Bölüm 1 İktisat ve İktisat Bilimi David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill Education, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

İktisat Biliminin Doğuşu Kaynakların sınırlıdır… Dolayısıyla bir toplumun üretebileceği mal ve hizmetler de sınırlı miktardadır… Buna karşın toplumun maddi ihtiyaçları sınırsızdır. Sonsuz ihtiyaçlarla sınırlı üretim arasındaki çelişkiye ekonomide kıtlık sorunu adı verilir. İktisat diye ayrı bir bilim dalının ortaya çıkmasının nedeni bu kıtlık sorunudur. Eğer her insan istediği her mal ve hizmete istediği miktarlarda bir bedel ödemeden sahip olabilseydi, iktisat bilimine gerek kalmayacaktı....

İktisat Biliminin Doğuşu İktisat KIT kaynakların SINIRSIZ insan isteklerinin tatmin edilebilmesi için EN ETKİN dağılımını inceleyen bilim dalıdır.

İktisat Biliminin Amacı Bir toplumda; Hangi malların Kimin için ve Nasıl üretileceği sorularına cevap arar. İktisat, toplumdaki üretim, tüketim, dağılım ve birikim süreçlerini inceleyen bir sosyal bilimdir.

Örnek: İktisat Ne ile ilgilenir? Yıllık Ortalama Petrol Fiyatları Petrol fiyatları 1973-74 arasında 3 kat, ve 1979-80 arası iki kat artmıştır ve pek çok ülke ve kişiyi etkilemiştir.

Petrol fiyatındaki artış... Neyin üretileceğini Daha ekonomik motorlu araçlar Nasıl üretileceğini Daha farklı enerji kaynakları kullanarak Kimin için üretileceğini etkiler Petrol üreticilerinin alım gücü artarken, petrol ithal edenler fakirleşir Birleşik Arap Emirliği’ndeki emlak patlaması

Dünya Nüfusu ve Gelirinin Dağılımı (2006) 8

Gelir Dağılımı ve 3 Soru Fakir ülkeler dünya nüfusunun %40’ını oluşturdukları halde, toplam gelirin sadece %3’ünü alıyor. Zengin ülkelerse, %15 nüfus payına karşılık gelirin %80’ini alıyor. Kim için üretim? Zengin ülke tüketicileri için Ne üretiliyor? Zengin ülke tüketicilerinin mal ve hizmet tercihleri Nasıl üretiliyor? Maliyeti daha düşük olan emek-yoğun tekniklerle

Fırsat Maliyeti (Opportunity Cost) Kaynaklar (emek, sermaye, toprak) kısıtlı olduğundan ekonomiler istedikleri kadar mal ve hizmetler üretimi gerçekleştiremezler. Ya da harcanacak bütçe sınırlı olduğu için her istenildiği kadar ürün ve hizmeti istenildiği miktarlarda tüketilememektedir. Neyi, ne kadar üretileceği (tüketileceği) kararını verirken kullanılan kavram Fırsat Maliyeti (opportunity cost) Bir maldan bir birim daha fazla tüketmek (ya da üretmek) için diğer maldan ne kadar az tüketeceğimizi (ya da üreteceğimizi) anlatır.

Fırsat Maliyeti (Opportunity Cost) Örnekler: …üniversiteye gitmek sadece harcı, kitap satın almayı ve diğer masrafları değil, aynı zamanda çalışsaydınız kazanacağınız ücretleri de içermektedir... …filme gitmek sadece bilete ödediğiniz fiyatı değil, aynı zamanda tiyatro için harcayacağınız zamanın değerini de içermektedir.. 11

Üretim Olanakları Eğrisi Bir toplumda eldeki sınırlı kaynaklar (üretim faktörleri) ve mevcut teknoloji düzeyi ile üretilebilecek azami (maksimum) mal ve hizmet bileşimlerini gösteren eğridir. Üretim Faktörleri: Toprak Emek Sermaye (fiziki sermaye ve teknik bilgi birikimi)

Üretim Olanakları Eğrisi Hayali bir ekonomide iki ürün, tüketim ve sermaye malları üretildiğini varsayalım

Üretim Olanakları Eğrisi Eğri üzerindeki noktalar veri kaynak (işgücü, toprak, sermaye) ve teknoloji düzeyinde üretilebilecek azami miktarları gösterir. Eğri üzerindeki her nokta etkin (efficient) düzeyleri gösterir. Eğrinin içinde kalan bölgedeki noktalar ise “etkin olmayan” düzeyleri gösterir. Kaynaklar daha etkin kullanılabilir. Eğrinin dışında kalan alandaki noktalar ise mevcut kaynak ve teknoloji düzeyiyle ulaşılması imkansız üretim düzeylerini gösterir. O düzeye, emek, sermaye, toprak ve teknik bilgi artışı sonucunda ulaşılabilir. Bu durumda eğri o noktalardan geçecek şekilde üste kayacaktır.

