PROGRAM GELİŞTİRME YAKLAŞIMLARI

BİLİMSEL OLAN YAKLAŞIMLAR Davranışçı Yaklaşım Yönetimsel Yaklaşım Akademik Yaklaşım Sistem Yaklaşımı BİLİMSEL OLMAYAN YAKLAŞIMLAR Hümanist Yaklaşım Yeniden Kavramcı Yaklaşım Post-Pozitivist Yaklaşım

Program Tasarımı Yaklaşımları Ders ve Konu Merkezli Yaklaşım Öğrenci Merkezli (Öğrenen merkezli) Yaklaşım Sorun Merkezli Yaklaşım

1. Ders ve Konu Alanlı/Merkezli Yaklaşım Eğitim programı, her bir konu alanının kendine özgü yapısı dikkate alınarak düzenlenmektedir. Daimicilik ve Esasicilik ilkelerinden etkilenmiştir.Öğretmen merkezli bir yaklaşımı benimser. Bu yaklaşım dört şekilde görülür: a. Konu Tasarımı b. Disiplin Tasarımı c. Geniş Alanlı (Disiplinler Arası) Tasarım d. Süreç Tasarımı

a) Konu Tasarımı İdealist felsefeye dayanır. Öğrenciye verilecek geçerli ve evrensel nitelikteki konuların düzenlenmesi yapılır. Evrensel değerleri ve doğrulan kapsayan konular uzmanlar tarafından belirlenerek öğrencinin yaş, sınıf ve gelişim özelliklerine göre düzenlenir. Öğrenme konuları sınıfların seviyesine göre hiyerarşik bir sıralamayla üniteler ve konular şeklinde bilinenden - bilinmeyene, somuttan - soyuta ve basitten – karmaşığa doğru düzenlenir.

Öğrencilerin ilgi, yetenek ve hazır bulunuşluk düzeyleri dikkate alınır. Temel kaynak kitaptır. Öğretim sunuş yoluyla yapılır. Dersler ve konular birbirinde bağımsızdır. (Örneğin; liselerde biyoloji, kimya, matematik, edebiyat gibi derslerin konuları birbirinden kopuk ve bağımsızdır. Son yıllarda süreç tasarımlı konu alanı merkezli yaklaşım kullanımı yaygınlaşmaktadır. Buna göre tüm konular için ortak bir öğrenme yolunda ilerlenerek düşünme stratejileri, problem çözme ve karar verme, eleştirici düşünme süreçleri kullanılır.

b) Disiplin Tasarımı Konular akademik disiplin üzerine inşa edilmektedir. Öğrenilecek konunun yapısı kullanılacak yöntemi de belirler. Bu yaklaşımda öğrenci, öğrenme etkinliklerine bizzat aktif olarak katılır, bilginin transfer edilmesi istenir. Tüm bunlara rağmen temelde disiplinler ve öğretmen vardır. Öğrenci ikinci plandadır. Dersler alt birimlere ayrılmıştır. 7

Toplu öğretim modeline (bir ders yada etkinlik merkezde, diğer dersler ve etkinlikler de buna paralel olarak düzenlenir) göre yapılan program geliştirme yaklaşımıdır. Konular (dersler) ve etkinlikler birbirleri ile ilişkilendirilerek bütünleştirilir.  İlköğretim dönemi çocuğunun konuları ve etkinlikleri parça parça ve birbirinden bağımsız (kopuk) olarak düzenleyip öğrenmesi güçtür. Bu dönemde konular ve etkinlikler bütünleştirilerek daha etkili öğrenilirler.  İlköğretimde(I. Kademede) uygulanan mihver ders (Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi) merkezde ve ifade ve beceri dersleri (Türkçe, Matematik, Müzik, Resim) bunun çevresinde olarak ilişkisel düzenlenir. 

c) Geniş Alanlı Tasarım Bilgilerin ve konuların disiplinler / dersler arasında bütünleştirme sağlanarak, daha işlevsel hale getirilmesini sağlayan bir yaklaşımdır.  Benzer özellik taşıyan bilgi, beceri ve duyguları kapsayan konular ve alanların biraraya getirilmesidir. Birbirini ilgilendiren bilgilerin ve etkinliklerin bir disiplinde toplanması yaklaşımıdır. Örneğin; Sosyal bilgiler dersi tarih, coğrafya, vatandaşlık bilgisi gibi alanların; fen bilgisi dersi ise sağlık bilgisi, aile bilgisi ve hayat bilgisi gibi alanların birleşiminden oluşmuştur. Fen bilimleri fizik, kimya ve biyoloji alanlarının birleşiminden oluşur. 

