Tek-gen Hastalıkları

Genetik hastalıklar.. I. Tek-gen hastalıkları (bozukluklar) II. Kromozomal hastalıklar (bozukluklar) III. Kompleks hastalıklar (Multifaktöryel) IV. Edinsel genetik hastalıklar !!!!!! (kanser)

Tek-gen Hastalıkları Tek-gen hastalıkları tek bir nükleer gende oluşan nutasyon sonucu ortaya çıkan genetik bozukluklardır. Çoğunlukla çocukluk çağında görülür %1O’dan azı puberta sonrası %1 kadarı üreme ve erişkin çağlarda ortaya çıkar

TEK-GEN Hastalıkları; Mendelian Non-mendelian

Mendelian Tek-Gen Hastalıklar OMIM !!! (www.omim.org) Bu sitede; 5000’e yakın mendelian kalıtımla geçen hastalık Bunların da %84’ünde mutant gen tanımlanmıştır.

Kısa bir terminolojik hatırlatma… Genotip Fenotip Allel Mutasyon Polimorfizm Homozigot Heterozigot Hemizigot Compound (?) heterozigot

Mendelian kalıtım Mendelian tek-gen hastalıklarda kalıtımın belirlenmesinde 2 faktör rol oynar fenotipe olan etkinin dominant ya da resesif Genin bulunduğu kromozomun otozom ya da cinsiyet kromozomu olmasıdır

Mendelian kalıtım X’e bağlı Otozomal Eşitlik söz konusu bile olamazzzzz!!! Erkekler X için hemizigot Kızlarda X inaktivasyonu Kızlar ve erkekler eşit etkilenir

Mendelian kalıtım Resesif (çekinik) DOMİNANT (BASKIN) Fenotip mutasyon taşıyıcılığı heterozigot homozigot fark etmeksizin ortaya çıkar Homozigot mutasyon taşıyıcılığında klinik ağır olur Fenotip yalnız mytasyonu homozigot taşıyanlarda ortaya çıkar Mutasyonların çoğu fonksiyon kaybı türündedir (genin ürünü oluşmaz ya da bozuktur)

Böylece…. Otozomal dominant Otozomal resesif X’e bağlı dominant X’e bağlı resesif Y’ye bağlı ????

Otozomal dominant kalıtım Mendelian kalıtımla geçen genetik hastalıkları %50’den fazlası Bazılarının sıkığı oldukça fazla örn. Ailesel hiperkolesterolemi 1/500 OD kalıtılan hastalıkların tek başlarına sıklıkları yüksek olmasa da hastalığın sonraki kuşaklara aktarılma riskinin yüksek olması yıllar içinde görülme sıklıklarının artmasına yol açabilecek potansiyeldedir !!!

OD Kalıtım Özellikleri Fenotip çoğunlukla her kuşakta görülür Etkilenmiş bireyin doğacak her çocuğunda hastalığın görülme olasılığı %50’dir Etkilenmiş bireyin anne ya da babasının etkilenmiş olması beklenir. İSTİSNA.. ??

İstisnalar.. De-novo mutasyonlar Eksik penetrans Gonadal mozaisizm

Otozomal resesif kalıtım Nadir hastalıklardır Sıklıkları oldukça düşüktür 1/1000- 1/100.000’lerle ifade edilir Hastalığın oluşması için her iki allelde de mutasyonu taşımak gerekir (homozigot) Mutasyonun tek allelde olması durumuna “taşıyıcılık” denir (OD kalıtımda taşıcyıcılık yoktur)

Otozomal resesif kalıtım OR hastalığın ortaya çıkması için 3 koşul gereklidir; ı. Taşıyıcı anne X Taşıyıcı baba 2. Taşıyıcı anne X Etkilenmiş baba (ya da tam tersi) 3. Etkilenmiş anne X Etkilenmiş baba

Akrabalık… OR hastalıkların toplumda taşıyıcılık sıklıkları oldukça düşüktür. Taşıyıcılıklar belli bölgeler ya da belli etnik gruplarda topluma oranla daha yüksek sıklıkla görülür. Akrabalarda benzer genleri taşıma olasılıkları topluma göre çok çok daha yüksektir.

Akrabalık dereceleri AKRABALIK 1. Derece akrabalar : anne baba kardeş ve çocuk 2. Derece akrabalar : teyze, dayı, amca, hala, üvey kardeş 3. Derece akrabalar: kuzenler

Akrabalık dereceleri KUZENLİK Derece kuzen : dayı, hala, teyze, amca çocukları 2. Derece kuzen: dayı, hala, teyze, amca çocuklarının çocukları

OR kalıtım özellikleri Fenotip her kuşakta görülmez Etkilenen bireyler çoğunlukla tek kuşakta kardeşler şeklindedir. Kızlar ve erkekler eşit etkilenir Etkilenen bireyin anne ve babası semptomsuz taşıyıcıdır. Çoğunlukla akrabadır

OR kalıtım özellikleri Taşıyıcı ebeveynin doğacak her çocuğunda hastalığın görülme olasılığı %25 Kendileri gibi taşıyıcı olma olasılığı %50 Tamamen sağlıklı olma olasılığı %252tir De-novo mutasyon hemen hemen hiç görülmez.

X’e bağlı kalıtım Cinsiyetin belirlenmesinden sorumlu X ve Y kromozomları otozomların aksine her iki cinste sayısal farklılık gösterir. Bu nedenle de bu kromozomlar üzerindeki genlerde meydana gelen mutasyonlara bağlı fenotip cinsiyete göre değişkendir.

X’e bağlı dominant kalıtım Aslında OD kalıtıma andırır ancak aile ağacında babadan oğula geçiş görülmez. Bu kalıtımla geçiş gösteren hastalık sayısı fazla değildir.

XD kalıtım özellikleri Mutasyonu X kromozomunda heterozigot taşıyan bireylerde fenotip görülür. Etkilenmiş kızın doğacak tüm çocuklarında hastalığn görülme olasılığı %50’dir. Etkilenmiş erkeklerin tüm kızları hasta tüm erkek çocukları sağlıklıdır. Etkilenmiş kızlar etkilenmiş erkeklere göre genellikle daha hafif fenotipe sahiptirler

X’e bağlı resesif kalıtım Aile ağacında son derece kolay anlaşılan bir kalıtım paterni gösterir. Erkeklerin X açısından hemizigot olamaları nedeniyle mutasyonlu X’i taşıdıkları sürece fenotipin görülmesi kaçınılmazdır.

XR kalıtım özellikleri Erkeklerde fenotipn görülme olasılığı kızlara oranla çok daha yüksektir. Taşıyıcı kızlar çoğunlukla klinik bulgu vermezler Olguların belirgin oranı de-novo mutasyonla ortaya çıkar.

XR kalıtım özellikleri Taşıyıcı annenin doğacak Her kız çocuğunun taşıyıcı olma olasılığı %50 Her erkek çocuğunun hasta olma olasılığı %50’dir. Etkilenmiş her erkeğin doğacak Tüm kız çocukları hasta Tüm erkek çocukları sağlıklıdır.

Kızlarda XR hastalık hiç mi görülmez??

XR hastalığın kızlarda görülmesi..??? Taşıyıcı anne X etkilenmiş baba Kızın Turner Sendromu olması Mutasyonun taşındığı allelin diğer kopyasında da de-novo mutasyon olması X-inaktivasyonunda farklılık Sex-reversal ve XR hastalığın birlikte bulunması