Üretim Olanakları Eğrisi Hayali bir ekonomide iki ürün, film ve gıda, üretildiğini varsayalım F/G = fırsat maliyeti (=1/2) 1 birim fazla film (G) üretmek için 0.5 birim gıdadan (F) vazgeçmek gerekir. A  14 F= 4 Gıda Üretimi (F)  B 10 G = 8 6 14 Film Üretimi (G)

Üretim Olanakları Eğrisi Bu eğri düz bir çizgi ya da eğri biçimde olabilmekte.. Biçimi, fırsat maliyetine bağlıdır... Eğer fırsat maliyeti sabit ise, bu durumda üretim olanakları eğrisi düz bir çizgi halindedir... Eğer bir birim daha fazla bir üründen üretmek için katlanılan fırsat maliyeti artıyorsa, bu durumda eğri biçimindedir.. 16

Üretim Olanakları Eğrisi: Neden Eğri Biçiminde??? Ekonomi kaynaklarını bira üretiminden dağ bisikletlerine kaydırdığında: Üretim olanakları eğrisi daha dik hale gelir... Dağ bisikletlerinin fırsat maliyeti artar Dağ Bisikleti Bira 17

Üretim Olanakları Eğrisi: Neden Eğri Biçiminde??? A noktasında, bisiklet üretiminin fırsat maliyeti düşüktür A noktasında, çoğu işçi bira üretiminde çalışmaktadır. (hatta dağ bisikleti üretiminde çalışmaları daha uygun olmasına karşın) Dolayısıyla, daha fazla bisiklet üretmek için çok fazla bira üretiminden vazgeçmek durumda değildirler... A Bira Dağ Bisikleti 18

Üretim Olanakları Eğrisi: Neden Eğri Biçiminde??? B noktasında, çoğu işçi bisiklet üretiminde çalışmaktadır. Bira üretiminde çalışanların sayısı azalmıştır Daha fazla bisiklet üretmek bira üretiminde çalışan bazı işçilerin bu alana kaydırılmasını gerektirmektedir, bu durumda, bira üretiminde büyük bir düşüşe neden olacaktır... B noktasında, bisiklet üretiminin fırsat maliyeti yüksektir Bira B Dağ Bisikleti 19

Fırsat Maliyeti ve Azalan Getiriler Kanunu Üretim olanakları eğrisi, bir maldan daha fazla üretebilmek için diğer malın üretiminden her seferinde daha fazla miktar vazgeçileceğini gösterir. Yani, bir malın üretimi arttıkça o üretimin fırsat maliyeti artar. Bir başka deyişle, o birimi üretmek için her seferinde daha fazla kaynak kullanmak gerekir. Bu da kaynak verimliliğinin düşmesi demektir.

Piyasaların İşleyişi Piyasa alıcı ve satıcıları biraraya getiren, onların bilgi alışverişinde bulunup iş yapmalarını sağlayan bir düzenlemedir. Piyasa aktörleri: Hanehalkı : Neyi, ne kadar tüketeceğin kararını verir. Firmalar: Neyin nasıl üretileceği kararını verir. İşçiler: Piyasada oluşan ücret düzeyinde ne kadar çalışacağının kararını verir. Tüm bu kararların sonucunda fiyatlar arz ve talebi eşitleyecek şekilde oluşur.

Piyasaların İşleyişi Piyasa alıcı ve satıcıları biraraya getiren, onların bilgi alışverişinde bulunup iş yapmalarını sağlayan bir düzenlemedir. Mal ve Hizmet Piyasaları Üretim Faktörleri Piyasaları Emek piyasası Sermaye piyasası Doğal Kaynaklar Piyasaları

Toplumdaki Ekonomik Aktörler Ve Karar Vericiler Hanehalkları / Bireyler: tüketim, tasarruf ve emek arzı kararları Hanehalkı: aynı çatı altında yaşayan ve kimi tüketim kararlarını birlikte alan kişiler Firmalar: üretim, teknoloji, yatırım, emek talebi kararları Hükümet: yasal çerçeve ve ekonomik politikalar (maliye, para, sanayi, sosyal devlet politikaları, kalkınma planları, makro hedeflerin belirlenmesi gibi)

Ekonomik Çevrim Şeması Ekonomik çevrim şeması, hanehalkları ve firmaların yer aldığı piyasalarda akımların ne şekilde olduğunu gösteren ekonominin görsel bir modelidir... İki tip «aktör»: Hanehalkları firmalar İki tip «piyasa»: Mal ve hizmet piyasası Üretim faktörleri piyasası Olduğunu varsayalım... 24

Üretim Kaynakları (Üretim Faktörleri) Mal ve hizmet üretiminde kullanılan kaynaklardır... Emek Sermaye Toprak Doğal Kaynaklar

Ekonomik Çevrim Şeması Hanehalkları: Üretim faktörlerine sahiptirler ve gelir elde etme amacıyla bu faktörleri firmalara satmakta/kiralamaktadırlar... Mal ve hizmet satın almakta ve tüketmektediler... Firmalar Hanehalkları Firmalar: Üretim faktörlerini satın alıp/kiralayıp ve bu faktörleri mal ve hizmet üretiminde kullanmaktadırlar Mal ve hizmet satmaktadırlar.. 26

Ekonomik Çevrim Şeması Gelir Mal ve hizmetler piyasaları Harcama M & H satışı M & H alımı Firmalar Hanehalkları Ücret, kira, kar Üretim faktörleri Gelir Emek, arazi, sermaye Üretim faktörleri piyasaları 27

Kaynak Dağılımı (Resource Allocation) Arz ve talep ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarını belirler. Piyasada oluşan fiyatlarsa ekonomide kaynak dağılımını yönlendiren bir gösterge veya kılavuz rolünü oynar. Kaynak Dağılımı çeşitli toplumlarda çeşitli biçimler alır. Merkezi Plan ekonomileri Karma Ekonomik sistemler Serbest Piyasa ekonomileri

Serbest Piyasa Ekonomisi Piyasa ekonomisinde, piyasada bulunan çok sayıda hanehalkı ve firmalar tarafından merkezi olmayan bir biçimde kararlar alınarak kaynakların dağıtımı söz konusudur. Adam Smith: Ulusların Zenginliği (The Wealth of Nations (1776): ekonomik refahın sağlanması için hanehalklarının ve firmaların her biri «görünmez bir el» tarafından yönlendirilmektedir...

