DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ

Anemi bir hastalıktan çok, diğer başka birincil bir hastalığın veya beslenme bozukluğunun bir göstergesi ya da belirtisi olarak ortaya çıkmaktadır.

Normal popülasyonun yaş ve cinsle ilişkili ortalama Hb düzeyinin –2 Standart Sapması (–2 SD) olarak belirlenen alt sınır değerinden daha düşük Hb düzeyleri anemi olarak kabul edilmektedir.

Anemi; dolaşımdaki total hemoglobin miktarının azalması sonucu kanın oksijen taşıma kapasitesinin düşmesi ile karakterize bir durumdur. Bu durumdan eritrositlerin büyüklüğü ve sayısı da etkilenir. Nedenlerine göre farklılık gösterse de yaygın olarak görülen belirtiler benzerdir.

Yaygın olarak görülen klinik belirtiler; Yüzde ve deride solukluk Çabuk yorulma Baş dönmesi Mide bulantısı Uykusuzluk İştahsızlık’ tır.

*Sık görülen anemi türleri Beslenme anemileri; kan yapımında görevli olan besin ögelerinin; protein folik asit* B12 vitamini* B6 vitamini riboflavin C vitamini E vitamini demir* bakır çinko gibi yetersizliği sonucu oluşan anemilerdir. *Sık görülen anemi türleri

-Besin ögesinin diyetteki miktarının az olması, Yetersizlik; -Besin ögesinin diyetteki miktarının az olması, - Emiliminin az olması, -Vücutta kullanımının bozulması, -Gereksiniminin artması, -Atımının artması, gibi nedenlerden kaynaklanır.

Dünya çapında anemilerin % 50’sinde neden, demir eksikliğidir. Beslenme anemilerinin en sık rastlananı demir eksikliği anemisidir. Dünya çapında anemilerin % 50’sinde neden, demir eksikliğidir.

Sağlıklı bir bireyin vücudunda 3-5 g demir bulunmaktadır. Demirin Görevleri Hemoglobin yapısında yer alarak, oksijen taşınmasını sağlar. Çizgili kas ve kalp kası yapısında bulunan myoglobinde yer alarak oksijen taşınmasını sağlar. Katalaz ve peroksidaz gibi enzimlerin işlevlerinde ve enerji üretimi, protein metabolizmasında görev alır. Lenfosit yapımında gereklidir. Bilişsel performans için gereklidir.

Demir dokularda serbest halde bulunmaz, çeşitli proteinlere bağlı olarak bulunur. Demir ince bağırsakların yukarı kısmından emilir.

Demir Emilimini Etkileyen Etmenler Demir emilimi birçok etmenden etkilenir. İntestinal mukoza hücrelerindeki demir içeriği en önemli etmendir. Demir yüklenmesinde mukoza epitelinden kana geçiş azalır ve demirin çoğu mukoza epitel hücresinde kalır. Hücre yaşlandıkça intestinal lümene atılır ve içerdiği demir de dışkıyla atılır. Demir eksikliğinde ise daha fazla demir kana geçer, çok azı epitelde kalır.

Fe Emilimini Arttıranlar •Askorbik asit •Midenin asit salgısı (HCl) •Et, balık, tavuk gibi proteinden zengin besinler, •Gereksinimin artması (büyüme dönemi, gebelik, emzirme, kanama gibi), Demir depolarının azalması (anemi) •Artmış eritropoez Fe+3 Fe+2 Hem demirinin (Fe+2 ) emilirliği, hem olmayan demire (Fe+3) göre daha fazladır

Fe Emilimini Azaltanlar • Alkali ortam -Antiasitler (Fe'i bağlar) Fitatlar – okzalatlar (demirle birleşip suda erimeyen çözünmez bileşikler oluştururlar) • Tanenler (çay, kahve, kakao) • Emilim bozukluğu • Diyetle posanın aşırı alınması • Proteinden fakir diyetler • Alüminyum, kalsiyum, fosfor, magnezyum ve çinkonun ortamda fazla bulunması (bu minerallerin hepsi +2 değerlikli olup Fe emilimini engellerler) • Alınan doz arttıkça emilim oranı azalır

Demir karaciğerde sentez edilen protein yapısındaki transferrine bağlanıp dokulara taşınır. Demir depolarının azalması ile transferin üretimi artarken, depoların dolması ile üretimi azalır.

Ferritin yıkımı sonucu oluşan demir Hemosiderin şeklinde depolanır. Demir Ferritin olarak depolanır. Dolaşımdaki ferritin seviyesi dokulardaki demir depolarının durumunu gösterir. Ferritin yıkımı sonucu oluşan demir Hemosiderin şeklinde depolanır.

Sistemik demir dengesinin ana düzenleyicisidir. Hepsidin (Hepatic bacteriocidal protein) Sistemik demir dengesinin ana düzenleyicisidir. 2000 yılında keşfedilen Karaciğerde sentezlenen peptit yapıda (25 amino asitten oluşmuş) bir hormon. Hepsidin Demirin kullanımını ve depolanmasını koordine eder.

Hepsidin demir metabolizmasını; Barsaklardaki demir emilimini Makrofajlardan çıkışını Hepatik depolardan Fe salınımını etkileyerek düzenler. Hepsidin sentezi; Serum demirinin artması ve inflamasyon durumunda artar, Anemi ve hipokside azalır

“hem demiri (Fe +2-ferröz)” ve Besinlerde demir; “hem demiri (Fe +2-ferröz)” ve “hem olmayan demir (Fe +3-ferrik)” olmak üzere iki ayrı formda bulunur. 1.Hem demiri: Kırmızı et, organ etleri, tavuk, balık 2.Hem olmayan demir: Tahıllar, baklagiller, sebzeler Diyetle alınan demirin; %90'ı hem olmayan demir ve %10’u hem demiri şeklindedir.

En iyi "hem olmayan demir" kaynakları; yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, kuruyemişler, yağlı tohumlar, pekmez, kuru meyveler, bulgur, tam buğday veya çavdar unundan yapılmış ekmektir.

Demir Eksikliğinin Nedenleri *Diyetle yetersiz alımı *Fe emilimde bozukluk ya da demir emilimini etkileyen olumsuz etmenlerin bulunması *Kronik kan kaybı *Artmış Fe gereksinmesinin karşılanmaması *Demirin iyi kullanılmaması *Pika, *Gelişme geriliği, *Hepatosplenomegali, *İntravasküler hemoliz,

Demir Eksikliği Anemisi Demir eksikliği anemisi tüm sistemleri etkileyen bir bozukluktur. Çocuklarda erişkinlerden farklılık göstermektedir. Yetişkinlerde anemiye bağlı belirtiler, çocuklarda ise anemi dışındaki belirtiler ön plandadır.

Demir yetersizliğinde;

Büyümede gerilik görülür, Enfeksiyonlara duyarlılık artar, Bebek ve çocuklarda; Motor gelişim ve koordinasyon bozulur, Dikkat ve algılama azalır, Okul başarısı etkilenir, IQ 5-10 puan azalır, Fiziksel aktivite azalır. Büyümede gerilik görülür, Enfeksiyonlara duyarlılık artar, Tırnak, deri ve mukoza değişiklikleri ortaya çıkar.

* *Fiziksel çalışma ve işgücü kapasitesi azalır. Yetişkinlerde; * *Fiziksel çalışma ve işgücü kapasitesi azalır. *Ekonomik çıktı azalır. *Çabuk yorulma görülür. *İş kazaları artar. Gebelerde; *Anne ve bebek ölümleri oranı, *Düşük doğum ağırlığının ortaya çıkışı, *Enfeksiyonlara yakalanma riski artar. *Bağışıklık sistemi bozulur.

Bütün bireylerde ağır metal toksisitesine karşı yatkınlık vardır. Demir yetersizliği anemisi olan bireylerde hava kirliliğine bağlı (egzoz dumanları) kurşun zehirlenmelerine duyarlılık artmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün belirlediği anemi sınırları (hemoglobin ve hematokrit) Yaş-Cinsiyet Hb (g/dL) Hct (%) 6-59 ay 11.0 33 5-11 yaş 11.5 34 12-14 yaş 12.0 36 Yetişkin erkek (≥15 Y) 13.0 39 Yetişkin kadın (≥15 Y) 12.0 36 Gebe Kadın 11.0 33

Ayrıca Serum ferritin (akut veya kronik inflamasyon varlığında yükselir) Transferrin doygunluğu, Serum demiri, Demir bağlama kapasitesi, MCV (ortalama eritrosit hacmi), MCH (ortalama eritrosit hemoglobini), MCHC (ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu), sık kullanılan göstergelerdendir.

Gereksinim Demir gereksinmesi bireyin yaşına ve cinsiyetine, tüketilen diyetteki demirin kullanım oranına göre değişir.

YAŞ Gereksinim (mg/gün) 0-6 ay 0.27 7-12 ay 11 1-3 yaş 7 4-9 yaş 10 10 + E 10-13 K 14-50 K 18 51 +K Gebe 27 Emzikli

Risk grupları 0-5 yaş grubu bebekler-çocuklar, Gebe-emzikli kadınlar, Okul çocukları, Adolesan kızlar Doğurganlık çağındaki kadınlar Yaşlılar

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bir ülkedeki anemi prevalansı; ≤% 4.9 ise sorun yok % 5.0-%19.9 ise hafif % 20.0-39.9 ise orta ≥% 40.0 ise ağır halk sağlığı sorunu olarak tanımlanır.

