YERALTISUYU SONDAJ TEKNİĞİ HİD-453 YERALTISUYU SONDAJ TEKNİĞİ TASLAK DERS NOTLARI Ders notlarının hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar ileriki slaytta belirtilmiştir. 2017-2018 GÜZ DÖNEMİ

YARARLANILAN KAYNAKLAR Misstear, B., Banks, D., Clark, L., 2006. Water Wells and Boreholes, John Wiley and Sons Misstear, B., 2012. Some key issues in the design of water wells in unconsolidated and fractured rock aquifers, Acque Sotterranee - Italian Journal of Groundwater, DOI 10.7343/AS-006-12-0013. Öztan, A. F. 2010. Kuyu Hidroliği, Driscoll, G.F. Groundwater and Wells’den çeviri, DSİ Yayınları. Sönmez, H., Sondaj Tekniği Ders Notları Yolcubal, İ., Sondaj Tekniği Ders Notları Prof. Dr. İbrahim Gürer, 454 Su Kaynakları Ders Sunumu notları, Van der Wal, A., 2010. Understanding Groundwater and Wells in Manual Drilling, Pratica Foundation. Doğdu, N., 2013. Hidrojeoloji Çalışmaları ve Hidrojeokimyasal Analizlerinin Değerlendirmesi. MTA. Yüce, G., 2013. Hidrojeoloji Ders Notları. DSİ, 1996. Hidrojeoloji ve Jeofizik Semineri. Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı, s. 113-210, DSİ Genel Müdürlüğü, Karataş, Adana. DSİ, 1991. Su Sondaj Eğitim Programı. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı,.66-122, DSİ Genel Müdürlüğü, Ankara. Dirik, K. Yeraltı Jeolojisi Laboratuar Yöntemleri Ders Notları. Aydoğan, D. Sondaj Tekniği Ders Notları İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü Orhan Dumlu; H. Tolga Yalçın;Erkan, Bozkurtoğlu. 2009. Yeraltısuyu Jeolojisi ve Hidroliği, s. 255. Literatür Yayıncılık. ISBN : 9789750403705 Hacettepe Üniversitesi Karst Arşivi www.gursusondaj.com.tr www.nmgsondaj.com.tr

Sondajın Tanımı ve Amacı • Yeraltındaki su, maden, petrol gibi zenginliklerden istifade amacıyla ya da yeraltındaki jeolojik yapıların ve birimlerin özelliklerinin incelenmesi amacıyla silindirik olarak açılan dar ve derin kuyulara sondaj kuyusu diyoruz. Bu işlemede sondaj denir.

Yeraltısuyu Arama Teknikleri • Yerel ya da devlet kurumlar tarafından hazırlanmış hidrojeolojik haritalar ve raporlar • Yüzeyde gerçekleştirilen jeofiziksel etüdler • Sondaj kuyularında (borehole) yapılan örnekleme • Sondaj kuyularında yapılan jeofiziksel loglama – Jeofizik yöntemlerle elde edilen veriler tek başına doğruluk derecesi sınırlı olan bilgiler sunmaktadır. Bu nedenle, bu veriler kuyulardan alınan örneklerle korele edilmelidir. – Veriler hidrojeoloji ve jeofizik uzmanları ile ortaklaşa değerlendirilmeli ve yorumlanmalıdır. YAS Arama SORULAR: Miktar? Kalite? Derinlik? İşletim süresi?

Hidrojeolojik-Jeolojik-Jeofizik Etüt Yeraltısuyu Etüt çalışmaları-Jeolojik ve Jeofizik araştırmalar Yerbilimciler tarafından (Jeoloji Mühendisleri-Jeofizik Mühendisleri) tarafından yapılır. Jeolojik Araştırma-Jeofizik Etüt-Hidrojeolojik Etüt neticesinde su sondajı için en verimli lokasyon seçilmeli ve etüt sonucunda yapılacak kuyu tasarımına göre sondaj yapılmalıdır. Yer altı çok değişken bir yapıya sahip olabilir. Su kuyusu açılması bir Kuyu Projesine uygun olarak gerçekleştirilmelidir.

Dinamik Su Seviyesi; Pompaj kuyusunda sabit debide su çekilirken yeraltısu seviyesinin kuyu içinde düşmesi sonucunda sabit kaldığı seviyenin zemine olan mesafesidir. Düşüm konisi, su tablası ve piyezometrik yüzey

Basarılı bir kuyu projesi hazırlamak ve inşa edebilmek için aşağıdaki hususların yerine getirilmesi gerekir: 1- Kuyunun uzun ömürlü ve verimli olmasını sağlamak için en uygun malzemeleri kullanmak, 2- Hidrojeolojik sartlardan maksimum faydayı saglayacak sondaj ve kuyu inşa tekniklerini kullanmak, 3- Kuyunun hidrolik özelliklerini ve akifer verimini belirlerken hidrolik kuralları pratik bir sekilde uygulamak. *Geregi gibi projelendirilen ve insa edilen bir kuyu, su tasıyan bir formasyondan ekonomik olarak su alınmasını saglayan hidrolik bir yapıdır. Bu nedenle, Su kuyusu araştırmalarında aşağıdaki temel adımlar önemlidir: Test kuyuları için en uygun yerlerin bulunması Sondajla kesilen formasyonları temsil eden örneklerin alınması, Tamamlanmış kuyularda jeofiziksel loglamanın yapılması Her geçirimli formasyonda statik su seviyesi derinliğinin tespit edilmesi Su kalitesini belirlemek için potansiyel akiferlerden su örneklerinin alınması.

Yeraltısuyu Aramalarında Kullanılan Haritalar • Haritalar – Topoğrafik haritalar • Jeolojik birimlerin türü ve bölgenin yüzey topoğrafyası yeraltı suyunun yerini etkilemektedir. • Bitki örtüsü, özellikle kurak iklimlerde sığ yeraltı suyununun mevcut olduğu yerleri gösterebilir • Akarsu ağlarının yoğunluğu ve yüzey drenaj şekilleri infiltrasyonun nerede meydana geldiğinin gösterebilir. – Jeolojik Haritalar – Hidrojeolojik haritalar – Hidrojeokimyasal haritalar: Yeraltısuyu kaynakları ve bu kaynakların belirli bir bölgenin jeolojik karakteri ile ilişkisi hakkında çok detaylı bilgi içermektedir – Hava fotoğrafları

Formasyon Örneklemesi • Her yeraltısuyu araştırmalarında, sahadaki jeolojik birimlerin incelenmesi ve bu birimlerin su tutma ve iletme kapasitelerinin tespit edilmesi gerekmektedir. Jeolojik birimler hakkında güvenilir bilgiler, sondaj sırasında kesilen formasyon örneklerinden, kuyuda yapılan jeofiziksel loglama ve akiferden yapılan test pompajı ile elde edilebilir. • Litolojik loglar, her bir formasyonun jeolojik karakteri, değişikliğin gözlemlendiği derinlik, formasyonun kalınlığı, su seviyesinin derinliği gibi bilgiler içermektedir. • Formasyon örneklemesi, kullanılan sondaj matkabının tipine bağlı olarak değişik metodlarla yapılabilir. – Rotari sondaj (yan duvardan karot alma, çift duvar metodu, auger metodu) – Darbeli sondaj

Kuyularla yeraltısularından yararlanma Bir su kuyusu yeri seçerken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır; • Akarsu ve kuru derelerin taşkın alanlarının dışında, • Heyelanlardan ve bataklıklardan yeterince uzakta, • Septik çukur, kanal ve tanklardan vb en az 40-50 m. uzakta • Denizsuyunun yeraltısuyu içine girişimini önleyecek kadar sahilden içeride, • Daha önce açılmış kuyuların etki alanları dışında, olmalıdır.

Bir adi kuyunun şematik görünümü (Todd, 1956)

Serbest bir akiferde kuyu teçhiz örneği

Görevleri: SONDÖR (Görev ve Sorumlulukları) Bir sondaj kuyusunu başlangıcından teslimine kadar sevk ve idare eden kişiye SONDÖR denir. İyi bir sondör en doğru kararı en kısa zamanda alıp uygulamaya koyabilen kişi demektir. Bir sondör çalıştığı vardiye sürecinde yanında çalışan kişilerin amiri, elindeki makina ve malzemelerden sorumludur. Görevleri: İşi bir önceki vardiyeden teslim alır ve çalışma alanını terketmez. Amirlerinden aldığı talimatlara uyarak iş taksimatı yapar. Kuyu ve yanında çalışan personelin emniyetini sağlar. Makina parkının iyi kullanılmasını sağlar. Vardiye defterini tutar ve Rapor defterini özet olarak yapar. Sondaj sürecinde nümunulerin zamanında alınması ve saklanmasını temin eder. Gerektiği durumlarda amirlerine bilgi verir.

KUYU LOGLARI (SP R GR)

LOGLAR

3

4

1 – Darbeli sondaj yöntemi: Kayacın parçalanması, takım dizisinin yukarı kaldırılıp aşağı vurdurulması yani darbelerle sağlandığı bu adla anılır. 2 – Dönmeli (Rotari) sondaj yöntemi: Bu yöntemin esası devamlı olarak dönen bir matkap ve devir daim çamuru vasıtasıyla ilerlemeyi temin etmek olarak özetenebilir.

AĞIRLIK BORULARI

DRAG BIT

Kuyu örneklerinin tayini ve özelliklerinin bulunması Bu incelemeler binoküler, optik ve elektron mikroskoplarla yapılır. Kuyu örnekleri tayin edilirken daima bir sıra takip edilmeli ve bu sıra hiç değiştirilmemelidir. Örneklerin tayininde şu sıra izlenmelidir: • Litolojinin tespiti (kumtaşı, şeyl, kalker gibi) • Renk • Taşın yapısı ve gözenekliliği (porozite); tane büyüklüğü, değişik kumtaşlarının belirlenmesi, şeyllerde tabakalanma ve sertleşme dereceleri, taşın ara maddesini (matriks) oluşturan maddenin yapısı ve karakteri, karbonatlı taşlarda porozitenin ne şekilde olduğu gibi. • Çimento (kalkerli, silisli, killi gibi) • Aksesuar (tali) mineraller, • Fosiller,

KAROT ÖRNEKLERİ

KIRINTI ÖRNEKLERİ