Etkinlik mi Eşitlik mi? Değişik ülkelerdeki iktisadi sistemleri birbirinden ayıran en önemli konu bu soruya verilen cevapta gizlidir. Serbest piyasa ekonomileri fiyat mekanizması (Adam Smith’in meşhur görünmez eli) ile kaynakların etkin bir şekilde dağıtılacağını iddia ederken toplumda bu kaynakların nasıl dağılacağı sorusu ile ilgilenmez. Planlı ekonomiler ise, kaynakların toplum içinde eşit bir şekilde ihtiyaçla orantılı bir şekilde dağıtılması esasına dayanır. Planlı ekonomilerde fiyatların yol göstericiliği ortadan kalktığından, kimin ne kadar ihtiyacı olduğunu belirlemek, ne kadar üretileceğine karar vermek ağır bir bürokrasiyi gerektirir. Rekabetin olmaması sonucu verim ve kalite düşüklüğü gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

Ekonomik Sistemler (Kaynak: Besim Üstünel, Ekonominin Temelleri) Felsefi Temelleri Kurumsal Temelleri Kapitalizm Liberalizm Bireycilik Haz-elem felsefesi Özel mülkiyet hakkı ve sözleşme Piyasa mekanizması ve fiyat sistemi Sosyalizm Kendi kaderine hakim olma isteği Toplumcu düşünce Hizmet-refah isteği Üretim araçlarında kolektif mülkiyet Merkezi planlama (emredici) Karma Ekonomi Özgür yaşama arzusu Birey-toplum ilişkileri Sosyal güvenlik içinde çalışma isteği Sınırlandırılmış ve yaygın mülkiyet Demokratik planlama (yol gösterici) ve sosyal devlet düzeni

Piyasaların işleyişine göre ülkeler İsveç ABD Macaristan İngiltere Küba Merkezi Plan Ekonomileri Serbest Piyasa

Normatif ve Pozitif İktisat Pozitif iktisat; ne, nasıl, nerede, ne zaman, ne kadar gibi objektif önermelerle ilgilenir. Açıklayıcı analiz Örneğin, sigaraya %10 vergi konulursa tüketim yüzde kaç düşer? Normatif iktisat, iktisadi analizinde, iyi-kötü, doğru-yanlış gibi sübjektif veya ahlaki değerlere atıf yapar. Yol gösterici analiz Örneğin; Sigara tüketimini azaltmak için vergi konulmalıdır.

Normatif ve Pozitif İktisat ? Pozitif ya da Normatif Görüşler? Asgari ücretteki bir artış bu kategoride (yani düşük nitelikli) çalışanların istihdamında bir azalmaya neden olacaktır. POZİTİF Kamu bütçe açığındaki bir artış faiz oranlarının artmasına neden olacaktır. ? ? 32

Normatif ve Pozitif İktisat ? Pozitif ya da Normatif Görüşler? Asgari ücretteki bir zammın düşük gelirli nüfusa sağlayacağı gelir artışları bu zammın istihdam üzerindeki göreceli olumsuz etkilerden daha önemlidir. NORMATİF Yüksek enflasyonla mücadeleden ziyade işsizlikle mücadele ön planda olmalı ve biraz enflasyona katlanmalıyız. ? ? 32

İktisatçılar arasındaki görüş farklılıklarının nedenleri Bilimsel nedenler: Dünya’daki ekonomik olayları açıklamaya çalışan alternatif pozitif kuramların geçerliliği hakkında görüş ayrılıkları olabilir. Değer yargıları: Farklı değer yargılarına sahip olabilirler; bu da ekonomi politikalarının temel hedeflerinin ne olması gerektiği ile ilgili farklı görüşlere neden olabilir. 35

İktisatçılar arasındaki görüş farklılıklarına örnek: Piyasaların işleyişi Neoklasik iktisada göre «serbest piyasa» düzeninde – yani tüm iktisadi aktörlerin tüketim ve üretim kararlarını serbestçe alabildikleri bir çerçevede – Tüm aktörlerin serbest kararlarının sonucunda fiyatlar arz ve talebi eşitleyecek şekilde oluşur; piyasa denge noktasına gelir. Arz ve talep ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarını belirler. Piyasada oluşan fiyatlarsa ekonomide kaynak dağılımını yönlendiren bir gösterge veya kılavuz rolünü oynarlar. Serbest Piyasa bu şekilde bir ekonomik model olarak en yüksek verimlilik ve en etkin sonuçları sağlayan sistemdir.

