Kalsiyum

İnsan vücudunda en çok bulunan mineraldir. Vücut ağırlığının %1.5-2’sini oluşturur. Total vücut minerallerinin %39.0’unu oluşturur

Vücuttaki kalsiyumun %99'u kemik ve dişlerde yerleşmiştir. Geriye kalanı yumuşak dokular ve vücut sıvılarında bulunur. Kemik dinamik bir dokudur. Devamlı yapım ve yıkım söz konusudur. Hergün 500 mg Ca kemiklere girmekte ve kemiği terk etmektedir. 500 mg

İskeletteki kalsiyumun %99'unun değişimi güç; %1 i kolayca değişebilir niteliktedir. Kolay değişen kalsiyum uzun kemiklerin son kısımlarında kristal yapıdadır. Buna "trabule" denmektedir ve gebelik, büyüme ve emziklilik sırasında artan gereksinmeyi karşılamak için kolayca mobilize olur

Metabolizması (Diyetle alınan Ca) (800-1000mg) %70-90’ı emilmez Yüksek fosfor Yüksek yağ Oksalik asit Fitik asit Düşük D vit. Yüksek pH Dışkı ile atım %10-30’u emilir Artmış gereksinme Büyüme Plasma Ca D vitamini Düşük pH Bazı aa.ler laktoz İdrarla atım

Plasma Diyetle alım 1000 mg 300 mg 500 mg Kemik GİS 1 kg Ca 150 mg İdrarla atım 150 mg Dışkı ile atım 850 mg

Kemik ve diş total vücut Ca’unun %99’unu Kan Pıhtılaşması PTH Plasma Ca %1 Sinir kas çalışması %50 iyonize %45 proteine bağlı %5 diğer maddelere bağlı Membran geçirgenliği

Kalsiyum emilimini artıran etmenler Gereksinimin artması Büyüme, Gebelik, Emzirme dönemi, Yaşlılık Gereksinmenin arttığı durumlarda emiliminde artması sözkonusudur. Yeni doğan çocuklarda Ca emilimi %60 Gebelerde %50 artmaktadır.

Diyetteki Ca az olduğunda da emilim oranı. artmaktadır Diyetteki Ca az olduğunda da emilim oranı artmaktadır. Aylar yıllar boyunca yetersiz Ca alımı sonucu emilim oranı %60’a çıkabilmektedir. Diyette yıllarca fazla miktarda Ca bulunduğunda ise emilim oranı %10’a düşmektedir. Değişen alımlara göre emilimin ayarlanması zaman almaktadır. Birkaç yılda oluşan Ca eksikliğini birkaç gün ya da hafta yoğun Ca suplementi ile düzeltmek mümkün değildir.

Yaşlılarda ve post menopozal kadınlarda emilim düşüktür. Bunun nedeni; D vitamini alım ve aktivasyonunda azalma Östrojen hormonu yetersizliği Mide asit salgısının azalması

Kalsiyum emilimini artıran etmenler 2. 1.25 dihidroksi vitamin D, kalsiyum bağlayan proteinin sentezini uyarır. 3. Düşük pH; artmış asitlik Ca çözünmesine yardımcı olur. 4. Bazı aa; lizin, arginin, serin ince barsakların yukarı kısmında asit ortam yaratarak emilimi artırır.

Kalsiyum emilimini artıran etmenler 5. Laktoz: İnce barsaklarda (ileum) laktobasili ile laktik asite çevrilerek ortam pH’sını düşürür. Doğal sütte Ca ile laktozu biraraya getirmiştir. 6. C vitamini, sitrik asit, safra asitleri emilimini artırır.

