Finansal Tablolar Analizi

Giriş Sermaye pazarında yatırım yapmak isteyen kişi ve kuruluşlar, eğer sermaye piyasalarına yatırım yapma kararı aldıysa, hangi sektöre ve finansal varlıklara yatırım yapacağını düşünürken, bir bütün olarak ekonomiyi, o ekonomiyi oluşturan sektörleri ve yatırım yapmayı düşündüğü finansal varlığı ihraç eden firmaları çok detaylı bir şekilde incelemek ve tanımak zorundadırlar. 2

Giriş Etkin ve amaca yönelik finansal analizin yapılabilmesi için, firmanın bilânço ve gelir tablosu gibi temel mali tablolarının yanı sıra, fon kaynak ve kullanım tablosu, nakit akım tablosu, kar dağıtım tablosu ve özkaynak değişim tabloları gibi ek mali tablolarının da kullanılması gerekir. Bu tablolar içerisinden, gelir tablosu ve bilanço dipnotlarıyla birlikte temel, geri kalanlar ise diğer veya ek mali tablolar olarak adlandırılmaktadır. 3

Finansal Tabloların Temel Özellikleri Mali tablolar geçici niteliktedir. Belli bir döneme ait gelir ve giderlerin karşılaştırılmasına odaklanmıştır. Mali tablolarda yer alan rakamlar salt ve mutlak doğru ve kesin değildir. Mali tablolar bir firmanın mali durumuna etki yapan tüm etmenleri göstermezler.

Finansal tabloların amaçları üç noktada toplanmaktadır. Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak, Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak, Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamak

Mali Tablolara İlişkin Temel İlkeler Mali tabloların; işletmelerin varlıkları, kaynakları, mali durumu ve kâr veya zararı hakkında, gerçeği ve doğruyu yansıtacak bir şekilde hazırlanması zorunludur. Mali tabloların açık ve anlaşılır olması için, bu tablolarda bulunması gereken bilgilerin tümünün yer alması şarttır. Mali tablolar iki hesap dönemini karşılaştıracak şekilde düzenlenir. Mali tablolarda yer alan bilgilerin bir önceki dönem tablolarıyla tutarlı olarak verilmesi gerekir. Tablolarda yer alan hesap kalemlerini açık ve anlaşılır bir duruma getirmek için gerekli görülen bilgiler, mali tabloların dipnotlarında veya eklerinde verilir.

SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU ÖZKAYNAK DEĞİŞİM TABLOSU TEMEL MALİ TABLOLAR EK MALİ TABLOLAR BİLANÇO SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU GELİR TABLOSU NAKİT AKIM TABLOSU ÖZKAYNAK DEĞİŞİM TABLOSU KAR DAĞITIM TABLOSU FON AKIM TABLOSU

Mali Tablo Çeşitleri 1) Temel Mali Tablolar Bilanço Gelir Tablosu 8

BİLANÇO Bilanço, bir işletmenin belli bir anda sahip olduğu varlıklarla, bu varlıkların sağlandığı kaynakları bir düzen içerisinde gösteren mali tablodur. Bilançonun biçiminde dört bölüm bulunmaktadır. - Bilanço başlığı - Aktif tarafı - Pasif tarafı - Bilanço dipnotları 9

BİLANÇO Bilanço Başlığı: Bilanço başlığında mutlaka bulunması gereken üç önemli unsur vardır. Bunlar; işletmenin adı veya ünvanı, bilanço kelimesi ve bilanço tarihi. Aktif: Bilançonun sol tarafında, işletmenin varlıklarını (mevcutlarını ve alacaklarını) gösteren kısımdır. Pasif: Bilançonun sağ tarafında, işletmenin kaynaklarını (sermayesini ve borçlarını) gösteren kısımdır. Bilanço Dipnotları: Bilanço dipnotları ise bilançonun daha iyi anlaşılabilmesi ve yorumlanabilmesi için gerekli açıklamaların yazıldığı bölümdür. 11

Bilanço Tipleri Biçimlerine Göre Bilançolar 1) Hesap tipi bilanço: Bu bilançoda aktif ve pasif kalemleri muhasebede kullanılan hesap çizelgesine karşılıklı olarak yazılır. 12

Bilanço Tipleri 2) Rapor Tipi Bilanço: Bu bilanço aktif ve pasif kalemlerinin alt alta yazılması ile oluşturulur. 14

Bilanço Tipleri Kapsamına göre bilançolar 1) Özet bilanço: Genel olarak hesap grup tutarları gösterilir. 15

Bilanço Tipleri 2) Ayrıntılı Bilanço: Her hesap grupları yanında her hesap grubunda yer alan hesapları da gösterir. 16

Gelir Tablosu Gelir tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net kârı veya zararını gösteren bir tablodur. Gelir tablosu özet ve ayrıntılı gelir tablosu olmak üzere ikiye ayrılır. 17

Özet gelir tablosu 18

Ayrıntılı Gelir Tablosu 19

2 )Ek Mali Tablolar Mali Tablo Çeşitleri Satışların Maliyeti Tablosu Fon Akım Tablosu Nakit Akım Tablosu Kar Dağıtım Tablosu Öz kaynak Değişim Tablosu Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu 20

Satışların Maliyeti Tablosu Satışların Maliyeti Tablosu işletmelerin dönem içindeki stok hareketlerini, üretim maliyetlerini, satılan mamul maliyetlerini, satılan hizmet maliyetlerini gösterir. Bu tablo gelir tablosunda yer alan satışların maliyeti kaleminin detayını gösterir. Satışların maliyeti ayrı bir tablo şeklinde düzenlenerek ve hesaplanarak gelir tablosuna ek olarak konulmaktadır. 21

22

Fon Akım Tablosu İşletmelerin belirli bir hesap döneminde sağladığı fon kaynaklarını ve bunların kullanım yerlerini gösteren finansal bir tablodur. Fon akım tablosu hem yöneticilere hem de kredi sağlayanlara yardımda bulunan bir tablodur. Bu tablo sayesinde işletmenin faaliyetleri sonucu meydana getirilen ya da borçlanma şeklinde ortaya çıkan fonlar ile neler yapıldığı ve bu fonların nerelerde kullanıldığı açıkça görülmektedir. 23

Fon Akım Tablosu Fon akım tablosunun düzenlenmesi için birbirini izleyen en az iki dönemin bilançosu ile son dönemin gelir tablosuna ihtiyaç duyulur. Fon akım tablosunun temel olarak fon kaynakları ve fon kullanımları olmak üzere iki tarafı bulunmaktadır. Fon kaynakları ve fon kullanımları daima birbirine eşittir. 24

25

26

Fon çıkışı gerektirmeyen diğer giderler : Karşılık giderleri (Şüpheli alacak giderleri), Reeskont faiz giderleri, gelecek aylara ait giderler bu grupta dikkate alınır. Fon girişi sağlamayan gelirler: Reeskont faiz gelirleri, gelecek aylara ait gelirler bu grupta yer alır. 27

Ödenen Vergi ve Benzerlerinin Hesaplanması Önceki dönem borç ve gider karşılıkları(+) XXXX Cari dönem hesaplanan vergi karşılığı (+) XXXX Cari dönem borç ve gider karşılıkları (-) -XXXX Ödenen vergi ve benzerleri toplamı  (+,-)XXXX 28

Ödenen temettünün hesaplanması Önceki dönemin dönem net karı (+) Cari dönemde kar yedeklerindeki artış (-) Cari dönemde kar yedeklerindeki azalış (+) Cari dönemde geçmiş yıllar karları hesabındaki artış (-) Cari dönemde geçmiş yıllar karları hesabındaki azalış (+) Ödenen temettü (+,-)XXXX 29

Nakit Akım Tablosu Belirli bir dönemdeki işletmenin nakit kaynakları ile bu kaynakları kullandığı alanları gösteren bir tablodur. Nakit akım tablosunun düzenlenmesi için birbirini izleyen en az iki dönemin bilançosu ile son dönemin gelir tablosuna ihtiyaç duyulur. Nakit akım tablolarında sadece nakit giriş ve çıkışlar yer alır. Dolayısıyla Fon Akım Tablosundan daha dar kapsamlı bir tablodur. Nakit giriş ve çıkışına sebep olmayan gider ve gelirler veya iktisadi olaylar bu tabloda yer almazlar. 30

Nakit Akım Tablosu İşletmenin dönem başındaki kasa mevcudu ve banka hesaplarında bulunan mevduat dönem başı nakit mevcudu olarak tabloya aktarılır. Bir önceki dönemin dönem sonu nakit mevcudu bir sonraki dönemin dönem başı nakit mevcududur. Aynı dönemin dönem sonu nakit mevcudu ile dönem başı nakit mevcudu arasındaki olumlu veya olumsuz fark Nakit Artış veya Azalışını ifade eder. 31

32

33

FİRMA ANALİZİ A. Dönem Başı Nakit Mevcudu B. Dönem İçi Nakit Girişleri + 1) Satışlardan Elde Edilen Nakit 2) Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelirler ve Karlardan Dolayı Sağlanan Nakit 3) Olağandışı Gelir ve Karlardan Dolayı Sağlanan Nakit 4) Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Artıştan Sağlanan Nakit 5) Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklardaki Artıştan Sağlanan Nakit 6) Sermaye Artışından Sağlanan Nakit 7) Hisse Senedi İhraç Primlerinden Sağlanan Nakit 8) Diğer Nakit Girişleri C. Dönem İçi Nakit Çıkışları - 1) Maliyetlerden Kaynaklanan Nakit Çıkışı 2) Faaliyet Giderlerine İlişkin Nakit Çıkışı 3) Diğer Faaliyetlerden Olağan Giderler ve Zararlara İlişkin Nakit Çıkışı 4) Finansman Giderlerinden Dolayı Nakit Çıkışları 5) Olağandışı Gider ve Zararlardan Dolayı Nakit Çıkışı 6) Duran Varlık Yatırımlarına İlişkin Nakit Çıkışı 7) Kısa Vadeli Yabancı Kaynak Ödemeleri 8) Uzun Vadeli Yabancı Kaynak Ödemeleri 9) Ödenen Vergi ve Benzeri Yasal Yükümlülükler 10) Ödenen Temettüler 11) Diğer Nakit Çıkışları D. Dönem Sonu Nakit Mevcudu (A+B-C) = E. Nakit Artış veya Azalışı (B-C) FİRMA ANALİZİ

Nakit Akım Tablosu Diğer nakit girişleri: Hazır değerler, ticari alacaklar ve stoklar dışında kalan dönen ve duran varlık azalışları bu grup altında ele alınır. Diğer nakit çıkışları: Dönen varlıklar grubunda bulunan menkul kıymetler, diğer alacaklar ve diğer dönen varlıklar gruplarında bulunan kalemlerden artış olanlar burada yer alır. 35

Kar Dağıtım Tablosu Bu tablo işletmede elde edilen karın nasıl dağıtıldığını gösterir. Bu tabloda hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler sermaye şirketlerinde karın netleştirilmesi ile ilgili muhasebe kayıtlarına veri oluşturur. Ödenecek vergiler ve yasal yükümlülükler, ortaklara ödenecek 1. ve 2. temettüler, ayrılan 1. ve 2. tertip yasal yedekler, statü yedekleri, olağanüstü yedekler ve kârdan ayrılan özel fonlar açıkça belirtilir. 36

37

Özkaynak Değişim Tablosu Özkaynak değişim tablosu, ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen artış veya azalışları gösteren tablodur. Özkaynaklar Değişim Tablosu önceki dönem ve cari dönem verilerini kapsayacak şekilde düzenlenir. Tabloda; ödenmiş sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmiş yıllar kârları ve zararları, dönem net kâr ve zararı her dönem için dönembaşı tutarları, dönem içi değişiklikleri ve dönemsonu tutarları belirtilerek gösterilir. 38

39

Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu Bu tablo, net işletme sermayesindeki değişimin hangi dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak kalemine yansıdığını gösterir. Buna bağlı olarak dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki artış veya azalışlar hesaplanarak bunların net işletme sermayesi üzerindeki etkileri ortaya konur. Diğer bir ifadeyle Net İşletme Sermayesi Değişim Tablosu dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki artış veya azalışın kaynak ve kullanım yerlerini göstermektedir. 40

Mali (Finansal) Analiz Mali Analiz, bir firmanın mali durumunu görebilmek, faaliyet sonuçlarını ve finansal yönden gelişmesini değerlendirebilmek, gelişme yönlerini saptayabilmek, firma ile ilgili geleceğe dönük tahminlerde bulunabilmek için mali tablolarda yer alan kalemler arasındaki ilişkilerin ve bunların zaman içinde göstermiş oldukları eğilimlerin incelenmesidir. 41

Mali Analiz Mali tablolar analizi çalışması, çeşitli gruplar tarafından farklı amaçlarla yapılmaktadır. İşletme İçi Çevreler İşletme yöneticileri, İşletme sahipleri ve ortaklar İşletme Dışı Çevreler Yatırım alanı arayan sermayedarlar Potansiyel ortaklar Kredi kuruluşları İşletme ile ticari ilişkide bulunan diğer işletmeler Devlet 42

43

Mali Analiz Mali analiz işletme ile ilgili aşağıda belirtilen konularda açık bilgiler verir: İşletmenin likidite durumu, Karlılık durumu, Finansal durumu, Aktiflerini kullanma durumu, İşletme hakkındaki önemli trendler. 45

Mali Analiz Çeşitleri Kapsamlarına göre mali analizler Yapılma amaçlarına göre mali analizler Analizi yapan kişiye göre mali analizler 46

Kapsamlarına Göre Mali Analizler 1) Statik Analiz 2)Dinamik Analiz 47

1) Statik Analiz Belirli bir tarihe veya belirli bir döneme ilişkin mali tablolardaki kalemler arasında mevcut ilişkilerin tespiti ve değerlendirilmesine “Statik Analiz” denir. Statik analiz tek bir dönemle ilgili olarak yapılır. Statik analiz, oranlar, dikey yüzdeler ve diğer analitik tekniklerle yapılır. Statik analizle, işletmenin belli bir faaliyet dönemiyle ilgili yararlı ve önemli bilgiler elde edilmesine karşılık, sadece dikey bir analizin yapılması, başka bir ifadeyle bilgilerin karşılaştırılmaması bu analizin eksik yönüdür. 48

2) Dinamik Analiz İşletmenin birden fazla döneme ilişkin mali tablolarındaki kalemler arası ilişkinin ve bu kalemlerin zaman içerisinde göstermiş olduğu eğilimlerin belirlenmesi ve yorumlanması şeklindeki analize “dinamik analiz” denir. Dinamik analiz ile işletmenin yönetim tarzı, finansal politikaları, geçmiş dönemlerdeki karlılığı, borç ödeme gücü ve geçmiş finansal durumunda görülen eğilimlere ilişkin yargılara varmak mümkün olmaktadır. 49

2) Dinamik Analiz Dinamik analizde işletmenin cari dönem bilgileri Geçmiş dönem faaliyet sonuçlarıyla İşletmede belirlenen standartlarla Sektör veya benzer işletme sonuçlarıyla Genel standartlarla karşılaştırılır. Bu analizde karşılaştırmalı mali tablolar, dikey ve yatay yüzde ile oran analizi tekniklerinden yararlanılır. 50

1)Yönetim Analizleri 2) Kredi Analizleri 3) Yatırım Analizleri Yapılma Amaçlarına Göre Mali Analizler 1)Yönetim Analizleri 2) Kredi Analizleri 3) Yatırım Analizleri 51

1) Yönetim Analizleri Yönetim analizi, yönetim çalışmalarının etkinliğini sağlamak için yapılan bir finansal analiz türüdür. Yönetim analizinde hem statik hem de dinamik analizden yararlanılır. Bilanço ve gelir tablolarının incelenmesi ve yorumlanması analizin kapsamındadır. 52

Yönetim Analizinin Amaçları İşletmenin faaliyet sonuçlarını ölçmek, İşletmenin çeşitli bölüm ve mamulleriyle ilgili verimlilik ve karlılık durumlarını belirlemek, İşletmenin likidite, karlılık, verimlilik ve mali yapısı ile ilgili bilgiler elde etmek, İşletmenin likidite, karlılık, verimlilik ve mali yapısını geçmiş yılların sonuçları ile karşılaştırıp değerlendirmek, İşletmenin sektör içindeki yeri ve başarısı konusunda bilgi edinmek. 53

2) Kredi Analizleri Kredi analizi, işletmenin likidite durumu ve kısa vadeli borçlarını ödeme yeteneğinin saptanması ile ilgilidir. Bu tür analizler çoğunlukla kredi veren kurumlar tarafından yapılır. Kredi kuruluşlarının yapmış olduğu kredi analizleri ile işletmeden alacaklı olan satıcıların yapmış olduğu analizler arasında büyük benzerlik bulunur. Kredi kurumlarının bu tür analizlerdeki amacı, kredi isteminde bulunan işletmenin finansal durumu ve faaliyetleri konusunda bir yargıya ulaşabilmektir. 54

2) Kredi Analizleri Kredi analizlerinde işletmenin dönen varlıkları ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiler yanında, dönen varlıkların yapısı, sermaye yapısı, öz kaynak, yabancı kaynak dengesi, duran varlıkların yapısı ve finansman yöntemleri üzerinde durulur. Kredi analizi yapılırken bilanço ve gelir tablolarının yanı sıra, işletmeye ilişkin gelişme trendleri ile işletme yöneticilerinin özellikleri ve yeteneklerinden de yararlanılır. 55

3) Yatırım Analizleri Yatırım analizi, bir işletmenin mevcut ve potansiyel hissedarları ile, işletmeye uzun vadeli kaynak sağlayan ya da bunları sağlamayı düşünen bireylerce yapılır. Bu analizin amacı; işletmenin gelecek dönemlere ilişkin kazanma gücünü saptamaktır. Bir işletmenin mevcut ortakları ile işletmeye ortak olmayı düşünenler, işletmenin sürekliliği, yatırımın güvencesi, karlılık ve gelecekteki kazanma gücü, hisse senetlerinin değerindeki artışlar, kar dağıtım politikası ve bunların gösterdiği eğilimle ilgilenirler. 56

Analizi Yapan Kişiye Göre Mali Analizler 2) Dış Analiz 57

1) İç Analiz İç analiz, işletme içindeki kişilerce yapılır. Basılı raporlar dışında, işletmede bulunan tüm belgeler bu tür finansal analizin yapılmasında kullanılır. İç analizin temelinde genel olarak yönetim analizleri bulunmaktadır. Bu analizde bütün analiz yöntemlerinden yararlanıldığı gibi özellikle işletmeyi oluşturan bölüm performanslarının ölçülmesine yönelik tekniklerde kullanılır. Bunların başında da pazar dağılım analizleri, üretim maliyeti ve karlılık analizleri, kapasite kullanım analizi ve müşteri memnuniyet analizi gibi teknikler gelir. 58

2) Dış Analiz Analizi yapan kişi eğer işletme dışından bir kişi ise yapılan analize dış analiz denir. Dış analiz, işletmeye mal satan kuruluşlar, kredi kuruluşları, hisse senedi ve tahvil sahipleri tarafından yapılır ve bu analizde yalnızca işletmeye ilişkin basılı raporlar kullanılır. Bu nedenle analistin, işletmenin verdiği bilgilerle yetinmesi gerekmektedir. 59

Mali Analizin Başarı Koşulları ve Sınırları 1. Koşul: Analizin temelini oluşturan mali tabloların muhasebe temel kavramlarına ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uyularak hazırlanmış olmaları gerekir. 2. Koşul: Analizi yapanın yeterli bilgiye sahip olması ve samimi olmasıdır. Analizci, konu ile ilgili eğitim almış olmalı, muhasebe teori ve uygulamaları konusunda yeterli bilgiye sahip olmalı, tarafsız ve ön yargısız davranmalıdır. 60

Mali Analizin Başarı Koşulları ve Sınırları Temel mali tablolar işletmenin nihai durumunu göstermez. (Mali tablolar işletmenin bugünkü gerçek değerini değil, muhasebe kavram ve ilkeleri doğrultusunda oluşan değerini gösterir.) Temel mali tablolar enflasyondan etkilenir. Temel mali tablolar, onları düzenleyenin kişisel kararlarından etkilenir. (Amortisman yönteminin belirlenmesi, stok değerleme yönteminin seçimi, karşılık ayrılması gibi) 61

Mali Analiz Teknikleri Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi 1 Dikey Yüzde Analizi 2 Eğilim (Trend) Yüzdeleri Analizi 3 Oran Analizi 4 62

1) Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi Bir işletmenin birbirini izleyen en az iki veya daha fazla faaliyet dönemine ait mali tablolarının karşılaştırmalı olarak düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman içinde göstermiş olduğu gelişmelerin ve değişikliklerin tespit ve incelenmesidir. Bu analiz türü birden fazla döneme ait bilgilerin karşılaştırılması ve değerlemesini içerdiğinden dinamik bir yapıya sahiptir. 63

1) Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi Karşılaştırması yapılacak cari ve önceki dönem mali tabloları aynı zaman dilimlerini kapsamalıdır. Bir işletmenin cari yılına ait mali tablolar diğer işletmelerin aynı dönemine ait mali tablolarıyla karşılaştırılabilir. Karşılaştırmalı tablolar aracılığıyla artış ve azalışların analizi ve yorumu için önce karşılaştırmalı mali tabloların düzenlenmesi daha sonra da değişimlerin yorumlanması gerekir. 64

Karşılaştırmalı Bilanço ve Gelir Tablosunun Düzenlenmesi Kalemlerdeki değişim yüzdesi aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır. 65

Örnek ABC A.Ş.’nin Y1 ve Y2 faaliyet dönemlerine ilişkin bilanço ve gelir tablolarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. 66

67

68

Çözüm 69

70

71

Örnek Yorum Hazır değerler: İşletmenin hazır değerleri Y2 yılında Y1 yılına göre 1.000.-TL ve %14 oranında artış göstermiştir. Bu artışın nedeni peşin satışlardan olabileceği gibi, yabancı kaynaklardaki artıştan da olabilir. Ticari alacaklar: Ticari alacaklar Y2 yılında Y1 yılına göre 2.500.-TL ve %100 oranında artış göstermiştir. Brüt satışların %124 ve stoklardaki artışın %113 oranında artması ticari alacaklardaki artışın kredili satışlardan kaynaklandığını söyleyebiliriz. 72

