Sosyal Sermaye ve İktisadi Kalkınma Doç. Dr. Mehmet KARAGÜL

Sununun Alt Başlıkları Sermaye Nedir? Sermaye Çeşitleri Sosyal Sermayenin Tanımlanması Sosyal Sermayenin Teorik Çerçevesi Sosyal Sermayenin Kapsamı Sosyal Sermayenin Kaynakları ve Oluşumu Sosyal Sermayenin Etkileri Sosyal Sermayenin Ekonomik Etkileri Sosyal Sermayenin Sosyal Etkileri Sosyal Sermayenin Politik Etkileri Türkiye Ekonomisi ve Sosyal Sermaye

Neden Sosyal Sermaye Ekonomik kalkınma, her zaman ekonomik teorinin temel sorun olmuştur. Bu nedenle, dünyada bugüne kadar yaşanan birçok sosyal ve siyasal çatışmalar hep kalkınma sorunları ile olmuştur. Dünya ekonomisinin diğer bir ciddi sorunu ise yoksulluktur. Bu sorunlar çoğunlukla adil olmayan gelir paylaşım sistemine bağlıdır. Bu hal dünya nüfusunun dörtte üçünü ilgilendirdiğinden kalkınma ve yoksulluğu, dünyanın en önemli sorunları olarak kabul etmek zorundayız.

Neden Sosyal Sermaye Yoksul toplumların kalkınma sorunları hakkında çok sayıda farklı fikirleri görebilirsiniz. Hepsinin ortak tarafı konuya fiziki ve finansal sermaye eksikliğine bağlamalarıdır. Ve ayrıca sermaye bu teorilerin finansal ve fiziksel varlıklar olarak değerlendirilmektedir. Ama sermayenin daha geniş bir kavram olduğunu kabul etmelidir. Finansal ve fiziksel özelliği yanı sıra, sermaye; beşeri ve sosyal sermayeyi kapsamaktadır.

Sermaye Nedir? Üretim aşamasında, katma değer oluşumuna pozitif etkisi olan her türlü maddi ve manevi unsurları SERMAYE olarak değerlendirmek mümkündür. Bunların başlıcalarını; Fiziki ve Finansal Sermaye Beşeri Sermaye ve Sosyal Sermaye şeklinde sıralayabiliriz.

Sermaye Türleri Fiziki Sermaye: Üretim sürecinde kullanılan, makine, teçhizat, binalar ve diğer fiziksel varlıklardan oluşur. Finansal Sermaye: Her türlü iktisadi değeri satın almada kullanılan, para ve benzeri alım gücünü sağlayan finansal varlıklardır. Beşeri Sermaye: Bireyin üretime olan katkısını olumlu etkileyen; eğitim, tecrübe ve sağlık düzeyi. Sosyal Sermaye: Toplumsal başarıyı destekleyen karşılıklı güven düzeyidir.

Sosyal Sermaye Sosyal Sermayenin Tanımlanması: Sosyal sermaye: En az iki kişi arasındaki güvene dayalı ilişkilerin yoğunluğu olarak tanımlanabilir. Biraz daha kapsamlı bir tanımlamayla Sosyal Sermaye: Bir toplumdaki dikey (yönetenle yönetilenler) ve yatay (her kesimin kendi içinde) karakterli güvene dayalı ilişkilerin yoğunluğu şeklinde izah edilebilir.

Sosyal Sermayenin İktisadi Tanımı Sosyal sermaye iktisadi açıdan: Toplumu oluşturan fertler, sivil toplum örgütleri ve kamu kurumları arasındaki iletişim ve koordinasyon faaliyetlerini kolaylaştırarak, ayrıca kaynakların daha ve uygun yerde kullanımını sağlayarak toplumun üretkenliğini arttıran; güven, norm ve iletişim ağı özellikleri (Temple, 2000; 23) şeklinde izah etmek mümkündür.