d. Süreç Tasarımı Programın merkezinde konular vardır. Ama ögrencinin konuları ögrenme yanında düsünsel süreçleri de (elestirel düsünme, problem çözme, karar verme ve kavrama) ögrenmesi esastır. Konu merkezli olması yanında ögrencinin en iyi sekilde nasıl ögrenecegini önemser. Disiplin tasarımına alternatif olarak her konu için ayrı bir ögrenme yolu yerine bütün konular için ortak bir ögrenme yolu olması gerektigini savunur (disiplin tasarımına gönderme).

2. Öğrenen Merkezli (Etkinlik merkezli) Yaklaşım Öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları esas alınır Bu tasarımlarda, öğrencinin kendi gözlemleri ve yaşantısıyla öğrenme çabasına girmesi temeldir. Öğrenci sürece girdikten sonra ilgi ve ihtiyaçlarına göre öğrenme etkinlikleri belirlenmektedir. İlerlemecilik ilkelerine dayanır. Bu tasarımlar şunlardır: a. Çocuk Merkezli Tasarımlar b. Yaşantı Merkezli Tasarımlar c. Romantik (Radikal) Tasarımlar d. Hümanistik Tasarımlar

Öğrenen Merkezli Yaklaşım Programın düzenlenmesinde ve öğelerin belirlenmesinde temel etken öğrenci ilgi ve gereksinimleridir.  Romantik (radikal) yaklaşıma göre okul öğrencinin doğasına göre eğitim vermelidir. İçerik ve öğrenme yaşantıları öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına göre belirlenir. Program esnektir. Önceden yapılandırılmamıştır. Öğrencileri bireysel işbirliği içinde çalışmaya yöneltir.  Öğrenci yaşantılarına önem verilir. Bireysel öğrenmeye önem veren hümanistik akımdan etkilenir.

a. Çocuk Merkezli Tasarımlar Bu yaklaşımda eğitim programının içeriğini öğrencilerin ilgi ve amaçları belirler. Yapılacak muhtemel etkinlikler önceden kestirildiği halde, önceden kesin olarak planlanmamıştır. Etkinlikler ve amaçlar öğretmen ve öğrencilerin işbirliği ile planlanmaktadır. Uygulamada genellikle problem çözme yöntemi kullanılır. Taba’nın “kişi yaşadığını öğrenir” görüşü, bu yaklaşımın ana düşüncesidir. 13

b. Yaşantı Merkezli Tasarımlar Bu yaklaşım da çocuk merkezli yaklaşım gibidir, ondan farklı olarak programlar çocuklar okula geldikten sonra her birinin tek tek ilgisine göre düzenlenmelidir. Konularda öğrencilerin seçtikleri problemlerin çözümüne yardımcı olmak amacıyla bazı değişiklikler ve zenginleştirmeler yapılabilir. 14

c. Romantik (Radikal) Tasarımlar Resmi eğitimin öğrencinin gelişimini olumsuz etkilediğini savunur. Öğrencinin yeri ve zamanı geldiğinde kendi doğasında daha iyi öğreneceğini savunur. Bireysel farklılıkları gözeten bir yaklaşımdır. Çocuk sınıfa girmeden yapılacak herhangi bir programın geçerli olamayacağını savunurlar. Anlamlı öğrenmenin olabilmesi için toplumsal etkinliklere katılımı sağlayacak bir program düzenlenmelidir. 15

d. Hümanistik Tasarımlar Bu yaklaşım insan ilişkilerine önem verir. Öğrencinin kendini gerçekleştirmesi için fırsatlar verilmesini savunur. Öğretmenin görevi kişinin kendini tanımasına yardımcı olmaktır. 16

e) Süreç Tasarımı Bu yaklaşıma göre eğitim sosyal bir süreçtir. Birey bu süreçte bir şeyler öğrenir. Bu sürece bireyin aktif katılımı esastır. Bu yaklaşımda öğrenci ön plana çıkmakta, etkinlik ve yaşantılara ağırlık verilmekte, konular problematik olarak ele alınmakta, konu alanı ile yaşantı arasında ilişki olduğu savunulmaktadır. Tüm konular için ortak bir öğrenme yolunu savunan tasarımdır. Son yıllarda süreç tasarımlı konu alanı merkezli yaklaşım kullanımı yaygınlaşmaktadır. Buna göre tüm konular için ortak bir öğrenme yolunda ilerlenerek düşünme stratejileri, problem çözme ve karar verme, eleştirici düşünme süreçleri kullanılır. Bu yüzden bazı kaynaklarda süreç tasarımları konu alanı merkezli tasarım olarak sınıflandırılır. 17

