Okul Öncesi Dönemde Özel Gereksinimli Çocukların ve Akranlarının Sosyal Kabul Düzeylerinin İncelenmesi Hatice BAKKALOĞLU, Ankara Üniversitesi Bülbin SUCUOĞLU, Hacettepe Üniversitesi Ahmet Bilal ÖZBEK, Ankara Üniversitesi TÜBİTAK, SOBAG 1001 Projesi Proje No: 114K649

İÇİNDEKİLER GİRİŞ Kaynaştırma nedir? Okul Öncesinde Kaynaştırma Niçin Önemlidir? Sosyal Kabul Nedir? Okul Öncesinde Sosyal Kabul Niçin Önemlidir? Sosyal Kabulü Etkileyen Faktörler Nelerdir? Sosyal Kabul Nasıl Değerlendirilmektedir? Araştırmalar Ne Söylüyor? AMAÇ YÖNTEM Desen Katılımcılar Veri Toplama Araçları Verilerin Toplanması ve Analizi BULGULAR VE TARTIŞMA ÖNERİLER BAŞLICA KAYNAKLAR

GİRİŞ Kaynaştırma Nedir? Erken çocuklukta kaynaştırma, toplumun tam üyesi olarak tüm toplumsal etkinliklere ve bağlamlara katılabilmeleri için yeterliliklerine bakılmaksızın çocukları ve ailelerini destekleyen değerler, politikalar ve uygulamalar (Early childhood inclusion: A joint position statement of NAEYC & CEC-DEC, 2009). aidiyet ve üyelik olumlu sosyal ilişkiler ve arkadaşlık tam potansiyeline ulaşmak için gelişim ve öğrenme

GİRİŞ Okul Öncesinde Kaynaştırma Niçin Önemlidir? Bruder (2010) Akranlar ile bir arada olmanın sunduğu zengin uyaran ortamı Guralnick (2001) Normal gelişim gösteren akranların beceriler için model olması (Booth & Ainscow, (2013) Özel gereksinimli (ÖG) çocukların toplumla bütünleşmesi Odom ve diğ., (2004) Erken dönemde gelişimin desteklenmesi Diamond & Huang, (2005) Normal gelişim (NG) gösteren akranların yetersizliklere ilişkin farkındalıklarının artması

GİRİŞ Sosyal Kabul Nedir? Akranlar tarafından sevilme, beğenilme olumlu değerlendirmeler alma ve birlikte oyun oynama(Chan ve Mpofu, 2001) Bir çocuğun akranları tarafından ne kadar sevildiğini ya da sevilmediği(Rubin ve diğ. 2006) Çocuğun arkadaş grupları içerisinde popüler, dışlanan, ihmal edilen, çelişkili ve ortalama statü olmak üzere pozisyonunu gösteren ölçütlerden birisi(Kaya ve Siyez, 2008)

GİRİŞ Okul Öncesinde Sosyal Kabul Niçin Önemlidir? Erken çocukluk döneminde kurulan arkadaşlık ilişkilerinin çocukların sosyal, bilişsel, duygusal gelişimleri üzerinde olumlu etkisi bulunmaktadır ve çocukların akranları tarafından sosyal kabulü ile yakından ilişkilidir(Buysse, Goldman ve Skinner, 2002) Sosyal kabulü düşük olan çocuklar ileri yaşlarda akademik başarısızlık, zayıf benlik algısı ve duygusal-davranışsal sorunlar gösterme eğilimindedir(Lewis ve Doorlag, 1999; Parker ve Asher, 1987) Erken dönemde çocukların karşılaştıkları sosyal reddedilme durumu kaygı, depresyon ve sosyal olarak içine kapanık olma durumlarını yaşama risklerini arttırmaktadır(Berndt, 2004)

GİRİŞ Sosyal Kabulü Etkileyen Faktörler Nelerdir? Akademik Yeterlilik Cinsiyet Yetersizliğin Türü ve Derecesi Fiziksel Görünüş Sosyal Beceri Problem Davranışlar

GİRİŞ Sosyal Kabul Nasıl Değerlendirilmektedir? Görüşme Gözlem Yetişkin Değerlendirmesi Sosyometrik Ölçümler Akran Tercihi Akran Derecelendirmesi