Örnek Yorum Stoklar: İşletmenin stokları Y2 yılında bir önceki yıla göre 9.000.-TL ve %113 oranında artış göstermiştir. Stoklardaki artış kısa vadeli borçlardan kaynaklanmakta olup işletmenin kredili mal alışı yapmış olduğu söylenebilir. Toplam Dönen Varlıklar: İşletmenin toplam dönen varlıkları Y2 yılında Y1 yılına göre 17.500.-TL ve %95 oranında artış gerçekleşmiştir. Bu artışın nedeni kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklardaki artışlar ve öz kaynaklardaki artıştan kaynaklandığı söylenebilir. 73

Örnek Yorum Maddi Duran Varlıklar: Maddi duran varlıklar Y2 yılında bir önceki yıla göre 3.000.-TL ve %85 oranında artış göstermiştir. Maddi duran varlıklardaki artışın kaynağı ödenmiş sermaye dışında öz kaynaklardaki artıştan olduğu söylenebilir. Toplam Duran Varlıklar: Toplam duran varlıklar da 5.200.-TL ve %106 oranında artış gerçekleşmiştir. Bunun bir kısmı öz kaynaklardaki artıştan bir bölümü ise uzun vadeli yabancı kaynaklardan karşılanmıştır. 74

Örnek Yorum Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar: Kısa vadeli yabancı kaynaklar bir önceki yıla göre 15.500.-TL %119 oranında artış göstermiştir. Bu artışın nedeni dönen varlıklardaki artıştan kaynaklanmaktadır. Kısa vadeli yabancı kaynaklardaki artış oranının, dönen varlıklardaki artış oranından yüksek olması, işletmenin net işletme sermayesi sıkıntısı yaşayacağı, ileride borç ödeme kabiliyetinin zayıflayacağı anlamına gelir. 75

Örnek Yorum Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar: Uzun vadeli yabancı kaynaklar bir önceki yıla göre 2.200.-TL ve %96 oranında artış göstermiştir. Bu artışın nedeni mali borçlar ve borç ve gider karşılıklarından kaynaklanmaktadır. Öz Kaynaklar: Öz kaynaklar Y2 yılında Y1 yılına göre 5.000.-Tl ve %63 oranında artmıştır. Bu artış yedekler ve dönem karındaki artıştan kaynaklanmıştır. Öz kaynakların mutlak ve oran itibari ile yabancı kaynaklardaki artıştan daha az olması bozuk bir dengenin olduğunu göstermektedir. 76

Örnek Yorum Brüt Satış Karı: Brüt satış karı Y2 yılında Y1 yılına göre 8.000.-TL %200 oranında artış göstermiştir. Satışlardaki artış oranının, satışların maliyetindeki artış oranından daha yüksek olması olumlu bir gelişme olarak söylenebilir. Faaliyet Karı: Faaliyet karı Y2 yılında Y1 yılına göre 5.000.-TL %250 oranında artış göstermiştir. Faaliyet kardaki artışın brüt satış karına göre daha yüksek olmasının nedeni faaliyet giderlerindeki artıştan kaynaklanmıştır. Dönem Net Karı: Dönem net karı Y2 yılında Y1 yılına göre 4.000.-TL %400 oranında artış göstermiştir. 77

2) Dikey Yüzde Analizi Bu tekniğin uygulanmasında finansal tabloların varlık ve kaynak yapılarında yer alan her kalemin varlıklar veya kaynaklar toplamı içindeki oranı yüzde olarak belirlenir. Dikey yüzde yöntemi ile tek bir döneme ait mali tablolar analiz edilebileceği gibi birden fazla dönemin mali tabloları da analiz edilebilir. Bu nedenle dikey yüzdeler hem statik hem de dinamik bir analiz yöntemi niteliği taşır. 78

2) Dikey Yüzde Analizi Dikey yüzdeler yöntemi işletmeler arası karşılaştırmalar veya işletmenin sektör içindeki yerini belirleme açısından veya işletmenin mali yapısında meydana gelen değişiklikleri izleme açısından yararlı bir araç niteliğindedir. Dikey yüzdeler yöntemine göre düzenlenmiş mali tablolar, farklı büyüklükteki işletmeler arası karşılaştırma için ortak bir baz oluştururlar. Bu yöntemle işletmenin mali tabloları rakip işletmelerin mali tabloları ile karşılaştırılabilir. 79

Bilanço Dikey Yüzdelerinin Hesaplanması Hesapların Aktif Toplamı İçindeki Payı Hesapların Pasif Toplamı İçindeki Payı 80

Gelir Tablosu Dikey Yüzdelerinin Hesaplanması Gelir tablosundaki net satışlar toplamı yüz kabul edilir ve her bir gelir tablosu kaleminin net satışlar içindeki yüzdesi hesaplanır. 81

Örnek 82

83

84

3) Eğilim (Trend) Yüzdeleri Analizi Eğilim (trend) yüzdeleri ile analiz tekniğinde, finansal tabloların varlık ve kaynak yapılarında yer alan kalemlerin zaman içinde göstermiş oldukları eğilimler incelenmektedir. Eğilim yüzdeleri yönteminin uygulanmasında iki yaklaşım bulunmaktadır. Baz yıla (temel yıl) göre eğilim hesaplanması Bir önceki yıla göre eğilim hesaplanması 85