Sosyal Sermayenin Unsurları Sosyal sermayenin oluşumunda üç ayrı unsurun vazgeçilmez temel işlevi bulunmaktadır. Bunlar; güven, normlar ve ağlardır. Güven: Kişi ve kurumların birbirleri hakkında karşılıklı olumlu düşünceye sahip olmaları ve birbirlerinden zarar gelmeyeceğine inanmaları ve birbirleri için fedakarlık yapabilmeleridir. Normlar: Bir toplumun bir arada yaşamasını kolaylaştıran yazılı olan ve olmayan ortak değerler bütünüdür. Ağlar: Birey ve kurumlar arası iletişimi sağlayan ve destekleyen, teknik imkanlar ve değerler sisteminden oluşmaktadır.

Sosyal Sermayenin Göstergeleri *Gelir dağılımının adil olması, *Bireysel ve iç güvenlik harcamalarının düşüklüğü, *Sözleşmelere uymanın yaygın oluşu, *Toplumdaki yolsuzlukların az olması, *Adalet sisteminin adil işlemesi, *Siyasal istikrarın sağlanması, *Adi suçların düşük olması. Sayılan söz konusu unsurların, aynı zamanda sosyal sermayeyi besleyen faktörler olduğunu da belirtmek gerekir.

Sosyal Sermayenin Göstergeleri Güven ve Emniyet Duygusu SOSYAL SERMAYE Hayata Bağlılık STK’lara Katılım Toplumsal Algılar ve Değerler Ağ Bağları Kişilerin Verimliliği Sahiplik Duygusu Ortaklıklar Benzerlikler

Sosyal Sermayenin Ölçümü Bir toplumdaki sosyal sermaye düzeyinin belirlenmesi ve diğer toplumlarla karşılaştırılması için iki farklı yöntemden yararlanılabilmektedir. İlki; yukarıda bahsedilen sosyal sermayenin göstergelerini gözlemlemek ve ilgili verileri ülkeler açısından karşılaştırmaktır. İkincisi; anket yöntemidir. Bu yöntemde Dünya Değerler Anketi belli aralıklarla yapılmakta ve bu konuda temel veri kaynağı olarak kullanılmaktadır.

Dünya Değerler Anketi En Yüksek 10 Değer En Düşük 10 Değer Ülke Güven (%) Norveç 75 Türkiye 5 İsveç 68 Brezilya 9 Finlandiya 59 Arjantin 17 Çin 52 Slovenya 18 Y. Zelanda Polonya 19 Hollanda 45 Fransa Kanada 43 İspanya 20 ABD 39 Romanya Almanya 37 Bulgaristan 22 İngiltere 31 Nijerya 23

Sosyal Sermayenin Diğer Sermaye Unsurları ile Karşılaşılması 1. Sosyal sermaye alanında birikim yapabilmek, fiziki sermayeden farklıdır. Çünkü fiziki, finansal ve beşeri sermaye birikimleri kişisel çabalarla bireysel ölçekte sahip olunabilirken, sosyal sermayenin bireyselliğinden söz etmek mümkün değildir. 2. Beşeri, fiziksel ve finansal sermeye bireylerin kendi çabaları sonucu oluşturulurken, sosyal sermaye büyük ölçüde, ait olunan toplum tarafından değişik şekillerle bireylere yüklenen pozitif değerleri ifade etmektedir.

Sosyal Sermayenin Diğer Sermaye Unsurları ile Karşılaştırılması 3. Sosyal sermaye kendisi üretimde doğrudan yer almamaktadır. Ancak, beşeri ve fiziki sermaye ile diğer üretim faktörlerinin nerede, nasıl ve ne amaçla kullanılacağını belirlemektedir. 4. Sosyal sermayenin varlığı, mevcut değerlerin toplum menfaatine dönük kullanılmasına imkân verirken; yokluğu, mevcut kaynakların yansız kullanılmasına değil, ülke ve toplumun genel çıkarlarının aleyhine kullanılmasına yol açmaktadır.

