SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELERDE DÖLLENME BİYOLOJİSİ

DÖLLENME Tepeciğe taşınan çiçek tozları burada çimlenir ve çiçek tozu boruları dişicik borusunda ilerlemeye başlar. Bu olayın meydana gelebilmesi için dişi çiçeklerin çiçek tozlarını kabul edebilir (receptive) durumda bulunmaları gerekir. Bu durumda bulunan çiçeklerin tepeciklerinden çoğu kez şekerli bir sıvı salgılanır. Ve tepecik kendine özgü bir renk alır.

Dişicik borusu içinde ilerleyen çiçek tozunun genaratif çekirdekleri sonuçta embriyo kesesine ulaşır ve bunlardan biri yumurta hücresini dölleyerek 2n yapılı zigotu, diğeri de polar çekirdeklerle birleşerek 3n yapılı endosperm çekirdeğini oluşturur. Dolayısıyla burada çift döllenme gerçekleşir. Döllenme olayından sonra dişi çiçeğin dokularında hormonlar yönünden büyük değişimler meydana gelir. Bu değişimlerin sonucunda da dişi çiçek gelişerek meyveyi oluşturmaya başlar.

Birçok meyve türlerinde meyve tutumu için döllenme gereklidir Birçok meyve türlerinde meyve tutumu için döllenme gereklidir. Özellikle tohumu yenilen fındık, kestane, antep fıstığı, ceviz gibi sert kabuklu meyve türlerinde döllenme mutlak gereklidir. Çünkü tohum, ender bazı durumlar hariç tutulursa ancak döllenme sonucu meydana gelebilir . Döllenmenin normal olabilmesi için ise tepeciğe gelip burada çimlenen çiçek tozlarının embriyo kesesindeki yumurta hücresini döllemeleri gerekir. Bunun için de; çevre sıcaklığının yeterli düzeyde olması, tozlayıcı ve tozlanan çeşitler arasında eşeysel uyuşmazlıkların olmaması ve çeşitlerde kısırlıkların bulunmaması gerekir.

KISIRLIKLAR Meyve türlerinde dişi çiçek kısırlıklarına az rastlanmakla birlikte erkek organ ve çiçek tozu kısırlıklarına daha sık rastlanmaktadır.

Kalıtsal yapıya bağlı çiçek tozu kısırlıklarına örnek olarak J.H. Hale şeftali, winesap elma, Marguerite Marillat armut çeşitlerini vermek mümkündür. Bu çeşitlerde çiçek tozları canlı oluşamamakta dolayısıyla döllenme yapamamaktadır.

Eşeysel Uyuşmazlıklar Eşeysel uyuşmazlıkla çiçek tozlarının tepecikte çimlenmeleri ve döllenme yapabilmeleri arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bu durum çiçek tozlarının canlı olmasına rağmen, dişicik borusu ile çiçek tozu boruları arasındaki karşılıklı biyokimyasal etkileşmeleri nedeniyle, çiçek tozu borularının embriyo kesesine ulaşamamasından kaynaklanmaktadır.

Meyvecilikte uyuşmazlıklar pratik olarak iki açıdan önem taşımaktadır. Bunlardan birincisi çeşitlerin kendi kendini dölleyebilmesi, İkincisi ise bazı çeşitlerin kendini dölleyememesidir.

KENDİ KENDİNİ DÖLLEYEBİLENLER VİŞNE ŞEFTALİ ERİK (BAZILARI) KENDİ KENDİNİ DÖLLEYEBİLENLER KİRAZ KAYISI ERİK(Çoğu) DÖLLEYEMEYENLER

Meyveler Kiraz Vişne Kayısı Şeftali Erik Kızılcık İğde

DÖLLENME BİYOLOJİSİ KİRAZ Döllenme kiraz bahçesi kurulmasında en önemli konudur. Kirazlar kendi kendini dölleyemezler. Rasgele gele her çeşit de diğer çeşidi dölleyemez. Hatta bir gurup kiraz diğer bir gurup kirazı da dölleyemez. Ekonomik anlamda her 100 çiçeğin 25' inin meyve bağlaması yeterli kabul edilebilir. % 25-40 arası iyi, %40'tan fazlası çok iyidir. Döllenmede uygun çeşit seçiminin yanı sıra bahçede arı da bulundurulmalıdır. Genel bir oran olarak 9 bitkiden 8 tanesinin esas çeşit birisinin dölleyici olarak dikilmesi yeterlidir. 0900 çeşidi için Starks Gold, Merton Late, Lambert, Noble, Jubile, Bigarreau Gaucher çeşitleri dölleyici çeşitlerdir.