İktisadi Düşünce Okulları Temel/referans olarak alınan düşünce okulu: Neoklasik İktisat Alternatif düşünce okulları: Keynesci İktisat Marxist İktisat Kurumsal İktisat Yapısal İktisat Feminist İktisat … vb.

Mikroekonomi ve Makroekonomi Mikroekonomi tekil piyasalarda arz, talep, fiyat ve miktarın belirlenmesi ile ilgilenir. Hanehalkları ve firmaların tekil piyasalarda nasıl karar aldıkları ve birbirleriyle nasıl etkileşime girdiklerine bakar. Belirli bir malın fiyatı, firmanın çalıştıracağı işçi sayısı mikroiktisadın konusudur. Makroekonomi ekonomiye genel olarak bakar; daha geniş tanımlı değişkenlerle ilgilenir. İstihdam, işsizlik, enflasyon, toplam harcamalar, dış açık, ulusal gelir, büyüme, gibi. 13

Modeller ve Veriler Fiyat artışının (enflasyon) arkasında hangi faktörlerin yattığını bulmak ancak bir model kurarak başarılabilir. Model Basitleştirilmiş varsayımlara dayalı olarak işleyen kavramsal çerçeve İktisadi düşünmeyi kolaylaştırır. Veri İktisatçının gerçek dünya ile ilişkisini sağlar. Zaman serileri Yatay kesit verileri Örnek: Modelde kullanılacak veriler, GSMH, para arzı miktarı vs. zaman serilerine birer örnektir.

Reel ve Nominal Veri Ayrımı Birçok iktisadi veri parasal olarak (o yılın fiyatlarıyla) ölçülür. Belli yıllar arasında karşılaştırma yaparken bu verileri kullanmak sağlıklı değildir. Nominal değerler O gün geçerli olan (cari) fiyatlarla ölçülür Reel değerler Nominal değerlerin fiyat değişimlerinden arındırılmış halidir. Herhangi bir yılın fiyatları temel (baz) alınarak verilerdeki gerçek değişim ölçülür.

Bölüm 3 Talep, Arz ve Piyasa

Bu bölümde: Alıcıların mal talebini hangi faktörler etkilemektedir? Satıcıların mal arzını hangi faktörler etkilemektedir? Arz ve talep mal fiyatını ve miktarını nasıl belirlemektedir? Talep ve arzı etkileyen faktörlerdeki değişiklikler mal fiyatı ve miktarını nasıl etkilemektedir? Piyasalar kaynak dağılımını nasıl belirlemektedir?

Bazı Kavramlar Piyasa, Pazar (Market) Talep (Demand) Arz (Supply) alıcı ve satıcıları biraraya getiren, onların bilgi alışverişinde bulunup iş yapmalarını sağlayan bir düzenlemedir. Talep (Demand) Tüketicinin olası fiyatlardan almaya hazır olduğu mal miktarı Arz (Supply) Üreticinin olası fiyatlardan üretip satmaya hazır olduğu mal miktarı Denge Fiyatı (Equilibrium price) Piyasa arzı ile piyasa talebini birbirine eşitleyen fiyat

Önemli Kavramlar Bazı mallar arasında belirli yönde bir ilişki bulunabilir. Buna göre mallar ikiye ayrılır: İkame (Benzer) Mallar (Substitutes): aynı ihtiyacı karşılayan ya da aynı görevi yapan, birbirinin yerine kullanılabilen mallar Örnek: Çay ve kahve Tamamlayıcı Mallar (Complementary): Ancak birlikte tüketildiğinde ihtiyacı karşılayabilen mallar Örnek: Çay ve şeker

Önemli Kavramlar Normal Mallar: Gelirdeki değişimlere verdikleri tepkilere bağlı olarak mallar iki gruba ayrılır: Normal Mallar: Gelirdeki artış karşısında talebi artan mallar Örnek: Araba Düşük ya da Tutulmayan (Inferior) Mallar: Gelirdeki artış karşısında talebi azalan mallar Örnek: Ekmek

Piyasalar ve Rekabet Piyasa belirli bir mala ilişkin alıcı ve satıcıların oluşturduğu alandır. Rekabetçi piyasa, çok sayıda alıcı ve satıcının bulduğu (alıcı ve satıcıların fiyat üzerindeki etkisi göz ardı edilebilir boyutta) piyasaları ifade etmektedir. Tam rekabetçi bir piyasada: Bütün mallar tamamen birbirine benzerdir. Alıcı ve satıcıların sayısı çok fazladır ve bu nedenle her iki piyasa aktörünün de piyasa fiyatı üzerinde etkisi yoktur. Her biri «fiyat alıcıdır». 47

Talep Eğrisi Talep edilen miktar alıcıların satın almaya istekli olduğu ve satın alabildiği mal miktarını göstermektedir. Talep Kanunu : diğer tüm etkenler sabitken, talep edilen miktarın malın fiyatı artınca azaldığını ifade etmektedir. Talep edilen miktarla fiyat arasında negatif ilişki vardır. 48

Talep edilen latte miktarı Talep Eğrisi Talep Tablosu: mal fiyatı ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösteren tablodur. Ör: Şevval’in cafe latte’ye yönelik talebi Latte’nin fiyatı Talep edilen latte miktarı $0.00 16 1.00 14 2.00 12 3.00 10 4.00 8 5.00 6 6.00 4 Şevvalin tercihlerinin talep kanuna uygun olduğunu varsayalım. 49