3.Sorun Merkezli Yaklaşım Programın düzenlenmesinde bireyin ve toplumun yaşamındaki problem durumları seçilir.  Yaşam koşulları belirleyicidir.  Problem durumu tanımlanarak problemin etkilendiği tüm bireyler etkinliğe katılır ve sorun çözüldüğünde program uygulanmadan kaldırılır.  Yaşam şartları ve toplumsal sorunlar üzerinde durulur.  Sosyal ve toplumsal problemleri merkeze alan programlarda en kritik nokta incelenecek problem alanlarının belirlenmesidir.

Sorun merkezli tasarımlar şunlardır: a. Yaşantı Şartları Tasarımı Bu program tasarımları; konular arasında bağ kurulmasını, yaparak-yaşayarak öğrenmenin sağlanmasını merkeze alan görüşlerle ortaya çıkmıştır. Temel vurgusu sorun çözmedir. Yeniden kurmacılık ilkelerine dayanır. Sorun merkezli tasarımlar şunlardır: a. Yaşantı Şartları Tasarımı b. Çekirdek (CORE) Tasarımı c. Toplumsal Sorunlar ve Yeniden Kurmacılık Tasarımı 19

a. Yaşam Şartları Tasarımı Sorunların merkeze alındığı bu yaklaşımda öğrenciler araştırma yapmalı, bu sorunlarla ilgili bilimler belirlenip bulgularından yararlanılmalı ve çeşitli çözüm önerileri getirilmelidir. Bu tasarımın en önemli özelliği, öğrencileri öğrenmeye ve problem çözme süreçlerini kullanmaya özendirmesidir. 20

b. Çekirdek (CORE) Tasarımı Bu yaklaşımda, kişilerin toplumsal sorunları çözebilecek bilgi ve becerilerle donanmış olarak yetiştirilmesi savunulur. Zorunlu sosyal ihtiyaçlara programın merkezinde yer verilir. Bu yaklaşım, okulların sosyal gelişmede fonksiyonel olmayışına karşı bir tepki olarak doğmuştur. Sınıf içindeki demokratik uygulamaları teşvik edici bir anlayışa sahiptir. İşbirliğine dayalı öğrenme modelini esas almaktadır. 21

c. Toplumsal Sorunlar ve Yeniden Kurmacılık Tasarımı Bu yaklaşıma göre, eğitim programları uygulanmadan önce toplumsal sorunlar ele alınmalı ve eğitim programlarına yansıtılmalıdır. Eğitim hem değişim aracı, hem de denge aracıdır. İnsan sadece yaşadığı anı değil, geleceği de düşünmek zorundadır. Sınıf ortamı demokratik olmalıdır. Uygulamaya ağırlık verilmelidir. Eğitim ortamında kesinlikle cezaya yer verilmemelidir. 22

Soru: Aşağıdaki yaklaşımların hangisinde konuların ve bilgilerin, disiplinler/dersler arasında bütünleşme sağlanarak, daha işlevsel hale getirilmesini benimseyen tasarım yaklaşımı kullanılmıştır? (KPSS 2005) A) Süreç yaklaşımı B) Disipliner yaklaşım C) Geniş alan yaklaşımı D) Sarmal yaklaşım E) Konu merkezli yaklaşım Soru: Sınıf içi öğretme-öğrenme süreçlerinde konu merkezli yaklaşımları benimseyen bir öğretmen aşağıdakilerden en çok hangisine ağırlık verir? (KPSS 2003) A) Öğrenci katılımına B) İçeriğin ayrıntılarına C) İşbirlikli öğrenmeye D) Çok yönlü etkileşime E) Grup çalışmasına Soru: Aşağıdakilerden hangisi öğrenci merkezli program geliştirme yaklaşımının ilkelerinden birisi değildir? Öğrencinin doğal gelişimini destekleme Öğrenci etkinliklerine yer verme Öğrenmeyi öğrenme yeteneklerini geliştirme Öğrencinin ilgi ve gereksinimlerini karşılama Öğrencinin konu alanlarını derinlemesine özümlemesini sağlama