Beşeri ve Sosyal Sermayenin Karşılaştırılması object Beşeri Sermeye Sosyal Sermaye Objesi Fert ve acenteler Güven ve İlişkiler düzeyi Kaynağı Okul ve hayat boyu Eğitim süreci Eğitim, sosyal değerler ve iletişim imkânları Ölçüm Eğitim süresi ve kalitesi Davranışlar, değerler, üyelikler, katılımlar ve güven seviyesi Ürünleri/Sonuçları Direkt: Gelir ve verimlilik Dolaylı: Sağlık ve sivil aktiviteler Sosyal bağlılık, Ekonomik başarı, daha çok sosyal sermaye Etkileşim Doğrusal Karşılıklı/dolaylı

Sosyal Sermaye ve Eğitimde Başarı Toplumda güven düzeyinin yüksekliği, iletişim imkanlarının gelişmişliği ve normların kuvvetli oluşu, ülkedeki eğitimin başarısını da pozitif etki yapabilmektedir. Güvenin yüksek olması, ailelerin ve öğrencilerin okula ve öğretmene olan güvenini arttırması, Aile ile okul, ve öğrenci ile öğretmen arasındaki iletişimin kolaylığı, Toplumsal değerlere bağlılık doğrudan ve dolaylı olarak eğitimdeki başarıyı olumlu yönde etkileyecektir. Sosyal sermayenin eğitime olan olumlu katkısının ekonomik başarıya da yansıyacağı göz ardı edilmemelidir.

Güven Düzeyi, Öğretim Başarısı ve Eğitim Harcamaları Ülkeler Güven Düzeyi 1990- 2002 PISA Sınav Sonuçları (Fen Bilimleri 2006) Eğitim Harcamaları (GSMH-2001) İsveç 64,0 503 7.3 Danimarka 62,1 496 8.5 Hollanda 56,5 525 5.0 Finlandiya 55,5 563 6.2 İngiltere 35,9 515 4.7 İspanya 34.2 488 4.4 Almanya 33,9 516 4.6 İtalya 33,4 475 Avusturya 32.8 511 5.8 Belçika 32.2 510 6.1 Polonya 24.3 498 5.6 Yunanistan 23.7 473 3.9 Fransa 22.4 495 5.7 Slovakya 21.3 4.0 Letonya 20.6 490 5.5 Türkiye 12.6 424 3.7

Sosyal Sermayenin Sosyal Etkileri Bir toplumdaki güven düzeyinin yüksekliği ve iletişim imkanlarının yaygınlığı, toplum için sadece iktisadi alanda değil sosyal alanda da olumlu bir dizi etkilerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Bireysel ilişkilerin güvene dayalı ve yoğun oluşu, kişilerin kendilerini toplumda daha güvende hissetmesine neden olacaktır. Karşılıklı yardımlaşma daha yaygın olacak, Kişiler psikolojik yünden çok daha rahat olacaklar bu da karşılıklı davranışlarına yansıyacaktır. Güven düzeyinin yüksek olması, toplumda, cana ve mala yönelik saldırıları azaltacağından sosyal bağlılık artacaktır. Sosyal Sermayenin sosyal hayata olan olumlu etkilerinin ekonomik başarıya yapacağı katkı dikkatlerden kaçmamalıdır.

Sosyal Sermaye ve Politik Hayat Toplumdaki güven düzeyinin yüksekliği, ilgili toplumun siyasal yaşamında da önemli etkilerde bulunacaktır. Siyasal yaşama katılımlar artacak bu da demokrasinin gelişimini sağlayacaktır. Güven düzeyinin yüksekliği siyasal farklılıkların derinleşmesini engelleyecektir. Siyasal farklılıkların derin olmaması ise ülkede politik istikrarı sağlayacaktır. Farklı partilerin uygulamaları, birbirinden çok ayrışmayacak bu da ülkede yönetim istikrarını sağlayacaktır. Güven düzeyinin yüksek olması, Ülkede iç siyasal çatışmaların çıkmasını engelleyecektir. Politik hayattaki istikrarın da ekonomik istikrara katkı sağlayacağı göz ardı edilemez.