Talep edilen latte miktarı Talep Eğrisi Fiyat Miktar Latte’nin fiyatı Talep edilen latte miktarı $0.00 16 1.00 14 2.00 12 3.00 10 4.00 8 5.00 6 6.00 4 50

Piyasa Talebi ve Bireysel Talep Piyasada talep edilen mal miktarı, her bir alıcı tarafından farklı fiyat düzeylerinde talep edilen mal miktarının toplamına eşittir. Şevval ve Alinin Latte piyasasındaki iki alıcı olduğunu varsayalım... (Qd = talep edilen miktar) $0.00 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 Fiyat 4 6 8 10 12 14 16 Şevval’in Qd 2 3 4 5 6 7 8 Ali’nin Qd Piyasa Qd + = 24 + = 21 + = 18 + = 6 9 12 15 51

Latte için Piyasa Talep Eğrisi Latte için Piyasa Talep Eğrisi P Qd (Piyasa) $0.00 24 1.00 21 2.00 18 3.00 15 4.00 12 5.00 9 6.00 6 P Q 52

Talep Eğrisinin Kayması Talep eğrisi, diğer etkenler sabitken, fiyatların talep edilen miktarı nasıl etkilediğini göstermektedir. Bu “diğer etkenler” talebin fiyat dışı belirleyicileridir (ör., malın kendi fiyatı dışında, alıcının mala yönelik talebini belirleyen unsurlar). Bu etkenlerdeki değişim, D talep eğrisinin kaymasına neden olmaktadır... 53

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Tüketicilerin Sayısı Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Tüketicilerin Sayısı Tüketicilerin (Alıcıların) sayısındaki artış, her bir fiyat düzeyinde talep edilen miktarın artmasını sağladığından, D talep eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olur. 54

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Tüketicilerin Sayısı P Q Alıcıların sayısında artış olduğunda;. Her bir P fiyat düzeyinde, Qd artar (bu örnekte 5 birim). 55

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Tüketicinin Geliri normal mal a yönelik talep, gelir ile pozitif ilişkilidir. Gelirdeki artış, her bir fiyat düzeyinde talep edilen miktarda artışa neden olur ve D talep eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olur. düşük (inferior) mal a yönelik talep, gelir ile negatif ilişkilidir. Gelirdeki artış, D talep eğrisinin sola doğru kaymasına neden olur. 56

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: İlgili Malların Fiyatı İkame Mallar: Bir malın fiyatındaki artış diğer malın talebinde bir artışa neden olur... Örnek: pizza ve hamburger. Pizza fiyatındaki bir artış, hamburger talebini arttırır ve hamburger talep eğrisini sağa doğru kaydırır.. Diğer örnekler: Coke ve Pepsi, laptop ve masaüstü bilgisayarlar, 57

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: İlgili Malların Fiyatı Tamamlayıcı Mallar: Bir malın fiyatındaki artış, diğer malın talebinde azalmaya neden olmaktadır. Örnek: bilgisayarlar ve sofware’ler. Eğer bilgisayar fiyatlarında bir artış olursa, bireyler daha az bilgisayar satın almak isterler ve bu durumda software’lerin daha az talep edilmesine neden olur ve talep eğrisi sola doğru kayar. Diğer örnekler: üniversite harçları ve kitaplar, benzin ve araba, şeker ve çay 58

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Zevkler-Tercihler Bireylerin tercihlerinin bir mala yönelmesi, o malın talebinin artmasına neden olur ve D talep eğrisi sağa doğru kayar. Örneğin: 1990’lı yıllarda, Atkins diyeti popüler olmuştur ve bu durum yumurtaya yönelik talebin artmasına ve yumurta talep eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olmuştur. 59

Talep Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Beklentiler Beklentiler tüketicilerin kararlarını etkilemektedir. Örnekler: Eğer bireyler gelirlerinin artmasını bekliyorlarsa, lüks lokantalarda yemek yeme talepleri artabilmektedir. Eğer ekonomi kötüye doğru gidiyorsa ve bireyler iş güvenlikleri ile ilgili karamsarlığa düşerlerse, bu durumda yeni araba alımlarına yönelik taleplerinde azalma olabilmektedir.. (harcamalarını azaltma eğilimine gitmektedirler) 60

Özet: Alıcıların Talep Kararını Etkileyen Faktörler Değişken bu değişkendeki bir değişiklik… Fiyat … D eğrisi boyunca hareket edilmesine Alıcıların sayısı …D eğrisinin kaymasına Gelir …D eğrisinin kaymasına İlgili malların fiyatı …D eğrisinin kaymasına Zevkler …D eğrisinin kaymasına Beklentiler …D eğrisinin kaymasına 61

Alıştırma 1 Talep Eğrisi İndirilen şarkılara yönelik talep eğrisini çiziniz. Aşağıdaki senaryo durumunda ne tip değişiklikler olmaktadır? Neden? A. iPod fiyatlarındaki düşme B. İndirilen şarkıların fiyatlarındaki düşme C. CD fiyatlarındaki düşme

Alıştırma 1 A. iPod fiyatlarındaki düşme İndirilen şarkılar ve ipod tamamlayıcı mallardır. iPod fiyatlarındaki düşme, indirilen şarkı talebinin sağa doğru kaymasına neden olmaktadır. Fiyat Miktar D1 D2 P1 Q1 Q2

