1.2.4 Tristörün AC Akımda Çalışması ve Faz Kontrolü VA VG IA t1 Sonuç olarak buradaki devreler yardımıyla tristörün 0o ile 1800 arasında iletime geçirilme yöntemine faz kontrolü diyoruz. Faz kontrolünde amaç yük üzerindeki gücü kontrol etmekdir.

Θi : İletim açısı G + i = 1800 = G = ΘG : Gecikme Açısı IA VAK t1 Vx 0V -Vtepe G I t G + i = 1800 ΘG : Gecikme Açısı Θi : İletim açısı = :Tristörün iletime girdiği andaki gerilim değeri G =

Şimdi tristörün gecikme veya iletim açısını bilirsek, iletime girdiği zamanı nasıl bulabiliriz diye düşünebilirsiniz. Tristörün toplam gecikme zamanını tG , AC kaynak geriliminin periyodunu T ile ifade edersek; = tG + ti = T dir. Burada ti iletim süresini göstermektedir.

Örnek 1.3 Şekil 1.15`de bir tristörün A-K terminalleri arasındaki işaretin osiloskop görüntüsünü dikkate alarak, tristörün sırası ile G , i ve tG değerlerini bulunuz. VAK 80V 0V -310V t (msan) 10 20 i = 180o - G = 180o – 150 =165o 80V =310V = 0.258 = G = = = 14.950  15o

Örnek 1.4 Şekil 1.16 da gösterilen bir tristörün A-K terminalleri arasındaki işaretin osiloskop görüntüsünü dikkate alarak, tristörün sırası ile G, I ve tristörün tetiklendiği gerilim değerini (Vx) bulunuz. Vx 0V -310V t (msan) 10 20 4 G = = 72o i = 180o - G = 180o –72o =1080 Vx = 310V = 294.8 V

Şimdi tristörlerle yapılan 0o ile 900 arasındaki faz kontrolü yardımıyla yük üzerinde harcanan güç kontrolünü incelemeye çalışalım. Şekil 1.17 Gate terminali direnç ile tetiklenen tristörlerde en büyük gecikme veya en büyük iletim açısının 90o `lik değeri ancak AC kaynak değerinin tepe değerinde olur.

Yarım dalga faz kontrollü güç devrelerinde yük üzerine düşen ortalama gerilimin değeri = (1+Cos G) = = (1+Cos G) Port =

Şekil 1.18`de gösterilen devre için aşağıdaki soruları cevaplayınız. Örnek 1.5 Şekil 1.18`de gösterilen devre için aşağıdaki soruları cevaplayınız. 220Vrms 50Hz DC V 500k Rpot Ryük D SCR a) 500k değerindeki ayarlı direnç, 22k değerine getirilirse; (i) İletim ve gecikme açılarının değerini bulunuz (ii) Devredeki voltmetrenin okuyacağı değeri bulunuz b) Gecikme ve iletim açılarının 90o olabilmesi için; (i) 500k değerindeki ayarlı direnç hangi direnç değerine getirilmelidir? VAK = 1V, VGT = VD= 1V ve IGT = 10mA.

222V =310V = G = i = 180o - G = 180o – 46o =134o (a) i = 222V 222V =310V = = 0.716 G = = 45.730  46o i = 180o - G = 180o – 46o =134o (ii) (1+Cos 46o) = 83.65V =

msan 310V -310V 2.55 10 20 222V 0V [Vin] [VL] [VAK]

(b) i Vx =310V = 310 V = = 30.8 k (ii) = (1+Cos 90o) = 49.36V

Bazı tristör uygulamalarında, tristör, G ve K terminalleri arasına parallel olarak bağlanan direnç ile tetiklenmektedir. Bu dirence,”shunt” direnç denir. Bu direnci burada Rsh ile ifade edeceğiz. Şekil 1.19 Ish = 10 IGT Rsh =

Şekil 1.20 de gösterilen devre için; a) Shunt direnç değerini bulunuz. Örnek 1.6 Şekil 1.20 de gösterilen devre için; a) Shunt direnç değerini bulunuz. b) Tristör, AC giriş geriliminin hangi değerinde tetiklenmektedir? c) Devrenin gecikme ve iletim açılarını bulunuz. d) Tristörün içerisinden akan akım bir periyodun yüzde kaçıdır? VAK = 1V, VGT = VD= 1V ve IGT = 200 µA. Şekil 1.20

Ish = 10 . 200 µA = 2mA Rsh = = 500  ID = Ish + IGT = 2 mA + 0.2 mA = 2.2 mA = 50.4V 50.4V =310V = = 0.162 G = = 9.30  9o I = 180o - G = 180o – 90 =171o

= = 0.5 msan % = 47.5 %