GİRİŞ Araştırmalar Ne Söylüyor? ÖG çocukların sosyal kabul kabulleri NG akranlarına göre düşüktür Ülkemizde yapılan çalışmalar çoğunlukla ilköğretim çağındaki çocuklar ile yapılmıştır ÖG çocukların problem davranışları sosyal kabullerini etkilemektedir Okul öncesinde ÖG çocukların sosyal kabul düzeylerini inceleyen çalışmalar sınırlıdır Ulusal Kapçı ve Çorbacı-Oruç (2003) Karadağ, Yıldız-Demirtaş ve Girli (2014) Küçüker, Işıkoğlu, Erdoğan ve Çürük (2014) Öneren-Şendil ve Tantekin-Erden (2014) Baydık ve Bakkaloğlu (2009) Gülay (2008) Vuran (2005) Şahbaz (2007) Arslan ve Şahbaz (2007) Uluslararası Keane ve Calkins (2004) Aguiar, Moiteiro ve Pimentell (2010 Buysse (1993) Buysse, Goldman ve Skinner (2002) Ferreira, Aguiar, Correia, Fialho ve Pimentel (2017) Smoot (2004) Stone ve La Greca (1990) Chamberlain, Kasari ve Fuller (2007) Kasari, Locke ve Gulsrud (2011)

AMAÇ Araştırma Soruları ÖG olan ve olmayan çocukların birinci ölçüm sosyometrik derecelendirme puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? ÖG olan ve olmayan çocukların ikinci ölçüm sosyometrik derecelendirme puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? Çalışma grubunun birinci ölçüm sosyal beceri, problem davranış, okula uyum, öğretmen öğrenci ilişkisi ve yeterlik indeksi puanları sosyal kabul düzeylerini hangi düzeyde açıklamaktadır? Çalışma grubunun ikinci ölçüm sosyal beceri, problem davranış, okula uyum, öğretmen öğrenci ilişkisi ve yeterlik indeksi puanları sosyal kabul düzeylerini hangi düzeyde açıklamaktadır?

İlişkisel tarama modeli YÖNTEM Desen İlişkisel tarama modeli Karşılaştırma türü tarama Korelasyon türü tarama

Tablo 1. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Demografik Özellikleri YÖNTEM Katılımcılar Öğrenciler Yaş (Ay) Cinsiyet Toplam X ss Ranj Kız Erkek ÖG Olan 54,72 3,99 49-68 17 30 47 ÖG Olmayan 54,52 3,73 48-61 18 28 46 54,62 3,84 48-68 35 58 93 Tablo 1. ÖG Olan ve Olmayan Öğrencilerin Demografik Özellikleri

YÖNTEM Veri Toplama Araçları Demografik Bilgi Formu Okulöncesi ve Anaokulu Davranış Ölçeği Öğrenci Öğretmen İlişki Ölçeği-Kısa Formu Okula Uyum Öğretmen Derecelendirme Ölçeği-Kısa Formu Yeterlik İndeksi Sosyometrik Dereceleme Ölçeği

Demografik Bilgi Formu Araştırmacılar tarafından hazırlanmıştır Çocukların ve öğretmenlerin demografik bilgilerini öğrenmek amacıyla kullanılmıştır Öğretmen tarafından doldurulmuştur

Okulöncesi ve Anaokulu Davranış Ölçeği Merrell (1994) Fazlıoğlu, Okyay ve Ilgaz (2011) Problem Davranış Ölçeği (41 Madde) Sosyal Beceri Ölçeği (34 Madde) Öğretmen tarafından doldurulmuştur Geçerlik-güvenirlik çalışmaları yapılmıştır

Öğrenci Öğretmen İlişki Ölçeği-Kısa Formu Pianta (2001) Şahin ve Ocak-Karabay (2015) Çatışma Alt Ölçeği (8 madde) Yakınlık Alt Ölçeği (7 Madde) Öğretmen tarafından doldurulmuştur Geçerlik-güvenirlik çalışmaları yapılmıştır

Okula Uyum Öğretmen Derecelendirme Ölçeği-Kısa Formu Okulu Uyum Öğretmen Derecelendirme Ölçeği-Kısa Formu Birch ve Ladd (1997) Betts ve Rotenberg (2007) Bakkaloğlu ve Sucuoğlu (2017) Sınıfa Katılım (10 Madde) Olumlu Yönelim (5 Madde) Öğretmen tarafından doldurulmaktadır Geçerlik-güvenirlik çalışmaları yapılmıştır

Yeterlik İndeksi Yeterlik İndeksi Simeonson ve Bailey (1991) Sucuoğlu ve Demir (2017) Dokuz alanda (görme, işitme, davranış, zihinsel işlevler vb.) değerlendirme 19 madde Öğretmen tarafından doldurulmaktadır Geçerlik-güvenirlik çalışmaları yapılmıştır

Sosyometrik Dereceleme Ölçeği Akran derecelendirme yöntemi Asher, Singleton, Tinsley ve Hymel (1979) Araştırmacı tarafından bireysel uygulama Güvenirlik (test-tekrar test): r=,350; p<,01 Geçerlik (ölçüt geçerliği): r=,568; p<.01 Ek 1. Sosyometrik Derecelendirme Ölçeği Örneği Ek 2. Tercih Kutuları