Baz yıla (temel yıl) göre eğilim hesaplanması Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait mali tablolarda yer alan kalemlerin temel (baz) alınan mali tablo kalemlerine göre gösterdiği artış veya azalışlar yüzde olarak hesaplanır. Bu şekilde işletmenin mali tablolarında yer alan her bir kalemin temel kabul edilen yıla göre yüzde olarak gelişme trendi bulunur. Temel yıl olarak mali tablo serisinin ilk yılı kabul edilir. Eğilim yüzdeleri hesaplanacak dönemin analizinden beklenen yararın sağlanabilmesi için mümkün olduğu kadar uzun bir süreyi kapsaması gerekir. 86

Baz Yıla Göre Bilanço ve Gelir Tablosu Eğilim Yüzdelerinin Hesaplanması Eğilim yüzdelerinin hesaplanmasında baz yıl yöntemi benimsendiğinde genel ekonomi ve işletme bakımından normal tamamlanmış bir yıla ait mali tablolar baz olarak alınır ve bu yılın bütün rakamları 100 kabul edilir. Diğer yıl kalemlerindeki değişimler baz yıla göre hesaplanır. 87

Tüm rakamlar 100 kabul edilir 88

89

Tüm rakamlar 100 kabul edilir 90

Baz Yıla Göre Bilanço ve Gelir Tablosu Eğilim Yüzdelerinin Hesaplanması Eğilim yüzdeleri ile analiz tekniğinin amacı, birbirleriyle ilişkili olan kalemlerdeki eğilimlerin uzun dönemde etkileşimini incelemektir. Böylece işletmenin, kendi içinde dinamik bir analizi yapılarak, finansal durumun ve faaliyet sonuçlarının bütünü hakkında bilgi sahibi olmak olanaklı hale gelmektedir. Eğilimlerin karşılaştırılmasında, her kalemin gösterdiği eğilimin belirlenmesi ve eğilimler arasındaki farkın ortaya konulması gerekir. Eğilim değerleri endeks şeklinde pozitif değerler olup, 100’ün üzerindeki değerler artışı, 100’ün altındaki değerler azalışı ifade eder. 91

Baz Yıla Göre Bilanço ve Gelir Tablosu Eğilim Yüzdelerinin Hesaplanması Eğilim yüzdeleri tekniğine göre düzenlenmiş tablolar, birbirleri ile ilişkili kalemlerin eğilim yüzdelerine göre yorumlanır. Bir kalemde ortaya çıkan durum karşısında ilişkili olan diğer kalemdeki durumu, eğilimlerin etkileri ile gelişmenin işletmenin finansal durumu açısından olumlu olup olmadığı incelenir. 92

Bir Önceki Yıla Göre Bilanço ve Gelir Tablosu Eğilim Yüzdelerinin Hesaplanması Bu hesaplama şeklinde mali tablo kalemlerindeki değişim daima bir önceki yıla göre hesaplanır. 93

Tüm rakamlar 100 kabul edilir 94

Tüm rakamlar 100 kabul edilir 95

Bir Önceki Yıla Göre Bilanço ve Gelir Tablosu Eğilim Yüzdelerinin Hesaplanması Bu yöntemde de eğilimlerin karşılaştırılmasında, her kalemin gösterdiği eğilimin belirlenmesi ve eğilimler arasındaki farkın ortaya konulması gerekmektedir. Eğilim değerleri endeks şeklinde pozitif değerler olup, 100’ün üzerindeki değerler artışı, 100’ün altındaki değerler azalışı ifade etmektedir. 96

4) Oran Analizi Oran, mali tablolarda yer alan iki kalem arasındaki ilişkinin matematiksel ifadesidir. Tek başına oran herhangi bir anlam ifade etmez. Oran herhangi bir standartla karşılaştırıldığında anlam kazanır. Mali tablolardan çok sayıda oran hesaplamak mümkündür. Ancak oran hesaplamaktan amaç yorumlanabilir bilgi üretmek olmalıdır. Bu nedenle anlamlı ilişki içinde bulunan kalemler seçilerek birbiriyle oranlanır. Daha sonra bulunan sonuçlar, geçmiş yıl sonuçlarıyla, benzer işletme oranlarıyla veya var ise genel standartlarla karşılaştırılarak işletmenin mali durumu yorumlanır. 97

Oran Analizinde Dikkate Alınması Gereken Unsurlar Anlamsız oran kullanmaktan kaçınılmalıdır. Oranlar doğru ve amaçlara uygun biçimde yorumlanmalıdır. Oran sonuçları, oranda yer alan değerlerin tutarları da dikkate alınarak yorumlanmalıdır. Oranlar değerlendirilirken işletmenin geçmiş yıllar bilgileri yanında sektörün genel gidişi de dikkate alınmalıdır. Oranlardaki değişikliklerin nedenleri ve işletme açısından taşıdığı önem doğru belirlenmelidir. 98

Oranların Sınıflandırılması Finans yöneticileri, firmanın likidite durumu, sermaye yapısı, varlıkların kullanılmasında etkinlik, karlılık gibi firmanın her yönüyle ilgili olduklarından, analizde değişik soruları yanıtlayacak çeşitli oranlar kullanmaktadırlar. Bu durumda oranlar: Likidite oranları Mali Yapı Oranları Varlık Kullanım Oranları (Faaliyet Oranları) Karlılık Oranları Borsa Performans Oranları olarak sınıflandırılmaktadır. 99

1. Likidite Oranları Likidite oranları, bir işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünü ölçmeye yardım eder. Ayrıca likidite oranları işletmelerin net işletme sermayelerinin yeterli olup olmadığını tespit etmek içinde kullanılmaktadır. Bu analizde kullanılan oranlar şunlardır: Cari Oran Likidite Oranı Nakit Oranı 100

