OLUMLU İLETİŞİM Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

bu derste hedeflenen kazanımlar Olumlu iletişim becerilerini bilir. Olumlu iletişim öğelerini bilir. İletişimde kullanılan ifade türlerini(Sen dili/ Ben dili) bilir. Çocuk ile etkili iletişim kurma becerilerini bilir. Olumlu iletişimin çocuk üzerindeki etkisini bilir ve açıklar. Olumlu ve olumsuz iletişime örnek verir.

İletişim becerisi çeşitli iletişim türlerinde birden fazla tekrarlanarak gerçekleştirilen iletişim eylemleri sonucu, iletişimde kaynak ve hedef rollerini oynayanların elde ettiği beceriler veya geliştirip kazanıma dönüştürdükleri yetiler olarak nitelendirilir Her birey çocukluk döneminden başlayarak iletişim becerilerini doğal bir süreç içerisinde geliştirmeye çalışır. Çünkü iletişim kurmak yaşamda temel bir ihtiyaç ve yaşamın sürdürülebilmesi için bir zorunluluktur

Sağlıklı, etkili bir iletişim, bireyin karşısındaki kişiyi doğru olarak anlaması, anladığını etkili bir şekilde karşısındakine iletmesi, anladığını ve anlaşıldığını hissetmesi ile sağlanabilmektedir Bu doğrultuda iletişim becerilerinin etkili ve sağlıklı bir ilişki süreci ve bunun devamında da doyumlu bir yaşam için gerekliliği çok önemli görülmektedir

Gordon’a (1992) göre (akt. Korkut, 1996) iletişim becerileri edilgen sessizlik, kabul tepkileri, kapı aralayıcıları, konuşmaya çağrı ve etkin dinleme olarak sınıflandırılmıştır. Korkut' a (1996) göre ise iletişim becerileri etkili dinleme ve etkili sözel tepki verme biçiminde ayrılmıştır.

Kendini Tanıma / Kendini Açma Kendini Tanıma / Kendini Açma. Sosyal bir varlık olan insanın, çevresiyle etkili ve sağlıklı ilişkiler kurup bu ilişkileri geliştirebilmesi için, kendisi ile barışık olması ve kendini tanıma becerisine sahip olması gerekmektedir. Diğer insanlarla etkili bir iletişim kurmada kişinin kendini ne ölçüde karşındakine gösterdiği, açtığı kritik bir öneme sahiptir. Kişinin kendini karşısındakine ifade edebilme, kendini karşısındakine doğru ve rahat bir şekilde açabilmesinin iletişimde ne ölçüde etkili, becerili ve başarılı olduğu ile ilgili olduğunu belirtmektedir.

Empati. Günlük yaşamda insanların birbirlerini daha iyi anlayabilmesi, daha olumlu ilişkiler kurması, karşısındaki kişinin içinde bulunduğu şartları dikkate alarak mesajlar göndermesi, kısaca empatik iletişim geliştirmesi, hayatı daha yaşanır hale getirmekte ve insanların birbirlerine olan tahammüllerini, sevgi ve saygı davranışlarını geliştirmelerini olanaklı kılmaktadır

Ben Dili. Ben dili, iletişimi kolaylaştıran becerilerden birisidir Ben Dili. . Ben dili, iletişimi kolaylaştıran becerilerden birisidir. Kişi oluşan davranışların kendi üzerindeki etkisinden ve bu davranışlarla ilgili duygularından oluşan iletiler göndererek iletişimi etkili kılabilir. Bu iletilerde açık iletişim kurma amacı bulunmaktadır.

Etkin/Katılımlı Dinleme Etkin/Katılımlı Dinleme. Etkili dinleme becerisi, iletilişimde büyük bir öneme sahip olmakla birlikte etkili iletişimin temellerini de oluşturmaktadır. Etkin/katılımlı dinleme konuşan kişinin söylediklerini önemseyip anlamak, kavramak, değerlendirmek ve karşımızdaki kişiyi anladığımıza dair geri bildirim vererek dinlemektir

KOLAYLAŞTIRAN ETMENLER İLETİŞİMİNİ KOLAYLAŞTIRAN ETMENLER

İletişim becerileri, pek çok beceri için temel oluşturmakta ve sözel olan ve sözel olmayan mesajlara duyarlılık, etkili olarak dinleme ve etkili olarak tepki verme biçiminde özetlenebilmektedir

Kişilerarası iletişimin sağlıklı ve etkili olabilmesi için üç temel ön koşul vardır: Doğallık Kabul etme/Saygı Empati

Doğallık Bireylerin kurmaya çalıştığı iletişim esnasında kişinin karşısındaki bireye dürüst ve açık olması olan doğallık önemlidir. İletişim esnasında kişilerin içten bir tarzda olması aynı zamanda güvenilirliği de artırır

Kabul etme/Saygı İnsanlarının birbirlerinin varlığına saygı duymaları, bu kişiyi kendine özgü nitelikleri ile kabul etmelerine “koşulsuz kabul” denir. İnsanlar arasında iletişim sürecinde temel ilke kabul etmektir. Kabul, karşıdaki kişiye verilen değerin bir göstergesidir.

Anne-babalar, çocuklarını kabul edebilirler Anne-babalar, çocuklarını kabul edebilirler. Ancak çocukların bazı davranışlarını bazı günler kabul ederken bazı günler aynı ya da benzer davranışını kabul etmeyebilirler. Pencerenin yukarı bölümünde kalan davranışlar kabul edilebilir davranışlardır. Pencerenin aşağı bölümündeki davranışlar ise kabul edilmez davranışlardır. Pencereyi ikiye bölen çizgi ise kabul çizgisidir.

Kabul çizgisinin değişkenliğinin nedenleri: Anne-babaya ait nedenler: Bazı anne-babaların çocukların davranışlarına karşı kabulleri daha fazladır.. Çocuğa ait nedenler: Anne-babanın çocuğun davranışlarını kabul etmeleri çocuğun yaşına, cinsiyetine ve kendilerine benzerliğine bağlıdır.

Çevreye ait nedenler: Anne-baba, çocuğun evde yemek yerken özensiz yemek yemesine hoşgörü gösterebilir. Ancak aynı anne-baba çocuğun aynı yemek yeme davranışını misafirlerin yanında ya da restaurantta yemek yerken gösterdiğinde kabul etmeyebilirler.

Empati Kişilerarası iletişimde bireyin kendisini karşısındakinin yerine koyabilme ve onun penceresinden olayları değerlendirebilme becerisidir. Anne babaların çocukları ile iletişim kurabilmeleri için kendilerini çocuğun yerine koymaları ve olaylara onun bakış açısı ile bakmaları gerekir. Bunun için de çocuğun rolüne girerek olaylara onun gözünden bakmak gerekir

Dürüst Olmak Eğer çocuğunuzun herhangi bir sorunu varsa ve sizden yardım bekliyorsa sizin ona dürüstçe yaklaşmanız en sağlıklı yoldur. Dürüstlük daima anne babanın en önemli amacı olmalıdır.

Duygularını İfade Etmede Çocuğa Yardım Etmek Çocuğun duygularını reddetmek yerine onun duygularını isimlendirmek ve duygularını dile getirmek çocuğun olayı kabul etmesine yardımcı olmaktadır.

işbirliğine girmek Anne babanın çocuğa ‘ellerini yıka’ ,’elbiseni çıkar’, ‘pijamalarını giy’ , ‘çabuk uyu’ şeklindeki emirlere, bazen çocuğun ‘ben istediğimi yaparım, sen bana karışamazsın’ şeklinde olumsuz tepkisine yol açabilir.

Ebeveyn-çocuk iletişiminde önemli olan noktanın çocuğun yerine kendini koyarak çocuğu tehdit etmeden ve suçlamadan çocuğun karşısında olmak yerine, çocuğun yanında olmanın daha iyi olacağını vurgular.

Çocuklar ile sağlıklı iletişim ve etkileşim kurmak için: Dürüst bir iletişim geliştirin İletişim ve etkileşim için zaman ayırın Çocuğunuza nasıl hissettiğini sormayı alışkanlık haline getirin Çocuğunuzun mahremiyetine saygı duyun Çocuğunuzu olduğu gibi sevin

İLETİŞİMDE KULLANILAN DİL Ben Dili Ben dili, kişinin o anda, karşılaştığı durum veya davranış karşısında kişisel tepkisini duygu ve düşüncelerle açıklayan bir ifade tarzıdır. Yani duygu ve düşüncelerimizi içtenlikle ifade eden sözcüklerdir

Ben dili, ana babanın çocuğun davranışlarını kabul etmediği zaman, o davranışı nedeniyle kendisinde oluşan duyguları, dolayısıyla ne hissettiğini açıklamasıdır. Bir insanın herhangi bir olay ya da durum karşısında hissettiklerini açıklaması ben dilini kullanmayı gerektirir

Çocuklar duygularla daha yoğun olarak yaşadıklarından duyguların ifadesi onların, durumu daha iyi anlayabilmelerine, kendilerini anne veya babanın yerine koymalarına ve dolayısıyla annede veya babada olan etkiyi fark ederek, davranışlarını onlar için değiştirmek istemelerine yol açar.