Alıştırma 1 B. İndirilen şarkı fiyatlarında düşme D eğrisi kaymaz. Eğri üzerinde hareket edilerek, daha düşük P düzeyi, ve daha yüksek Q miktarına neden olmaktadır. P1 Q2 P2 D1 Q1 Miktar

Alıştırma1 C. CD fiyatlarındaki düşme CD ve indirilen şarkılar ikame mallardır. CD fiyatlarındaki düşme, indirilen şarkı talebinin sola doğru kaymasına neden olur. Fiyat D1 D2 P1 Q1 Q2 Miktar

Arz Eğrisi Arz edilen miktar satıcıların malları satmaya istekli olduğu ve satabildiği mal miktarını göstermektedir. Arz Kanunu : diğer tüm etkenler sabitken, arz edilen miktarın malın fiyatı artınca arttığını ifade etmektedir. Arz edilen miktarla fiyat arasında pozitif ilişki vardır. 66

Arz Edilen Latte Miktarı Arz Eğrisi Latte’nin Fiyatı Arz Edilen Latte Miktarı $0.00 1.00 3 2.00 6 3.00 9 4.00 12 5.00 15 6.00 18 Arz Tablosu: Arz edilen Malın fiyatı ile miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren bir tablodur. Örnek: Cafe Nero cafe latte arz etmektedir. Cafe Neronun arz tablosunun Arz Yasasına uygun hareket ettiğini varsayalım. 67

Cafe Nero’nun Arz Tablosu ve Eğrisi Latte’nin Fiyatı Arz Edilen Latte Miktarı $0.00 1.00 3 2.00 6 3.00 9 4.00 12 5.00 15 6.00 18 P Q 68

Piyasa Arzı ve Bireysel Arz Piyasadaki arz edilen miktar, her bir satıcının her bir fiyat düzeyde arz ettiği miktarın toplamına eşittir. Starbucks ve Cafe Nero’nun piyasadaki iki satıcı olduğunu varsayalım. (Qs = arz edilen miktar) $0.00 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 Fiyat 18 15 12 9 6 3 Cafe Nero 12 10 8 6 4 2 Starbucks Piyasa Qs + = + = 5 + = 10 + = 30 25 20 15 69

Piyasa Arz Eğrisi P Q P QS (Piyasa) $0.00 1.00 5 2.00 10 3.00 15 4.00 P QS (Piyasa) $0.00 1.00 5 2.00 10 3.00 15 4.00 20 5.00 25 6.00 30 P Q 70

Arz Eğrisinin Kayması Arz eğrisi, diğer etkenler sabitken, fiyatların arz edilen miktarı nasıl etkilediğini göstermektedir. Bu “diğer etkenler” arzın fiyat dışı belirleyicileridir (ör., malın kendi fiyatı dışında, satıcının mala yönelik arzını belirleyen unsurlar). Bu etkenlerdeki değişim, S arz eğrisinin kaymasına neden olmaktadır... 71

Arz Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Girdi Fiyatları Üretim Kaynakları (Girdi) fiyatlarına örnekler: ücretler, hammadde fiyatları. Girdi fiyatlarındaki bir düşme, üretimi daha karlı yapacağı için, firmalar daha yüksek miktarda üretim yaparlar, her bir fiyat düzeyinde arz edilen miktar artar. S arz eğrisi sağa doğru kayar. 72

Arz Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Girdi Fiyatları P Q Süt fiyatlarının düştüğünü varsayalım. Her bir fiyat düzeyinde, arz edilen Latte miktarı artacaktır. (bu örnekte 5 birim). 73

Arz Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Teknoloji Teknoloji bir birim çıktı için gerekli girdi miktarını belirlemektedir. Maliyet azaltıcı teknolojik gelişmeler, girdi fiyatlarındaki düşme ile aynı etkiye sahip olup, S arz eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olmaktadır. 74

Arz Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Üreticilerin Sayısı Üreticilerin (Satıcıların) sayısındaki bir artış, her bir fiyat düzeyinde arz edilen miktarı arttıracaktır. Bu nedenle, S arz eğrisi sağa doğru kayacaktır. 75

Arz Eğrisinin Kaymasına Neden olan Etkenler: Beklentiler Örnekler: Ortadoğu’da gelişen olaylar, daha yüksek petrol fiyatları beklentisi yaratmaktadır. Bu durum, Teksas’taki petrol üreticilerinin üretimini düşürecek ve ileride daha yüksek fiyattan satabilmek amacıyla stoklama yapmalarına neden olacaktır. S arz eğrisi sola kayacaktır. Genellikle, satıcılar, gelecekte fiyatların değişeceğine yönelik beklentileri olduğu zaman arz ettikleri miktarı bu beklentilerle uyumlu olarak belirleyebilmektedirler. 76

Özet: Satıcıların Arz Kararını Etkileyen Faktörler Değişken bu değişkendeki bir değişiklik… Fiyat … S eğrisi boyunca hareket edilmesine Girdi fiyatları …S eğrisinin kaymasına Teknoloji …S eğrisinin kaymasına Satıcıların sayısı …S eğrisinin kaymasına Beklentiler …S eğrisinin kaymasına 77