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler 1. Yüksek fosfor alımı Diyetteki optimum Ca/P oranı , Yetişkinlikte ise 1.0 (Ca ve P eşit) olmalıdır Çocuklarda, Gebeliğin 2. yarısında ve Emzirme döneminde 1.0/1.5

Bu minerallerden herhangi biri fazla alınırsa her ikisinin de emilimi engellenir ve daha az alınan mineralin atımı artar. Örneğin, Ca’a göre daha çok P alındığında, ince barsaklarda daha çok Ca fosfat oluşur. Böylelikle Ca bağlanır ve emilemez

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler 2. Yüksek Yağ Bu çözünmez sabunla birlikte Ca atımına neden olur. Ca ile çözünmeyen sabunlaşmaya neden olur İnce barsakta fazla yağ bulunması Diyet yağının fazla olması veya emiliminin az olması

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler 3. Posa, oksalik asit ve fitik asit; Aşırı posa Ca’u bağlar ve emilimini engeller Oksalik asit + Ca Kalsiyum oksalat Fitik asit + kalsiyum Kalsiyum fitat Bu bileşikler de emilemez

Oksalik asit yeşil yapraklı sebzelerde, fitik asit ise tahılların özellikle buğdayın dış tabakasında bulunur. Yeşil yapraklı sebzelerdeki oksalik asit miktarı değişebilir ve bazı yeşil yapraklı sebzeler iyi kalsiyum kaynağıdır.

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler 4. Alkali ortam 5. İnce barsaklardaki sindirim, emilim bozuklukları Ca emilimini engeller. 6. Fazla çinko ve aliminyum alımı Ca emilimini engeller 7. Üronik asitler, Sodyum alginat ve alkolde emilimi zorlaştırır

Kalsiyum emilimi Ca emiliminde 2 ana süreç vardır. Basit difüzyon: Hızı intestinal lümendeki Ca konsantrasyonuna bağlıdır. Aktif Transport. Enerji ve taşıyıcı molekül gerektirir. Aktif transport D vitamini tarafından düzenlenir. Kalsitriol (1-25 dihidroksikolekalsiferol) ince barsakların yukarı kısmında Ca bağlayıcı protein sentezini stimüle eder . Normal sınırlarda Ca tüketmiş sağlıklı kişilerde emilimin yarısı aktif transport yarısı da basit difüzyon ile olur.

Plasma Ca düzeyinin Hormonal Kontrolü Paratiroid Hormon (PTH) Kalsitonin D vitamini (kalsitriol) ile regüle edilir. Bunlar 3 ana organa; Böbrekler, İnce barsaklar Kemikler olmak üzere etki ederler.

Böylece serum Ca düzeyi normale döner Serum Ca (Kan kalsiyumu) düzeyi normalin altına düşünce paratiroid bezi uyarılarak paratiroid hormon salgılanır PTH; Kemikten Ca’un kana geçmesini sağlar Böbrekten kalsiyumun geri emilimini artırır Böbreklerde D vitamininin kalsitriole dönüşümünü uyararak barsaktan Ca emilimini artırır. Böylece serum Ca düzeyi normale döner

Serum Ca düzeyi normalin üzerine çıkınca tiroid bezi uyarılarak kalsitonin salgılanır. Serumdan Ca’un kemiğe yerleşmesini, depolanmasını sağlar. Böbreklerden Ca geri emilimini azaltır. İdrarla Ca atımını artırır (PTH’a zıt etki)

D vitamini; Böbrekten Ca geri emilimini artırır. Böbrekte Kalsitriol oluşumunu uyarıp, ince barsaklardan Ca emilimini artırır.

Kan Ca düzeyi Barsaktan emilim azalır Kemikten Ca salınımı uyarılır Tiroid bezinden kalsitonin salgılanır Geri emilim azalır Barsaktan emilim azalır Kemikte Ca depolanması uyarılır Kan Ca düzeyinin yükselmesi Yüksek Kan Ca düzeyinin düşmesi Kan Ca düzeyi Düşük Geri emilim artar Paratiroid bezinden PTH salgılanır Kemikten Ca salınımı uyarılır Barsaktan emilim artar

Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları Kemik ve diş yapımı; Kalsiyum

Yeni kemik oluşumu, osteoblastlar denilen özel hücreler, Yıkımı ise osteoklastlar tarafından gerçekleştirilir.

Kemik yapımı ergenliğe kadarki süreçte hızlı olup, 30 yaşa kadar yavaşlayarak sürer.

Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları Kan pıhtılaşması Fibrinojen Protrombin Ca++ Trombin Fibrin

Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları Sinir iletimi; sinir uyarılarının taşınmasında görev alır

Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları Kas kasılmasını sağlar. Kasılma sinyali geldiği zaman serbest iyonize Ca miyosin ve aktin arasındaki kimyasal reaksiyonu aktive ederek kas kasılmasını sağlar.

Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları Hücre zarı geçirgenliğini etkileyerek membranlardan sıvı geçişini kontrol eder. Enzim aktivasyonu: ATPaz, lipaz, kolin esteraz gibi bazı enzimlerin önemli aktivatörüdür

Yetersizlik Belirtileri Serum Ca düzeyi düştüğü zaman spastik kas kasılmalar ve kas ağrıları ile seyreden tetani görülür. Parmaklarda dönme ve kıvrılmalar olur. Serum fosfat düzeyi yükselince de görülür.

Yetersizlik Belirtileri Kemik Ca kaybının neden olduğu osteoporozis özellikle menopoz sonrası kadınlarda görülür. Çok hızlı kayıplar menopoz sonrası ilk 5 yılda olur. Daha sonra kemik kaybı %1’dir.

Yetersiz kalsiyum alımı, Etnik farklılıklar, Sigara içimi, Aşırı alkol ve kafein alımı, Hareketsizlik, D vitamini yetersizliği zayıflıktır

Yetersizlik Belirtileri Raşitizm ve Osteomalasia

Yetersizlik Belirtileri Rezorptif hiperkalsüri: kemikte hızlı Ca çekilmesi ve idrarla Ca atımının artması sözkonusudur. Uzun süre hareketsizlik sonucu oluşabilir. Böbrek taşı riski artar.

Kalsiyum Gereksinmesi Emilimi etkileyen etmenler ile idrarla Ca atımını artıran etmenler göz önünde bulundurulmalıdır. Aşırı protein, Sodyum, Alkol, Kafein idrarla Ca atımını artırır.

1 fincan hazır kahve, 6 mg Ca Fazladan 1 g protein 1.75 mg Ca Fazladan 1 g Na %1 kemik kaybı.

Kalsiyum gereksinimi (mg/gün) Yaş Çocuk Kadın Erkek Gebe emzikli 2-3 450 4 800 5-10 11-17 1150 18 1000 19-50 950-1000 51 + yaş 950 Türkiyeye Özgü Beslenme Rehberi, 2016

Kaynakları En iyi kaynaklar; süt ve türevleridir. İyi kaynaklar; pekmez, susam, fındık, fıstık ve benzeri, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve kurutulmuş meyvelerdir. Orta derecede kaynaklar; yeşil sebzeler, yumurta, portakal, limon, çilek gibi besinlerdir. Zayıf kaynaklar tahıllar, diğer taze sebze ve meyveler ve etlerdir.

Balık, kılçığı ile birlikte yendiği zaman kalsiyumdan da zengindir Kemikler kırılıp sirke ile kaynatılırsa eriyen kalsiyum suya geçer.

FOSFOR

Kalsiyumun metabolik ikizi olarak adlandırılır Kalsiyumun metabolik ikizi olarak adlandırılır. Kalsiyumdan sonra insan bedeninde en çok bulunan mineraldir (700 g). Ca gibi kemik yapımında görevlidir. Her ikisinin de emilimi ve atımı, metabolik regülasyonu D vitamini ve PTH ile ilişkilidir. Her ikisi de serumda birbirine göre belirli oranda bulunur. Her ikisi de sütte eşit miktarda bulunur.

(kalsiyum fosfat kristalleri şeklinde), Vücuttaki fosforun ; %80'i kemik ve dişte (kalsiyum fosfat kristalleri şeklinde), kalanı hücrelerde ve hücre dışı sıvıda bulunur.

Emilimi Kalsiyumda olduğu gibi D vitamini emilimi kolaylaştırır. Kalsiyum emilimini zorlaştıran ve kolaylaştıran faktörler fosfor için de söz konusudur. Dengeli diyetteki fosforun %50-70'i emilir.

Metabolik Fonksiyonları Kemik ve diş yapımı

Nükleik asitlerin temel bileşenidir

Fosfolipit olarak hücre zarının anahtar öğesidir

Fosforilasyon Reaksiyonları ATP oluşumu Kazein gibi bazı proteinlerin bileşiminde Vitamin koenzimlerinin oluşumu Asit-baz dengesini sağlamada

Yetersizliği Kemiklerde, