Türk-İslam Mimarisine Ait Örnekler Sunu

YAPI ÇEŞİTLERİ CAMİLER: -Çok ayaklı camiler: Çoğunlukla ahşap malzeme ile örtülü Tavan,yine ahşap malzeme ya da taş sütunlarla taşıtılır. Bu strüktürün kökeni eski İran cami mimarisine dayanır. Bu döneme ait örnekler; 11.yy sonunda inşa edilen Sivas Ulu Camii (Danişmentliler), 12 yy da inşa edilen Niksar Ulu Camii, 13 yy da yapılan Beyşehir Ulu Camii (ahşap sütunlu), Konya Alaeddin Camii (Ulu Cami) devşirme malzeme ile yapılan ahşap tavanlı ilk camilere örnektir.

Camilerin genel özellikleri Düz, eğimsiz toprak malzeme ile kaplı üst örtü Çok az pencereli sağır duvarlar Sonradan eklenen minareler Süslü taç kapılar Dış cepheler son derece sade ve gösterişsiz, iç mekanda çini, alçı ya da taş oyma mihrapları, iyi işçiliği olan minberleri, boya ile süslü duvar ve üst örtüleri dikkat çeken özelliklerdir. Arap camiilerinin aksine mihrapduvarına paralel mekan anlayışının tersine, mihrap duvarına dik bir iç mekan oluşumu söz konusudur.

Konya Alaaddin Camii

Niksar Ulu Camii

Mardin Ulu Camii

Erzurum Ulu Camii

Bursa Ulucami 1399 ‘da inşa edilen Bursa Ulucami yaklaşık 10 m den oluşan kubbelerden meydana gelir. Tamamen kesme taştan yapılmış, planda yer alan aydınlık fenerinin altında havuz yer alır. Etkileyici bir taç kapısı ve iki yan girişi vardır. Bursa Ulucami Planı

Bursa Ulucami Görünüş Giriş Cephesi Taç Kapı Detayı

Bursa Ulucami Mihrap detayı İç Mekan Görünüşü

Çok ayaklı camilerin varyasyonları; Bu yapılarda iç mekanda mihrap duvarı önündeki açıklığın bir kubbe ile örtülerek bu alan vurgulanır, sonraki dönemlerde bu kubbeli hacim boyutları büyüyerek sütunlarla taşınan bölümlere egemen olmuş ve plan bu yönde gelişerek cami mimarisi değişmeye başlamıştır. 1031’de inşa edilen Silvan Ulu Camii 12. yy’da bugünkü şeklini almıştır. 12. yy sonu Van Ulu Camii, 13. yy başında Mardin yakınlarında inşa edilen Kızıltepe Ulu Camii

Silvan Ulu Camii

Mardin Kızıltepe Ulucamii

Anadoluya özgü camii tipi: bu tipin 12 Anadoluya özgü camii tipi: bu tipin 12. yüzyılda ortaya çıktığını görüyoruz. Bu tip camilerde girişten mihraba uzanan aks üzerinde mihrabın önünde bulunan kubbeden başka camiinin ortasında büyük bir aydınlık yada fenerli kubbe denilen tam kapatılmamış bir örtü bulunmaktadır. Bu ana aks diğer kolon dizilerinin açıklığından daha geniştir. Örnekleri; Divriği Ulu Camii (1228-29), Kayseri Honat Hatun Camii (1236)

Divriği Ulu Camii

Kayser Honat Hatun Ulu Camii

Kilise Tipolojisinden Türemiş Camii; Bu tipin ilginç örnekleri, Divriği Kale Camii, Niğde Alaaddin Camii.

Niğde Alaeddin Camii (1223)

Medreseler Kökeni Horasan ve Türkmenistan konut tipine dayanan iç avlulu ve eyvanlı, eğitim amaçlı inşa edilen yapılardır. 12.yy’ dan itibaren Anadolu’da gelişmeye başlamıştır. Ortada yer alan avlunun üzeri açık ya da bir kubbe ile örtülü olmasına göre açık ya da kapalı medrese olmak üzere ikiye ayrılırlar. Avlu çevresinde yer alan “hücre” denilen mekanlar oturma ve okuma işlevine hizmet eder. Bu odalar ile avlu arasında revaklı bir bölüm de bulunabilir. Medrese planlarında kuvvetli bir simetri dikkat çeker. Giriş aksı karşısında büyük bir eyvan bütün avluya hakimdir. Medreselerin çoğunda kurucuların türbesi de bulunur. Taş oyma bezemeler duvarları süsler.

Medrese çeşitleri Kapalı medreseler; Anadolu’da ilk ortaya çıkan medrese çeşididir. Tokat ve Niksar’da 12. Yy ın ikinci yarısında yapılmış Yağıbasan Medresesi ilk örneklerdendir. Avluyu örten kubbede bir açıklık bulunur. Diğer örnekler Konya Karatay Medresesi (1251) ve İnce Minareli Medrese (1265-67). Kırşehir Cacabey Medresesi (13. yy), Taş Medrese (1278).

Tokat Yağıbasan Medresesi

Konya Karatay Medresesi (1251)

İnce Minareli Medrese (1265-67).

Kırşehir Cacabey Medresesi (13. yy)

Açık medreseler; Eyvanların sayısı ve avluyu çevreleyen revağın düzenlenmesine göre farklı çeşitleri vardır. İki katlı örnekleri de vardır. Kayseri Çifte Medrese (1205), Sivas’ta Büyük Keykavus Şifahanesi (1218),

Kayseri Çifte Medrese (1205)

Sivas’ta Büyük Keykavus Şifahanesi

Sivas Buruciye Medresesi Hacı Mesud Medresesi olarak da bilinen Buruciye Medresesi, kapısındaki yazıttan anlaşıldığı üzere 1271’ de Muzafferiddin Barucirdi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Açık medreselere örnek olan bu yapı dört eyvanlıdır ve eyvanlardan birisi giriş olarak düzenlenmiştir. Avlusunda yer alan yazılardan medresenin bir mescidi ve kütüphanesinin olduğu anlaşılmaktadır. Yapı iki katlı kesme taştan yapılmıştır.