Alıştırma 2 Arz Eğrisi A. Software fiyatında bir düşme olduğunda. Vergi iadesi software programına ilişkin arz eğrisini çiziniz. Aşağıdaki farklı senaryolarda ne gibi değişiklikler söz konusu olacaktır? A. Software fiyatında bir düşme olduğunda. B. Teknolojik bir gelişme sonucunda daha düşük bir maliyetle software üretimi gerçekleştiği durumda. C. Profesyonel vergi iadesi hazırlayıcılarının sundukları hizmetlerinde fiyat artışına gitmeleri durumunda

Alıştırma 2 A. Vergi iadesi software programının fiyatında düşme Miktar S eğrisi kaymaz. Eğri boyunca hareket ederek, daha düşük P fiyat düzeyi ve daha düşük Q miktara neden olur S1 P1 Q1 Q2 P2

Alıştırma 2 B. Software üretim maliyetinde bir düşme Fiyat S eğrisi sağa kayar: Her bir fiyat düzeyinde, Q miktarı artar. S2 S1 P1 Q2 Q1 Miktar

Alıştırma 3 C. Profesyonel vergi düzenleyicilerin fiyatlarını arttırması Miktar S1 Bu durum, software talebinde bir kaymaya neden olur, arz eğrisi üzerinde bir etkiye neden olmaz!

Arz ve Talep Eğrileri: Birlikte P Q Denge:: P fiyatında arz edilen miktar ile talep edilen miktarın birbirine eşit olduğu durum S D 82

Denge Fiyatı Arz edilen miktar ile talep edilen miktarı eşitleyen fiyat düzeyi P Q S D P QD QS $0 24 1 21 5 2 18 10 3 15 4 12 20 9 25 6 30 83

Denge Miktarı Denge fiyatında arz edilen ve talep edilen miktar P Q S Denge fiyatında arz edilen ve talep edilen miktar P Q S D P QD QS $0 24 1 21 5 2 18 10 3 15 4 12 20 9 25 6 30 84

Artık (Surplus) (Arz fazlası) Arz edilen miktar, talep edilen miktarı aştığında... P Q Örnek: Eğer P = $5, Arz Fazlası S D Bu durumda QD = 9 latte ve QS = 25 latte Sonuç olarak: 16 birim latte arz fazlası olacaktır 85

Artık (Surplus) (Arz fazlası) Arz edilen miktar, talep edilen miktarı aştığında... P Q Arz fazlası ile karşılaşan satıcılar, fiyatları düşürerek satışları arttırmak isteyeceklerdir S D Arz Fazlası Bu durum QD ‘nin artmasına Ve QS ‘nin azalmasına… …ve dolayısıyla arz fazlasının azalmasına neden olacaktır. 86

Artık (Surplus) (Arz fazlası) Arz edilen miktar, talep edilen miktarı aştığında... P Q Arz fazlası ile karşılaşan satıcılar, fiyatları düşürerek satışları arttırmak isteyeceklerdir S D Arz Fazlası Bu durum QD ‘nin artmasına ve QS ‘nin azalmasına neden olacaktır. Fiyatlar, piyasa denge noktasına erişinceye kadar düşmeye devam edecektir. 87

Kıtlık (Talep Fazlası): Talep edilen miktar, arz edilen miktarı aştığında... P Q Örnek: Eğer P = $1, S D Bu durumda QD = 21 latte Ve QS = 5 latte 16 birim lattelik bir kıtlığa (talep fazlasına) neden olacaktır. Talep Fazlası 88

Kıtlık (Talep Fazlası): Talep edilen miktar, arz edilen miktarı aştığında... P Q Talep fazlası ile karşılaşan, satıcılar fiyatlarını arttıracaklar, S D QD ‘nin düşmesine ve QS ‘nin artmasına …ve talep fazlasının azalmasına neden olacaklardır Talep Fazlası 89

Kıtlık (Talep Fazlası): Talep edilen miktar, arz edilen miktarı aştığında... P Q Talep fazlası ile karşılaşan, satıcılar fiyatlarını arttıracaklar, S D QD ‘nin azalmasına fall ve QS ‘nin artmasına neden olacak Fiyatlar, piyasa denge noktasına erişinceye kadar artmaya devam edecektir. Talep Fazlası 90

Denge Noktasındaki Değişimleri Belirlemenin 3 Adımı Herhangi bir olayın etkisini belirlemek için, 1. Bu olayın S arz eğrisini mi, D talep eğrisini mi ya da her ikisini de mi etkileyip etkilemediğine karar verin. 2. Eğrilerin hangi yöne kayacağına karar verin. 3. Arz-talep eğrilerini kullanarak, denge fiyat ve miktardaki değişimleri belirleyin. 91

Örnek: Hibrit Arabalar için Piyasa Dengesi Q S1 D1 P1 Q1 92

Örnek 1: Talep Eğrisinde Kayma Durum: Petrol Fiyatlarında artış olduğunda. P Q S1 D2 D1 AŞAMA 1: D eğrisi kayacaktır çünkü petrolün fiyatı hibrit arabaların talebini etkilemektedir. S eğrisi kaymamaktadır, çünkü petrolün fiyatı hibrit arabaların üretiminin maliyetini etkilememektedir P2 Q2 AŞAMA 2: D sağa kayacaktır. Çünkü yüksek petrol fiyatları hibrit arabaları daha cazip hale getirecekir P1 Q1 AŞAMA 3: Bu kayma fiyat düzeyinde ve miktarda bir artışa neden olacaktır. 93