Cari Oran Bir firmanın kısa vadeli borçlarını karşılayabilme gücünü ortaya koymakta olup, dönen varlıkların kısa vadeli borçlara oranlanmasıyla ölçülmektedir. Genel olarak bu oranın 2 olması yeterli görülmektedir. Sektörel bazda analizlerde sektör ortalamalarının da dikkate alınması gerekmektedir. Cari oranın büyük olması işletmenin ihtiyacından fazla dönen varlığa sahip olduğunu, oranın küçük olması net işletme sermayesinin yetersiz olduğunu gösterir. 101

Likidite Oranı Likiditesi yüksek olan dönen varlıkların kısa süreli yabancı kaynakları karşılayabilme gücünü ortaya koymaktadır. Genel kabul görmüş kurallara göre Likidite Oranının 1 olması yeterli görülmektedir. 102

Nakit Oranı Bu oran işletmenin elindeki mevcut hazır değerlerle kısa vadeli yabancı kaynakların ne ölçüde karşılandığını gösterir. Nakit oranı sektörden sektöre farklılık göstermekle birlikte genel olarak 0,20 olması yeterli kabul edilir.

2)Mali Yapı Oranları Bu oranlar varlıkların ne kadarlık kısmının kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla ne kadarlık kısmının ise öz kaynak ile finanse edildiğini, öz kaynaklarla yabancı kaynaklar arasında uygun bir denge bulunup bulunmadığını belirlemede kullanılırlar. Öz kaynakların toplam kaynaklar içindeki oranının yüksek olması, işletmeye kredi verenler açısından riski azaltır.

Yabancı Kaynak Oranı Kaldıraç oranı olarak da ifade edilen bu oran, varlıkların ne kadarının yabancı kaynaklarla karşılandığını ortaya koymaktadır. Oranın yüksek olması, kredi verenler açısından firmanın emniyet marjının dar olduğunu, firmanın yüksek faiz yükü altına girdiğini, dolayısıyla faiz ve anapara geri ödeme yükümlülüğü esnasında firmanın sıkıntıya düşebileceğini ortaya koymaktadır. Bu oranda dengenin iyi sağlanması çok büyük önem arz etmektedir. Bu oranın %50 civarında olması normal karşılanabilir.

Özkaynak Oranı Bu oran firmanın varlıklarının ne kadarının öz kaynaklarla karşılandığını göstermektedir. Bu oranda da dengenin çok iyi sağlanması çok büyük önem arz etmektedir. Bu oranın çok yüksek olması firmanın vergi tasarrufundan yararlanma fırsatını kaçırdığını; buna karşılık bu oranın çok düşük olmasının da firmanın sabit yükümlülüklerini karşılayamaması anlamına gelmektedir. Bu oranın %50 civarında olması normal karşılanabilir.

Kısa Vadeli Yabancı Kaynak Oranı Bu oran, bir firmanın varlıklarının ne kadarını kısa vadeli yabancı kaynakla finanse ettiğini göstermektedir. Oranın, genel olarak toplam pasif değerinin 1/3’ünü aşmaması gerektiği belirtilmektedir.

Uzun Vadeli Yabancı Kaynak Oranı Bu oran, varlıkların ne kadarının uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini ortaya koymaktadır. Oranın genel olarak 1/6 seviyesinde olması istenir.

Yabancı Kaynaklar Vade Yapısı Oranı Bu oran, toplam yabancı kaynaklar içerisinde, kısa vadeli yabancı kaynakların ağırlığını ortaya koymaktadır. Oranın genel olarak 2/3 seviyesinde olması istenir.

3) Varlık Kullanım Oranları Varlık kullanım oranları, işletme faaliyetlerinde kullanılan varlıkların etkili bir biçimde kullanılıp kullanılmadığı dolayısıyla aktiflerin verimli kullanılıp kullanılmadığı ölçülmektedir. Faaliyet oranları olarak da bilinen bu oranlar satışlar ile çeşitli aktif kalemleri arasında uygun bir denge ve ilişki bulunduğunu varsayar.

Alacak Devir Hızı Ticari alacaklar ile net satışlar arasında kurulacak bir ilişki alacaklar devir hızı oranını verir. Alacakların devir hızı ticari alacakların dönemde kaç defa tahsil edildiğini gösteren bir orandır. Oranın yüksek olması ticari alacakların vadelerinin kısa ve vadelerinde tahsil edilebildiğini gösterir. Alacakların devir hızı düştüğünde, alacakların tahsil süresinin uzun olacağı, şüpheli alacakların ve alacakların tahsil giderlerinin artacağını gösterir.

Alacakların Ortalama Tahsil Süresi Bir firmanın, alacaklarını ne kadar sürede tahsil ettiğini ortaya koyan bir orandır. Oran kredili satışlarda alıcılara ne kadar süre vade tanındığını ifade eder ve söz konusu oranın satıcıların işletmeye tanıdığı vadeyi aşmaması gerekmektedir. AOTS, bir firmada ne kadar düşük olursa, firma alacak yönetiminde o kadar etkili ve başarılı olarak değerlendirilir. Oranın üretim işletmelerinde 30 gün olması uygun bulunmaktadır. 114

Stok Devir Hızı Bir firmanın stoklarını ne kadar etkili kullandığını ortaya koyan önemli bir orandır. Stok devir hızı oranı, stokların yılda kaç kez satışa konu olduğunu gösterir. Stok devir hızının yüksek olması stokların bekleme süresinin az olduğunu ve dolayısıyla işletmenin likiditesinin yüksek ve aktiflerin etkin kullanıldığını gösterir. Stok devir hızının düşük çıkması ise stoklama süresinin fazla olduğu ve malların sürümünün yavaş olduğunu gösterir. 115

