SPORDA KAYGI Prof Dr Süheyla Ünal

Amaç Bu dersin sonunda öğrenci; Kaygı kavramını örneklerle açıklayacak Durumluk kaygı ile sürekli kaygıyı tanımlayacak Kaygı türlerini spor branşlarına göre ilişkilendirecek Kaygının sportif performansa etkilerini açıklayacak Sporda kaygının nedenlerini belirtecek Kaygı ile başa çıkma yollarını sıralayacaktır

Dersin kapsamı KAYGI KAVRAMI KAYGININ SPORTİF PERFORMANSA ETKİLERİ Durumluk Kaygı Sürekli Kaygı KAYGININ SPORTİF PERFORMANSA ETKİLERİ Fiziksel Zihinsel SPORCULARDA KAYGININ NEDENLERİ KAYGI İLE BAŞ ETME YOLLARI

Alarm sistemi Zihnimiz sorunlar ve tehlikeler karşısında bizi uyaracak erken uyarı sistemine sahiptir Bu sistem geçmişte yaşamda varkalmak için fiziksel tehlikelere karşı kullanılırken, günümüzde zihnimizdeki olumsuz bir düşünce ile bile tetiklenebilmektedir

Bilinmeyen ya da hastalıklı şekilde tanımlanmış tehdit Kaygı Korku Olası bir tehdite ilişkindir Gelecek yönelimlidir Gerilimin bedensel belirtilerini taşır Belirgin olumsuz duygulanımla karakterizedir Gerçek tehlike/ tehdit durumunda yaşanır “Şimdi” yönelimlidir Evrenseldir, her türde görülür Yaşam için temel savunma tepkilerini düzenler Savaş/ Kaç tepkisiyle sonuçlanır Bilinmeyen ya da hastalıklı şekilde tanımlanmış tehdit İyi tanımlanmış tehdit

Korku ve kaygının işlevleri Tehlikeden koruma Bedeni harekete geçirme Uyanıklığı/canlılığı arttırma KAYGI Çevrede olanlardan haberdar olma Geleceği planlama Çevre koşullarına uyum sağlama Harekete geçme

Sağlıklı kaygı “ Anksiyete sağlıklı, normal ve doğal bir duygu olarak tanınmalıdır. O bize güç katar, çünkü yaratıcıdır; bize sevinç katar, çünkü canlı kılar. Onun belirtilere ve hastalığa götürmesi gerekmez, otantik bir varoluş için hammadde olabilir.” Koestenbaum

İşlevsel X Hastalıklı Kaygı Hafif ya da orta düzeyde kaygı daha iyi anlamamızı, daha hızlı ve daha uygun tepki vermemizi, başa çıkma becerilerimizin gelişmesini sağlar  Akut orta düzeyde kaygı ve korku performansı arttırır Süregen yüksek düzeyde kaygı plan yapma kapasitesini, uygun yargılamada bulunmayı, becerileri kullanmayı, yararlı bilgiyi kavramayı engelleyerek düşünme ve eyleme geçmeyi ketleyebilir

Aşırılık düzeyi Olağan durumlar konusunda akılcı olmayacak şekilde, orantısız olma Düşüncede çarpıtmalara neden olma Günlük etkinlikleri engelleme Kontrol etmede güçlük yaşanması Şiddetli ve yoğun olma Kaçınma ve kaçmaya yönlendirmesi Belirgin bir sıkıntı, zorlanma oluşturması

Kaygının bileşenleri Bedensel duyumlar Duygular Hızlı kalp atışı, nefes daralması, bulantı, mide ağrısı, kas gerginliği, terleme, titreme, yorgunluk, uyuşma, baş dönmesi, sersemlik hali, bayılacak gibi olma Duygular Korku, endişe, öfke, panik hissi, gerçeklik duygusunu yitirme

Kaygının bileşenleri Bilişsel yaşantılar- düşünceler, yorumlar, imajlar Kendini eleştirme, yetersizlik, unutma, dikkatini verememe, ölme, kontrolünü, aklını yitirme korkusu, seçici olarak olumsuz ve tehdit içeren olayları algılama ve anımsama, felaketleştirme Davranış Kaçma, kaygı yaratan durum ve etkinliklerden kaçınma, aşırı güvenlik arama, başkalarına yapışma, alkol, madde kullanma, aşırı hareketlilik, huzursuzluk, adımlama, yüksek sesle konuşma, dürtü kontrolsüzlüğü, ses titremesi, göz temasından kaçınma Tehdit ve tehlikeye odaklanmak Tehlikeyi büyüterek başa çıkamayacağını düşünme Kendisine aşırı odaklanmak Olumsuz mental imajlar geliştirmek