Ben dili ifadeleri iletişimde özel bir ileti şeklidir ve daha çok yoğun duygular hissedildiği durumlarda kişinin kendini ifade etmesi için kullanılır. Bu nedenler göz önüne alındığında dikkat edilmesi gereken bazı özellikler öne çıkmaktadır:

Kişi özellikle olumsuz duyguların yaşandığı durumlarda bu iletileri kullanmalıdır. Ayrıca olumsuz duyguların yaşandığı kişiye önce davranış tanımlanmalı ardından bu davranış veya durumdan nasıl etkilenildiği açıklanmalıdır. Son olarak da kişi bu olaylar karşısında neler hissettiğini söylemelidir

Sen Dili Çocukların bazı davranış veya sözleri bizde göz ardı edilemeyecek derecede hoşnutsuzluk, kızgınlık duyguları yaratabilir: Kaç kere tembih ettiğimiz halde taşın üstünde yalınayak dolaşması, burnunu karıştırması, yeni koltuğun üzerine boya sürmesi, ters cevap vermesi gibi.

Sen iletileri bireyin savunma mekanizmalarını harekete getirerek savunucu bir iletişime yol açar Sen ifadeleri kullanıldığında iletişim kurulan kişi, sorumlu tutulduğunu hissetmekte, buna karşılık olarak da birçok zaman savunmaya geçebilmektedir. sen ifadeleri çatışmaların ortaya çıkmasına neden olmaktadır

Sen dili ile olumsuz duygularını dile getirmek, eleştirmek, hoşnutsuzluğunu belirtmek, karşı tarafta çok olumsuz duygular ve sonuçlar doğurur. Çocuk kendini itilmiş, sevilmemiş, reddedilmiş hisseder, özgüveni sarsılır Bir süre sonra çocuk bunların gerçek olduğuna inanabilir. Kişiliğine gelen zararların dışında, sen dili ile ifade edilen hoşnutsuzluk ve eleştiri sözleri, çocuğun direnmesine, karşı gelmesine, kızmasına ve dolayısıyla söz dinlememesine neden olur.

İLETİŞİMİN TEMEL KURALLARI Konuşulanları yarıda kesmeyin, Yargılamayın ve eleştirmeyin, Kişiler hakkında yorum yapmayın, Dinlerken başka işlerle uğraşmayın, Kişileri karar vermesi ve yorum yapması için zorlamayın, Savunmaya geçmeyin; sadece dinleyin, Çok fazla konuşmayın,

Saldırgan tavırlar takınmayın, Anlatılanlara gülmeyin; insanları utandırmayın, Zıtlaşmayın ve tartışmayın, Yumuşak bir sesle ve acele etmeden konuşun, Gerçekçi ve belirli önerilerde bulunun, Yeri zamanı uygun olduğunda şaka yapın ve gülümseyin, Daha iyi anlamak için sorular sorun, Göz teması kurun,

Dikkatli bir şekilde dinleyin ve dinlediğinizi davranışlarınızla belli edin, Çocukla yüz yüze konuşun gerekirse yere yanına oturun, Geri bildirim verin, Açık uçlu sorular sorun, Empatik, sabırlı ve kabul edici olun

kaynaklar Cüceloğlu, D. (2003). İnsan ve Davranışı. Remzi Kitabevi, İstanbul. Ergin, H. 2003. İletişim Becerileri Eğitim Programının Okul Öncesi Dönem Çocuklarının İletişim Beceri Düzeylerine Etkisi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. İstanbul. Dökmen, Ü. 1994. İletişim Çatışmaları ve Empati. Sistem Yayıncılık. İstanbul. Zıllıoğlu, M. 1996. İletişim Nedir?. Cem Yayınları. İstanbul