Ek 1. Sosyometrik Derecelendirme Ölçeği Örneği Çocuklar Ada İsra Abdireis Aziz Saruhan Tosun Beste Çoban Cansu Özdemir Çağatay Kuru Emre Terzi Erhan Tuğra Dilekçi Furkan Mert Canpolat Göktuğ Şipal Gülhinal Çetinkaya Hazal Seda Aslan Mehmet Yekta Can Nagehan Türkmen Nehir Türkoğlu Poyraz Biçer Şeref Arhan Can Ziya Aslancan TOPLAM PUAN SOSYOMETRİK DERECELENDİRME PUANI 1. Ada İsra Abdireis x 2. Aziz Saruhan Tosun 3. Beste Çoban 4. Cansu Özdemir 5. Çağatay Kuru 6. Emre Terzi 7. Erhan Tuğra Dilekçi 8. Furkan Mert Canpolat 9. Göktuğ Şipal 10. Gülhinal Çetinkaya 11. Hazal Seda Aslan 12. Mehmet Yekta Can 13. Nagehan Türkmen 14. Nehir Türkoğlu 15. Poyraz Biçer 16. Şeref Arhan Can 17. Ziya Aslancan

Ek 2. Tercih Kutuları

YÖNTEM Verilerin Toplanması ve Analizi Bilgi Formu ve diğer ölçekler öğretmenler tarafından doldurulmuştur. Akran dereceleme yöntemi kullanılarak çocukların sosyometrik derecelendirmeleri değerlendirilmiş ve puanları hesaplanmıştır. Birinci ölçümler Ekim-Kasım aylarında, ikinci ölçümler Nisan-Mayıs aylarında yapılmıştır. Tüm veriler üzerinde betimsel analizler yapılmıştır. Tüm veriler üzerinde normallik testleri yapılmış ve verilerin normal dağılım gösterdiği bulunmuştur. Gruplar arası karşılaştırmalar için t- testi, yordayıcı değişkenleri belirlemek için aşamalı regresyon analizi kullanılmıştır.

BULGULAR Tablo 2. Ölçümlere ilişkin betimsel istatistikleri Ölçümler Tüm Grup ÖG NG X SS SDP1 2,49 ,34 2,37 ,37 2,62 ,26 SDP2 2,43 2,29 ,39 2,58 ,27 SB1 30,20 22,48 55,39 25,49 87,86 12,07 SB2 30,02 23,04 55,82 26,42 92,39 10,66 PD1 71,45 25,74 41,06 23,00 19,10 15,59 PD2 73,91 27,24 41,53 23,74 18,26 15,16 OU1 18,18 7,93 13,34 7,20 23,12 5,11 OU2 18,78 8,12 13,97 7,45 23,69 5,42 ÖÖ1 62,88 9,60 58,13 10,19 67,73 5,90 ÖÖ2 62,44 11,12 57,97 11,11 67,00 9,20 Yİ1 41,02 15,90 52,41 15,38 29,38 1,13 Yİ2 39,88 15,72 50,36 16,34 29,18 ,90 Tablo 2. Ölçümlere ilişkin betimsel istatistikleri

1. ÖG olan ve olmayan çocukların birinci ölçüm sosyometrik derecelendirme puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? Sosyal Kabul 1. Ölçüm ÖG NG X=2,62 SS=,26 X=2,37 SS=,37 t= -3,575* *p<.01

2. ÖG olan ve olmayan çocukların ikinci ölçüm sosyometrik derecelendirme puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? Sosyal Kabul 2. Ölçüm ÖG NG X=2,58 SS=,27 X=2,29 SS=,39 t= -4,110* *p<.01 ÖG ve NG çocukların sosyal kabul düzeyleri arasında birinci ve ikinci ölçümlerde de anlamlı farklılık görülmüştür. Bu bulgu alanyazında yapılmış olan diğer çalışmalar ile tutarlılık göstermektedir(Buysse, Goldman ve Skinner, 2002; Ferreira, Aguiar, Correia, Fialho ve Pimentel, 2017; Keane ve Calkins, 2004; Karadağ, Yıldız-Demirtaş ve Girli,2014; Öneren-Şendil ve Tantekin-Erden, 2014).