Kaygı Güvenlik duygusu azaldığında kaygı ve gerilim artar

Uyarılmışlık Uyarılmışlık, organizmanın derin uyku durumundan yoğun heyecana değin uzanan süreci kapsayan genel fizyolojik ve psikolojik etkinliğidir (Gould ve Krane, 1992) Uyarılmışlığın heyecansal etkisi veya bilişsel boyutu kaygı olarak düşünülebilir. Kaygı, fizyolojik uyarılmışlığın artması ve öznel endişe hissi olarak tanımlamaktadır Martens ve diğerleri (1990) stres sürecini tehdit algısını ortaya çıkaran ve sporcuda durumluk kaygı tepkisi ile sonuçlanan bir nesnel talep olarak tanımlamışlardır

KAYGI TÜRLERİ Sürekli kaygı Durumluluk Kaygı

Yarışma kaygısı Yarışma nedeni ile ortaya çıkan kaygı sporcunun kendi yeteneğini nasıl değerlendirdiği ile yakından ilişkilidir Birey kendisini olumsuz değerlendiriyor ve özyeterliği düşük ise bilişsel ve bedensel kaygısı artacak ve bu da performansını olumsuz yönde etkileyecektir

Yarışma kaygısı belirtileri Fizyolojik belirtiler:   kalp atım hızında artma terleme, soğuk ve ıslak deri  karın ağrısı nefes almada hızlanma  kas gerginliği ağızda ve boğazda kuruma  sık sık idrara çıkma isteği

Yarışma kaygısı belirtileri Bilişsel belirtiler Şaşkınlık ve karışmışlık hissi Kaygı Dikkatini odaklayamama Karar vermede güçlüğü Kendini hasta hissetme Kendini kontrol dışı ve bunalmış hissetme

Yarışma kaygısı belirtileri Davranışsal belirtiler: hızlı konuşma sinirli tavırlar  tırnak yeme ayağını yere vurma bir kısım tikler göz kırpma, istemsiz seğirmeler kaşlarını sürekli çatma  esneme

Yarışma kaygısının yenilmesi için yapılacak en önemli uygulama; antrenör hazırlık dönemindeki programını kaygı ve korkuyu ele alarak, sporcuya yarışma ortamını sunmaktır.

İdeal performans Yüksek yeterlik, baskı altında görevi yerine getirirken ilgili ipuçlarını kolay algılama ya da algılamaya odaklanma ve olumsuz kendi kendine konuşmanın azalması

Performans öngörüsü Kaygı ve öz yeterlik ölçümlerinden elde edilen puanlar yarışma öncesi performansın belirleyicisi olarak ele alınmaktadır

  Yarışma Durumluk Kaygısı       Nesnel Algılanan Sürekli Yarışma Tehdit  Kaygı  Ortamı  Yarışma Durumluk Kaygı Bileşenleri (Martens, 1977).

BİLİŞSEL KAYGI ZİHİNDEN - KASA Otogenik Alıştırmalar Hayal etme TM Self Hipnoz vb. BEDENSEL KAYGI KASTAN – ZİHİNE Derinleşen Gevşeme Derin Nefes Alma Yoga Aerobik Egzersiz vb.

Heyecan düzeyi Sporcu bir olaya çok ciddi yaklaşır ve performans sonuçlarına odaklanırsa heyecan artışı olumsuz etki oluşturur. Oysa düşük heyecan uyarım sağlayacaktır Yarışmaya katılmak sporcuya mutluluk verirse, heyecan artışı güdüleyici etki sağlayacaktır

Kaygıyı azaltma yöntemleri Hayal etme:Daha önceki performansları hatırlayıp gelecek başarıyı görme Derin nefes alma Gevşeme Duyguları olumlu bir açıdan yeniden çerçevelendirmek

Uyarılmışlığı arttırma yöntemleri İpuçlarıyla uyarım Sporcu uygun kelimeleri kullanarak heyecanını düzenleyebilir Fiziksel uyarım Ağırlık kaldırmak, sprint atmak, koşmak beyni ve bedeni harekete geçirmektedir Müzik Sporcu kendisini etkileyecek, uyaracak müzik türleri ve parçalarıyla aktive olur