Örnek 1: Talep Eğrisinde Kayma Dikkat: P fiyatı arttığında, üreticiler daha fazla araba arz edeceklerdir (S arz eğrisinde bir kayma olmamasına rağmen) P Q S1 D2 D1 P2 P1 Q1 Lütfen her zaman için eğri boyunca hareket etme ile eğrinin paralel olarak kayması arasındaki farka dikkat ediniz! Q2 94

Eğri üzerinde hareket etme & Eğrinin paralel kayması Arzdaki değişim: S eğrisinin paralel olarak kayması arzı etkileyen fiyat dışı değişkenler nedeniyle gerçekleşmektedir (teknoloji ve maliyetler gibi) Arz edilen miktardaki değişim: sabit bir S eğrisi boyunca hareket edilmesi, sadece P fiyatı değiştiğinde gerçekleşmektedir Talepteki değişim : D eğrisinin paralel olarak kayması arzı etkileyen fiyat dışı değişkenler nedeniyle gerçekleşmektedir (gelir ve alıcıların sayısı gibi) Talep edilen miktardaki değişim: sabit bir D eğrisi boyunca hareket edilmesi, sadece P fiyatı değiştiğinde gerçekleşmektedir 95

Talep iki şekilde artar: (1) fiyat (1) Talep doğrusu üzerinde hareket: Tüketici malın fiyatı düştüğünde daha fazla ürün talep eder. Fiyattaki değişim talep doğrusunu kaydırmaz, doğru üzerinde hareket edilir. A P0 B P1 Q1 D Q0 miktar

Talep iki şekilde artar: (2) Talep doğrusunun D0’ dan D1’e kayması Malın fiyatı dışındaki “Diğer etkenler” deki değişiklik sonucu talep doğrusu kayar. P0 fiyatında talep edilen miktar Q0 ’ dan Q2 ’ ye artar. fiyat C D1 F Q2 Q3 P0 A P1 B D0 Q0 Q1 miktar

Örnek 2: Arz Eğrisinde Kayma Durum: Yeni teknoloji, araba üretiminin maliyetini düşürdüğünde P Q S1 S2 D1 AŞAMA 1: S eğrisi kayar çünkü bu durum üretim maliyetini etkilemektedir. D eğrisi kaymamaktadır, çünkü üretim teknolojisi talebi etkileyen faktörlerden biri değildir. AŞAMA 2: S eğrisi sağa kayar çünkü, maliyetin azalmasına neden olan bu durum her bir fiyat düzeyinde üretimi daha karlı hale getirecektir. P1 Q1 P2 Q2 AŞAMA 3: Bu kayma denge fiyatının düşmesine ve denge miktarının artmasına neden olur 98

Örnek 3: Hem Arz hem de Talep Eğrisinin Kayması Durumlar: petrolün fiyatı artığında VE yeni teknolojik gelişme üretim maliyeti düşürdüğünde P Q S1 S2 D2 D1 AŞAMA 1: Her iki eğri de kayar. P2 Q2 P1 Q1 AŞAMA 2: Her ikisi de sağa doğru paralel kayar. AŞAMA 3: Q miktarı artar, ama P fiyatı üzerindeki etki belirsizdir: Eğer talep, arzdan daha fazla artarsa, P artar. 99

Örnek 3: Hem Arz hem de Talep Eğrisinin Eş Anlı Kayması Q Durumlar: petrolün fiyatı artığında VE yeni teknolojik gelişme üretim maliyeti düşürdüğünde S1 S2 D2 D1 P1 Q1 AŞAMA 3, devam. P2 Q2 Ama eğer arz, talepten daha fazla artarsa, P düşer. 100

Alıştırma 3 Arz ve Talep Eğrilerinin Kayması Üç aşamalı yöntemi kullanarak, her bir senaryonun şarkı indirmenin denge fiyatı ve miktarı üzerindeki etkiyi inceleyiniz. Senaryo A: CD fiyatlarındaki bir düşme Senaryo B: Şarkı indirme sitelerinin sahiplerinin, indirilen her bir şarkı için ödedikleri telif hakkı fiyatının düşmesi Senaryo C: Senaryo A ve B’nin birlikte gerçekleşmesi

Alıştırma 3 A. CD fiyatlarında bir düşme Şarkı indirme piyasası AŞAMALAR P Q 1. D eğrisi kayar S1 D2 D1 2. D eğrisi sola kayar P1 Q1 3. P ve Q’da artış gerçekleşir. P2 Q2

Alıştırma 3 B. Maliyetlerde Düşme Şarkı indirme piyasası AŞAMALAR P Q 1. S eğrisi kayar S1 S2 2. S sağa kayar D1 P1 Q1 3. P düşer, Q rises. Q2 P2

Alıştırma 3 C. A ve B’nin birlikte gerçekleşmesi AŞAMALAR 1. Her iki eğri de kayar (bakınız A & B senaryoları). 2. D sola kayar, S sağa kayar. 3. P fiyatı kesinlikle düşer. Q miktarı üzerine etki belirsizdir: Talepteki düşme Q miktarını azaltırken, arzdaki artış, Q miktarını arttırmaktadır.