Stok Devir Süresi Bu oran, bir firmadaki stokların ne kadar sürede tüketildiğini ortaya koymaktadır. Stok devir süresi, bir firmada ne kadar düşük olursa, firmanın stok yönetiminde o düzeyde başarılı olduğunu söyleyebiliriz. 116

Aktif Devir Hızı Bir işletmenin varlıklarını ne kadar etkin kullandığını ortaya koyan bir orandır. Aktif devir hızı, aktifin kaç katı oranında net satış hasılatı elde edildiğini gösterir. Oranın yüksek olması işletmenin aktiflerden yeterince yararlanıldığını, düşük olması ise aktiflerden etkin bir şekilde yararlanılmadığının gösterir. 117

4) Karlılık Oranları Karlılık oranları işletmenin faaliyetleri sonucu yeterince kar sağlayıp sağlamadığını ölçmeye yardımcı olur. Karlılık oranları üç grupta incelenebilir; Öz kaynaklar üzerinden karlılık oranları Satışlar üzerinden karlılık oranları Varlıklar üzerinden karlılık oranları 118

Öz kaynaklar üzerinden karlılık oranları Dönem Net Karının Öz kaynaklara Oranı: Bu oran, dönem net karının öz kaynaklar içerisindeki oranını gösterir. Bu oranın yüksek çıkması işletme yönetiminin faaliyetlerdeki bir başarısı olarak yorumlanmaktadır. Düşük çıkması ise işletmenin ve dolayısıyla yönetimin başarısızlığı olarak yorumlanmaktadır. 119

Öz kaynaklar üzerinden karlılık oranları Dönem Karının Öz Kaynaklara Oranı: Vergiden önceki karın öz kaynaklara oranı vergi yükünden kaynaklanabilecek hataların önüne geçilmesine imkan sağlar. 120

Satışlar üzerinden karlılık oranları Brüt Satış Karı Oranı: Oran işletmenin ana faaliyet konusu işlemlerinden ne oranda kar elde ettiğini gösterir. Brüt satış karı oranının yüksek olması, işletmenin ana faaliyet konusu işlemlerinden kar elde ettiğini ve işletmenin mal ve hizmet satışlarının karlı olduğunu gösterir. 121

Satışlar üzerinden karlılık oranları Faaliyet Karı Oranı: Faaliyet karı oranı; işletmenin net satılarından yüzde kaç olarak faaliyet karı elde ettiğini gösterir. Oranın yüksek olması işletmenin ana faaliyetlerinde başarılı olduğunu gösterir. 122

Satışlar üzerinden karlılık oranları Dönem Net Karı Oranı: Bu oran, tüm giderlerle birlikte, vergiler de karşılandıktan sonra net satışların karlılık oranını verir. Net kar oranı, net satışların yüzde kaçı kadar net kar elde edildiğini, başka bir ifade ile net satışların ne kadarlık kısmının net karı kapsadığını gösterir. 123

Varlıklar üzerinden karlılık oranları Aktif Karlılık Oranı: Bu oran, bir firmanın yapmış olduğu yatırımın karlılığını, başka bir deyişle varlıklarını ne ölçüde verimli kullandığını göstermektedir. 124

5) Borsa Performans Oranları İşletmenin mevcut ortakları ve potansiyel yatırımcılar için işletmenin pay sahiplerine yeterli bir kazanç sağlanıp sağlanmadığının saptanmasında hisse senetlerinin mali değerinin bilinmesi ve hisse başına ne kadar kar payı ödeneceğinin bilinmesi önem taşımaktadır. Bu kapsamda yer alan oranlar şunlardır; Fiyat-kazanç oranı Piyasa değeri/defter değeri oranı Hisse senedi başına kar oranı 125

Fiyat-kazanç oranı Oran, işletmenin ortaklarına şirketin hisse senetlerinin borsadaki değerinin yüzde kaçı oranında kar bıraktığını gösterir. Hisse senedinin rantabilitesi olarak tanımlanan bu oran, gerek mevcut ve gerekse de potansiyel ortaklar açısından önemlidir. (İşletmenin toplam borsa değeri= Bir hissenin borsa fiyatı * Hisse senedi sayısı) 126

Piyasa değeri/Defter değeri oranı Bu oran hisse senedi yatırımcılarına alma, satma veya elde tutma kararlarında yardımcı olabilir. Katsayı büyüdükçe, hisse senedinin fazla değer kazandığı anlamı çıkar. Dolayısıyla bu katsayının artması hisse senedinin satılması, küçülmesi ise satın alınması yönünde işaret verir. 127

Hisse senedi başına kar oranı İşletmenin her bir hisse senedi başına ne miktarda kar elde ettiğini tespit etmek amacıyla hesaplanır. 128

Du Pont Analizi Bu analiz uzun yıllar Du Pont firması tarafından uzun bir süre kullanıldıktan sonra açıklanmış ve bu nedenle bu isimle literatüre girmiştir. Du Pont analizi işletmenin yatırımlar üzerinden karlılığını etkileyen unsurların analizini kapsar. Analiz işletmenin yatırımları üzerinden karlılığını artırabilmek için alınabilecek önlemler konusunda faydalı bir inceleme süreci sunar.

Kaynaklar Adem Çabuk, İbrahim Lazol, Mali Tablolar Analizi, Ekin Basım Yayın.  Mustafa Savcı, Mali Tablolar Analizi, Murathan Yayınevi Fehmi Karasioğlu, Tevfik Eren, Finansal Tablolar Analizi, Eğitim Kitabevi Ali İhsan Akgün, Famil Şamiloğlu, Finansal Raporlama Standartlarına Uygun Finansal Tablolar Analizi, Ekin Basım Yayın