Giriş cephesi Kesit

Medresenin giriş cephesinde taç kapının iki yanında mukarnaslarla süslü pencereler, köşelerde yivli kuleleri ile düzenli bir görünüşe sahiptir. Planda ve cephede kuvvetli bir simetri göze çarpar. Bu simetri iç ile dış arasında uyumu sağlar. Genellikle medreselerde iç ve dış uyumuna önem verilmezken bu yapıda bir bütünlük oluşturmaktadır. Taç kapıdaki geometrik ve bitkisel bezemeler dışarı taşmamaktadır, yer yer yüzeyden taşan motifler de görünüşü ağırlaştırmamaktadır. Taç Kapı görünüşü

Kervansaraylar 12. yy sonunda Akdeniz çevresi ile doğu arasında ticaretin yollarının gelişmesi, bu yollar üzerinde konaklama gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Kervansaraylar ve hanlar bu amaçla inşa edilen yapılardır. Bu yapılar genellikle iki tarafı revaklarla çevrili bir avlu ile büyük kapalı hacimden oluşur. Üstü açık avlu develerin barınağı olarak kullanılırken kapalı bölüm yolcuların barınağı olarak kullanılır.

Giriş kısmında yapının idari bölümü yer alır. Büyük kervansaraylarda avlunun ortasında küçük bir mescit de olabilir. Duvarlar kalın, sağır ve çok yüksektir. Plan sistemi Orta Asya ve Horasan mimarisinden gelir, geleneksel Anadolu mimari karakteri ile birleştirilmiştir. Biçimlenişlerine göre guruplara ayrılırlar: -Yanlızca kapalı bölümleri olanlar, bunlar da kendi içinde üçe ayrılır: Tek Sahınlı, Üç sahınlı, Beş sahınlı. -Açık ve yarı açık bölümleri olanlar -Hem kapalı bölümü hem de açık bölümü olanlar

Yalnızca kapalı bölümleri olanlar

Sarafşa Han

Ezine Pazar Han

Öresin Han

Açık ve yarı açık bölümleri olanlar

Evdir Han

Hem kapalı bölümü hem de açık bölümü olanlar

Eshab-ı Kehf Han

İncirli Han

Kırkgöz Han

Kargı Han

Sultan Han (Aksaray)

Sağlık Yapıları Anadolu Selçuklu dönemi darüşşifaları, eğitim yapıları olan medreselerin plan şemasına sadık kalınarak inşa edilmiştir. Anadolu Selçuklularının ilk medresesi Kayseri’deki Gevher Nesibe Darüşşifa ve Medresesi 13. yy’ın ilk yıllarında çok gelişmiş bir sağlık ve eğitim kompleksi olarak inşa edilmiştir. Bir diğer örnek de İlhanlı hükümdarı adına yaptırılan Amasya bimarhanesidir.

Amasya Bimarhanesi 1309’de inşa edilen bu yapı iki eyvanı, yanlarda revakları, açık avlusu ve tek katlılığıyla yine medrese planına sahiptir. Akıl hastalıklarının tedavisinde su sesi ve müzik kullanılan yapı aynı zamanda ilaçların üretim yeri olarak da kullanılmaktaydı. Bina hem tıp eğitiminin yapıldığı hem de hastaların tedavi edildiği bir yerdi.

Amasya Bimarhanesi İlhanlılar tarafından yaptırılan bu bina Büyük Selçuklu kültürünün eşsiz mimarisinin bir tekrarı durumundadır.

Mezar Yapıları Türbe (kümbet) olarak adlandırılan mezar yapısı, İslam mimarisinde özellikle Türklerin egemenliğinde gelişmiş bir yapı çeşididir. İki tip mezar yapısı vardır; 1- kare planlı ve üst örtüsü kubbe olan mezar yapıları, 2- poligonal ya da daire planlı silindir formunda kule gibi yüksek iki katlı mezarlardır. Alt kat kısmen toprağın içine gömülmüştür, kare planlı bu mekan “mezar odası adını alır. Üst katta simgesel olarak lahitler de bulunabilir. İç mekan kubbe ile, dış üst örtü taş malzemeden örülmüş piramidal ya da konik bir külahla örtülmüştür. Orta Asya geleneğine göre mumyalanma tekniği ile ölüler gömülür. Melik Gazi Kümbeti (1250), Kayseri Döner Kümbet (1275), Ahlat Ulu Kümbet (1273), Sivas Şeyh Hasan Bey Kümbeti , Akkent Seyit Mahmut Hayrani Türbesi gibi örnekler incelenebilir.

Sivas Güdük Minare planı Şeyh Hasan Bey Kümbeti olarak da bilinen yapı 1347 de inşa edilmiştir. Türbe 6 m yükseklikte, 9.80x9.80 m boyutlarında kare plan üzerine oturtulmuştur. İç mekanda tonoz önce düz bir pandantif, daha sonra üç sıra büyük ölçekte mukarnas sırası sonrası küresel kubbe oturtulmuştur. İç duvar ve tonoz kalın bir sıva ile kaplanmıştır. Türbenin iç yüksekliği 15 m dir. Sivas Güdük Minare planı

TÜRBE

Diğer Yapılarla İlgili Örnekler

HAMAM

İMARETHANE

İMARETHANE

KÜLLİYE

KÜLLİYE

BEDESTEN

BEDESTEN

DARÜŞŞİFA

SEBİL