Sosyal Sermaye ve İktisadi Kalkınma Sermayenin İktisadi kalınmaya olan etkilerini aşağıdaki mekanizmalar ile kurmak mümkündür. Yukarıda değinilen sosyal sermayenin eğitime, sosyal ve politik hayata olan olumlu etkilerinin ayrı ayrı iktisadi başarıya da olumlu katkılarını görmezlikten gelmek mümkün değildir. Güven düzeyinin yüksek olması, iktisadi planlamalarda toplum çıkarlarının gözetilmesini sağlayacaktır. Güven düzeyinin yüksekliği sayesinde kaynaklar doğru yerde ve doğru şekilde kullanılacaktır. Yüksek güven düzeyi ile bürokratik işlemler azalacak, İşlem maliyetleri düşecek, neticede hem zamandan hem de kaynaklardan tasarruf edilecektir. Güven düzeyinin yüksek olması ve bürokratik işlemlerin azlığı, yatırımları teşvik edecek,

Sosyal Sermaye ve İktisadi Kalkınma Toplumsal güvenin düzeyinin yüksek olması, İhtiyat güdüsüne bağlı atıl para talebi azalacak ve böylelikle hem tasarruflar hem de harcamalar artacak bu da milli geliri arttıracaktır. Yeterli güven ortamında yolsuzluklar azalacak, bu hal hem kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlayacak hem de israfı önleyecektir. Bireylerin ve devletin iç güvenlik harcamaları azalacak bu da sınırlı kaynakların daha verimli üretken alanlarda kullanılmasına fırsat verecektir. Yine güven düzeyinin yüksekliği belirsizlikleri azaltacağından, borçlanma maliyetleri azalacaktır.

Güven Düzeyi ve Kalkınma Seviyeleri (2006) Ülke Güven Düzeyi Kişi Başına GSYİH Beşeri Kalkınma Endeksi İsveç 68 34.444 0,958 Finlandiya 59 32.586 0,954 İsviçre 54 38.372 0,955 Hollanda 45 36.733 Kanada 43 36.761 0,967 A.B.D. 39 43.959 0,950 Japonya 32.040 0,956 Almanya 37 32.481 0,940 İngiltere 30 33.663 0,942 İtalya 29 29.356 0,945 İspanya 20 29.447 0,949 Polonya 19 14.838 0,875 Arjantin 18 11.980 0,860 Meksika 16 13.445 0,842 Şili 13 12.992 0,874 Türkiye 5 12.075 0,798

Sermaye çeşitleri ve İktisadi Kalkınma İlişkisi Phisical Capital Phisical Capital Financial Capital Human Capital Social Capital Preparation for development Attempt to development Maturity stage Crisis Collapse Afyon Kocatepe University/Turkey 6/15/2018

Sermaye ve kalkınma ilişkisi Sosyal sermaye ile iktisadi gelişme orasında çok güçlü ilişkinin olduğu bir çok ülke deneyiminde açıkça görülmektedir. Bu pozitif ilişkinin varlığı aşağıdaki çalışmalarda sarih bir biçimde görülmektedir. : (Karagül ve Akçay, 2002; Putnam, 1995; Fukuyama, 2000; Coleman, 1998; Wilkınson, 1996), vb. Ayrıca güven düzeyinin düşük olduğu az gelişmiş toplumlarda iç çatışmaların yoğun olarak yaşandığını bilinmektedir. Diğer yandan gelişmiş ülkelerde yüksek güven düzeyine paralel olarak iç çatışma gibi sosyal sorunlara rastlanmamaktadır.

Sermaye ve kalkınma ilişkisi Bütün bunlara karşılık, azgelişmiş ülkelerin doğal kaynak zengini olmalarına rağmen, gelişmiş ülkelerin doğal kaynak fakiri olmaları dikkat çekmektedir. Dolayısıyla iktisadi kalkınmanın öncelikli gereksinimi fiziki ve finansal sermaye değil, beşeri ve sosyal sermayedir. Diğer asli unsur olan doğal kaynaklar ise nasıl olsa dışarıdan temin edilebilmektedir. Diğer önemli bir ayrıntı ise sosyal sermayenin dışındaki diğer üretim faktörlerinin hepsini bir şekilde dışarıdan temin etmek mümkündür. Dolayısıyla kalkınmayı hedefleyen ülkeler öncelikle sosyal sermayeye yatırım yapmak zorundadırlar, finansal ve fiziki sermayeye değil.

Bir çok Ülke örneğinde görüldüğü üzere; Son söz Bir çok Ülke örneğinde görüldüğü üzere; Sosyal sermayenin olmadığı bir ortamda diğer sermayelerin bulunması hiçbir anlam ifade etmezken aksine toplumun ve devletin geleceği açısında olumsuz etkiler doğurmaktadır.