins veya daha aşağı kategorilerin Latince isimlerinin arkasından bir veya daha fazla kişi adı tam veya kısaltılmış olarak görüşür. Bu kişi, Latince ismi kurallarına göre ilk defa ortaya koyan ve bu ismi yayınlayan kimsedir.Bu kişiye Latince adın yazarı denir. Örneğin: Vicia caesare Boiss. et Ball. Medicago polymorpha L.

İki veya daha fazla alt birimi olan türlerde: Crocus biflorus Miller subsp.punctatus Mathew Crocus biflorus Miller subsp. biflorus Türün epiteti ile aynı olan alt birimin ardından tür yazarının ismi tekrarlanmaz.

Vicia cypria Kotschy ex Unger et Kotschy Burada gerçek yazar ex kelimesinin ardından ismi yazılan kişidir. ex’den önceki isim latince ismi öneren fakat onun tarafından yayınlanmamış kişinin adıdır. Latince adın yazarı çoksa kısaltma yapmak için ilk yazar ardından et al. terimi eklenir. Delphinium anatolicum Mısırdalı et al. gibi

Taksonomik Nomenklatürde Aktarma Bir türün bir cinsten alınıp başka cinse aktarılması veya bir türün alttür veya varyete kademesinde değişiklik yapılması söz konusu olabilir. Bu durumda: Birinci yazar ilk adın yazarıdır ve parantez içinde yazılır. İkinci yazar değişikliği yapmış olan ve yeni tertibi adlandırmış olan yazardır. Medicago polymorpha L. var. vulgaris (Benth.) Shinners

Pisum ochrus L. 1753’de L. Tarafından tanımlanmıştır. 1805’de De Candolle isimdeki epiteti korumuş ve türü Lathyrus cinsine aktarmıştır. Yeni tertip: Lathyrus ochrus (L.) DC olmuştur.

Tam bir bitki adı nasıl yazılır? Inula viscidula Boiss. et Kotschy in Boiss. Fl. Or. 3: 188 (1875). in den sonra gelen kısım bitkinin yayınlandığı eser adıdır. Bir bitki adının geçerli olması için bilimsel bir dergide yayınlanması gerekir. Astragalus atrocarpus Chamb. et Mathews in Notes R.B.G. Edinb. 25:302 (1969)

Tür Epitetlerinin oluşması Tür epitetleri isim ve sıfatlardan oluşur.Kelimenin başına ve sonuna takılar da konabilir. Latincede türkçede görülmeyen bir cinsiyet vardır. Bir isim dişi,erkek veya nötr olabilir. Her cinsiyet çoğunluk farklı bir bitişle belirtilir. Örneğin: -Us ile bitenler erkek, -a ile bitenler dişi, -um ile bitenler ise nötrdür.Örneğin latincede tüylü sıfatı 3 farklı isime göre: Lathyrus hirsutus- Lactuca hirsuta-Vaccinium hirsutum gibidir.

Anma Epitetleri Şahıs isimleri, bazan özel epitetler olarak kullanılır. Genellikle özel bir türü ilk defa bulan bir kadın veya erkeği anmak veya o konuda isim yapmış ve bilime katkısı olan birine şeref vermek için kullanılır.Örneğin: isim a dışında e,i,o,u sesli harflari ile biterse -i harfi ismin sonuna eklenir Aster blakei J.Blake’ in adına İsim -a ile biterse, -e harfi eklenir. Crocus balansae, Balansa’ nın adına İsim bir sessiz harf ile biterse, ii eklenir. Er ile biterse sadece - i eklenir. Aristolochia baseri Hüsnü Başer adına İsim bir sıfat olarak kullanılırsa ,belirlediği cins ile cinsiyet uygunluk göstermelidir. Rubus cardianus F.E. Cord ‘n adına verilmiştir.