Aşamalı Regresyon Analizi 3. Çalışma grubunun birinci ölçüm sosyal beceri, problem davranış, okula uyum, öğretmen öğrenci ilişkisi ve yeterlik indeksi puanları sosyal kabul düzeylerini hangi düzeyde açıklamaktadır? Aşamalı Regresyon Analizi 1. Ölçüm Problem Davranış %27,6 Öğretmen Öğrenci İlişkisi %4,8 Sosyal Kabul 1. Ölçüm %32,2

Aşamalı Regresyon Analizi 4. Çalışma grubunun ikinci ölçüm sosyal beceri, problem davranış, okula uyum, öğretmen öğrenci ilişkisi ve yeterlik indeksi puanları sosyal kabul düzeylerini hangi düzeyde açıklamaktadır? Aşamalı Regresyon Analizi 2. Ölçüm Problem Davranış %21,1 Yeterlik İndeksi %5,5 Sosyal Kabul 2. Ölçüm %26,6 Analiz sonuçları problem davranışın sosyal kabulün en güçlü yordayıcısı olduğunu göstermektedir. Bu durum yapılmış olan diğer çalışmalarda da ifade edilmiştir (Andrade ve diğ. 2005; Baydık ve Bakkaloğlu, 2009; Denham ve Holt, 1993). Ayrıca öğretmen öğrenci ilişkisinin de çocukların sosyal kabul düzeyleri üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Öğretmen öğrenci ilişkisi bakımından erken dönemde ÖG ve NG çocuklar arasında anlamlı farklılık olduğunu ve problem davranışların öğretmen öğrenci ilişkisini etkileyen bir değişken olduğu alanyazında da bulunmuştur (Demirkaya ve Bakkaloğlu, 2015). İkinci ölçümlerde ise öğretmen öğrenci ilişkisinin yerini çocukların yeterlik indeksi puanlarının aldığı görülmektedir. Çocukların fiziksel özelliklerinin, yetersizlikleri varsa yetersizliklerinin türü ve derecesinin sosyal kabul üzerinde etkili olduğu bilinmektedir(Han ve diğ., 2006; Diamond ve Innes, 2001; Diamond, Hong ve Tu, 2008; Cambra ve Silvestre, 2003; Coie, Dodge ve Kupersmidt, 1990; Mand, 2007).

Öğretmenlerin önleyici sınıf yönetimi becerilerinin geliştirilmesi ÖNERİLER ARAŞTIRMA Sosyal kabulün çok bileşenli (yöntem, kaynak, tekrarlı ölçüm) değerlendirilmesi Sosyal kabulün bireyin akademik ve sosyal yaşantısına etkisinin incelenmesi Sosyal kabulü arttıracak etkili müdahale programlarının hazırlanarak uygulanması ve etkisinin değerlendirilmesi UYGULAMA ÖG çocukların sosyal kabulünü arttıracak etkili müdahale programlarının kullanılması Öğretmenlerin önleyici sınıf yönetimi becerilerinin geliştirilmesi Etkili ve kapsamlı sosyal beceri öğretimleri ile ÖG çocukların akranları ile etkileşimlerinin geliştirilmesi

BAŞLICA KAYNAKLAR Bakkaloğlu, H., & Sucuoğlu, B. (Baskıda). Okul öncesi sınıflardaki özel gereksinimli olan ve olmayan çocukların okula uyumları. İlköğretim Online. Betts, L. R., & Rotenberg, K. J. (2007). A short form of the Teacher Rating Scale of School Adjustment. Journal of Psychoeducational Assessment, 25(2), 150-164. Birch, S. H., & Ladd, G. W. (1997). The teacher-child relationship and children's early school adjustment. Journal of School Psychology, 35(1), 61-79. Fazlıoğlu, Y., Okyay, L., & Ilgaz, G. (2011). Okulöncesi ve Anaokulu Davranış Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması.Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 255-268. Merrell, K. W. (1994). Preschool and Kindergarten Behavior Scale. Vermont, Clinical Psychology Publishing Company. Pianta, R. C. (2001). Students, teachers, and relationship support: Professional manual. Psychological Assessment Resources Inc. Simeonsson, R. J., & Bailey, D. B. (1988). Essential elements of the assessment process. In T. D. Wachs & R. Sheehan (Eds.), Assessment of developmentally disabled infants and preschool children (pp. 25-51). New York: Plenum. Sucuoğlu, B., & Demir, Ş. Baskıda). Yeterlik İndeksi: Özel gereksinimli küçük çocukların gelişimsel işlevlerinin değerlendirilmesi. İlköğretim Online. Şahin D., & Ocak Karabay, Ş. (11-13 Mayıs 2015). Öğrenci- Öğretmen İlişki Ölçeği Kısa Formu’nun Türkçe’ye Uyarlanması. Uluslararası Katılımlı III. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Kongresi’nde sunulan sözlü bildiri. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü,  Ankara, Türkiye.

OKGEP’İ TAKİP EDEBİLİRSİNİZ… Web http://www.okgep.hacettepe.edu.tr Twitter https://twitter.com/okgep Facebook https://www.facebook.com/114k649

haticebakkaloglu@gmail.com nimetbulbin@gmail.com ahmetbilalozbek@gmail.com