DÖLLENME BİYOLOJİSİ VİŞNE Vişne ağaçları çoğunlukla kendine verimlidir. Yani herhangi bir dölleyici çeşide gerek olmaksızın kendini dölleyebilmektedir. Çiçeklenme zamanları denk gelirse vişneler kirazları da dölleyebilir.

DÖLLENME BİYOLOJİSİ KAYISI Yaygın olarak yetiştirilen kayısılar genel olarak kendine verimlidir. Ancak kayısılarda fizyolojik kısırlıktan dolayı tozlanmaya ihtiyaç duyan çeşitlerde mevcuttur. Kayısılarda fizyolojik kısırlığın ana nedeni beslenme yetersizliğidir. Beslenme eksikliklerinden çiçek tozlarının çimlenme kabiliyeti azalmakta ve embriyo kesesinin bozulması sonucu istenilen döllenme olayı gerçekleşememektedir. Bu nedenle kayısılarda verimliliği artırmanın en iyi yolu yeterli ve dengeli besleme yapmaktır.

DÖLLENME BİYOLOJİSİ ŞEFTALİ Şeftali çeşitlerinin çoğu kendine verimlidir. Ancak daha iyi verim almak için bahçede aynı zamanda çiçek açan birkaç çeşide 3-4 sırada bir sıra yer vermekte yarar vardır. J.H. Hale ve June Elberta gibi bazı çeşitler kendine kısırdır. Bu çeşitlerde ya hiç çiçektozu oluşmaz ya da çiçektozu oluşumu azdır veya canlı değildir. Bu nedenle kısırlık gösteren çeşitler için bahçe içinde mutlaka tozlayıcı çeşit bulundurulmalıdır. Döllenmenin sağlıklı ve yeterli olması için çiçeklenme zamanında havanın açık olması, sis, yağış ve aşırı rüzgarın olmaması ve bahçede arı bulundurulması gerekmektedir. Çeşide göre değişmekle beraber normal bir ürün için açan çiçeklerin %15’inin meyveye dönüşmesi yeterlidir.

Erkenci şeftali çeşitlerinde embriyo aborsiyonu görülür Erkenci şeftali çeşitlerinde embriyo aborsiyonu görülür. Döllenme olduğu halde meyve eti gelişmesi baskısı nedeniyle embriyo gelişemez. Bazı erkenci çeşitlerde de meyve etinin hızlı gelişmesi, endorkarpın çatlayarak tohumun açıkta kalmasına ve bozulmasına neden olur.  Şeftalinin tozlanmasında birinci derecede arılar ve böcekler rol oynar.

DÖLLENME BİYOLOJİSİ ERİK Erik çiçekleri, en az 1 yıllık dallarda veya yaşlı spurlar üzerindeki lateral (yan) tomurcuklarda oluşurlar. Oluşum zamanı ülkemizin farklı ekolojilerinde Nisan sonundan Ekim sonuna kadar değişmektedir. Her tomurcuktan 1 veya 3 çiçek meydana gelir. Yaprak meydana gelmez.

P. cerasifera çeşitlerinden bazıları kendine verimli, çoğuda kendine kısırdır. Avrupa erikleri ise kendine verimlilik yönünden üç gruba ayrılmaktadır.  P. domestica kültür çeşitlerinin bazıları kendine verimli, bazıları kısmen kendine verimli, diğerleride kendine kısır çeşitlerdir. Kendine verimli çeşitlerin kendi çiçek tozu ile tozlanmaları durumunda meyve tutumu % 30' a kadar yükselmektedir. Kendine kısır çeşitler ise kendi çiçek tozları ile tozlandıkları zaman meyve tutumu % 1.5 civarında olmaktadır. d'Agen , Reine Claude, German Prune gibi bazı çeşitler değişik yetiştirme bölgelerinde kendine verimlilik bakımından farklı durum göstermişlerdir.

DÖLLENME BİYOLOJİSİ KIZILCIK Kızılcık genellikle çeşitler arasında farklılık olup serbest tozlanma sonucu meyve verir. Fakat bahçe kurarken çeşitlerin karışık dikilmesi dölleme ve meyve tutumunu artırdığı tespit edilmiştir. Ayrıca ağaçların bakımı da dölleme ve verime etki etmektedir. Sonuçta kızılcık bahçesi kurarken çeşitlerin karışık dikilmesi, iyi bakımın yapılması verimi büyük ölçüde artırmaktadır.

HAYRUNNİSA BÜYÜKKARDAŞLAR EGE ÜNİVERSİTESİ / ORGANİK TARIM