Açıklamalı Epitetler Tür epitetlerinin çoğu bir tür hakkında karakteristik olan özellikleri belirtirler. Örn: Aponia melonacarpa (siyah meyveli) Paris quadrifolia (4 yapraklı) Senecio vernalis (ilkbaharda çiçek açan) Dianthus anatolicus (Anadoluda bulunan)

Soru: Aşağıda Kaç tür kaç takson vardır? Crocus biflorus subsp.punctatus, Crocus biflorus subsp. biflorus, Brassica oleracea var. acephala, Brassica oleracea var. botrytis, Brassica oleracea var. oleracea, Brassicaceae, Fabales Rosoidea, Thymus cappadocicus var. globifer, Thymus cappadocicus var. cappadocicus, Rosa canina, Rosa damascena, Crocus pallasii

Tip ve Çeşitleri Geçerli şekilde yayınlanmış olmakla bir taksonun ismi o taksonda bulunan bir bitkiye devamlı olarak bağlanmış durumdadır. O bitkiye ismin tipi veya tipusu denir.Bu bir tür isminin veya bir cins isminin tipi veya familyanın tipi olabilir. Hiç bir taksonu tipi yoktur.Ancak isimlerin tipi vardır. Bu isim de, bitkinin herbaryum örneğidir.

Aristolochia tip örnekleri

HOLOTİP: Bir yazarın bir türü tanıtırken tip olarak seçtiği bitki örneğine denir. İSOTİP: Holotipin benzeri veya eşi olan, etiketinde holotipin kayıtlarını taşıyan örneğe denir. SİNTİP: Otör yeni bir türü tanıtmak için yaptığı yayında bir holotip belirtmemişse,buna rağmen birkaç örnek birden belirtmişse,bu örneklere denir. LEKTOTİP: Holotip belirtilmemiş,kaybolmuş veya tahrip olmuş ise onu yerini tutacak bir örnek seçilir ki bu örneğe denir. TOPOTİP:Tip örneğinin toplandığı yerden toplanan her bir örneğe denir.

Bitki İsimlerinin Öğrenilmesi Bilen birine sorarak Kendi kendine bitkileri tayin etmeyi öğrenerek. Bunun için: Özel beceriye gereksinim vardır Teknik ve açıklamalı terimleri çok iyi bilmelidir. Bitki tayini için ülke ve yerel floralar ve resimli el kitaplarından faydalanabilir Bitki tayininde tayin anahtarlarını kullanabilmelidir. Bilen biri ile pratik yapmalıdır.

DROGLAR Hayvan ve bitkilerden kurutularak veya özel metotlarla toplanarak elde olunan, eczacılık ve kısmen sanayide kullanılan ham veya yarı ham maddelere Drog denir. Drogların anatomik, kimyasal v.s. Özellikleri, hazırlanması, muayenesi ve muhafazası Farmakope (Kodeks) adını taşıyan resmi bir eserde yer alır.

DROGLAR Droglar da bitki adları gibi Latince birer ad taşırlar. Ancak drogların nomenklatürü bitki türlerinde olduğu gibi kesin kurallara bağlı değildir. Bir drogun Latince adı, drogu veren bitkinin cins veya cins+tür adı ile drogu oluşturan organın adından meydana gelir.

DROGLAR Bitki organlarının herhangi bir parçası veya bitkiden sekonder olarak elde edilen kısımlar için aşağıdaki terimler kullanılır. Folium / Folia Flos / Flores Cortex Semen Radix / Rhizoma Bulbus Amylum Gallae Gummi Resina Oleum Pix yaprak/yapraklar çiçek/çiçekler Kabuk Tohum kök Soğan nişasta Mazı zamk reçine yağ katran

DROGLAR Bitki adı Drog adı Kınakına (Chincona succirubra) Tütün (Nicotiana tabacum) Ihlamur (Tilia argentea) Salep (Orchis anatolica) Zencefil (Zingiber officinale) Cortex Chinconae Folia Nicotianae Flores Tiliae Tubera Salep Rhizoma Zingiberis

DROGLAR Bitki adı Drog adı Gül (Rosa damascena) Haşhaş (Papaver somniferum) Sedir (Cedrus libani) Mısır (Zea mays) Acacia senegal Çam (Pinus brutia) Oleum Rosae-Aqua Rosae Opium Pix Cedri Amylum Maydis Gummi Arabicum Terebintinae