Anemi Görülme Sıklığı Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre; Dünya nüfusunun yaklaşık %30’unun, Dünyadaki gebe kadınların %50’sinden fazlasının, Dünyadaki tüm kadınların 1/3’inden fazlasının anemik olduğu tahmin edilmektedir.

Türkiye’de 0-5 yaş grubu çocukların ortalama % 50’sinde Çeşitli araştırmaların sonuçlarına göre bulgular değişmekle birlikte genel olarak 0-5 yaş grubu çocukların ortalama % 50’sinde Okul çağı çocukların %30’unda, Gebelerin 2/3’ünde, Emzikli kadınların ise % 50’sinde demir eksikliği anemisi olduğu kabul edilmektedir.

Demir yetersizliği anemisinin ülkemizde ve gelişmekte olan ülkelerde en önemli nedeni demir alımının azalmasıdır. Süt çocukluğu ve çocukluk çağının en yaygın hematolojik hastalığıdır. Yaşamın ilk 4-6. ayında başlayabilen demir eksikliği 9-24. aylarda belirgin duruma gelir. Daha büyük çocuklarda beslenmedeki eksiklik yanında intestinal parazitler veya gastrointestinal kanamalar da neden olabilir. Adolesan dönemde her iki cinsiyette de demir eksikliğine sık rastlanır. Bu dönemde; *erkeklerdeki hızlı büyüme *kızlarda menstruasyonla olan kayıplar demir gereksinmesinin artmasının asıl nedenidir.

Tedavi Esas olarak anemiye yol açan temel faktör ortadan kaldırılmalıdır. Eksikliğin tamamlanması: Demir oral veya parenteral yoldan verilebilir. Ekonomik ve yan etkilerinin az olması nedeni ile öncelikli olarak oral yol tercih edilir. Anemiye neden olan beslenme hataları düzeltilir. Aile ya da hasta eğitilir: Hasta bir taraftan tedavi edilirken diğer taraftan hasta ve ailesine hastalık ve hastalıktan korunma ile ilgili bilgiler verilir.

Demir Yetersizliği Anemisinde Alınacak Önlemler • Halk ve eğiticiler yeterli ve dengeli beslenme konusunda eğitilmelidir, • İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme, 6 aydan sonra da çocuğa uygun miktarda ve kalitede ek besin verilmesi sağlanmalıdır, C vitamini bir depo vitamini olmadığından her öğün mutlaka C vitamini yönünden zengin besinlerin tüketilmesi sağlanmalıdır, Çay, kahve tüketimlerinin azaltılması, yemeklerle birlikte tüketilmemesi konusunda bireyler eğitilmelidir. Sık tüketilen besinler demirle zenginleştirilmelidir (un, ekmek, süt ve ürünleri, bebek ek besinleri, tuz, şeker, pirinç gibi) .

Aile planlaması eğitimi verilmelidir. Mayalı ekmek tüketimi, risk grubundaki kişilerin et tüketimleri sağlanmalıdır, Temiz su sağlanmalıdır, Aşılama programları yapılmalıdır, Çevre sağlığı düzeltilmeli ve geliştirilmeli, enfeksiyon ve paraziter hastalıklar kontrol altına alınmalıdır. Aile planlaması eğitimi verilmelidir. Ülke programları oluşturulmalıdır. ***

T.C. Sağlık Bakanlığı çocuklardaki demir eksikliği anemisinin önlenmesi amacı ile 2004 yılından itibaren “Demir Gibi Türkiye” programını başlatmış ve bu program içerisinde 4-12 aylık bebeklere ücretsiz demir desteği yapılmasına başlanmıştır.

Gazi Üniversitesi tarafından 2011 yılında yapılan 6-17 aylık çocuklarda ve annelerinde hemoglobin düzeyi belirleme çalışmasında; Annelerin %24.9’unun hemoglobin düzeyinin 12 g/dL altında olduğu saptanmıştır. Bu annelerin %48.3’ünün araştırma öncesinde anemi tanısı aldığı, bunun %54.9’unun demir eksikliği anemisi olduğu, daha önce anemisi olduğu söylenen annelerin anemilerinin daha çok gebelik sırasında görüldüğü (%71.8) belirlenmiştir. Annelerin %74.8’i gebelik sırasında demir ilacı kullandıklarını belirtmişlerdir. Annelerin %43.7’sinde ferritin düşüklüğü, %6.9’unda ise demir eksikliği anemisi saptanmıştır. Çocukların ise %21.8’inin hemoglobin düzeyinin 10.5 g/dL ve altında olduğu ve çocukların %28.7’sinde ferritin düşüklüğü, %6.3’ünde demir eksikliği anemisi tespit edilmiştir.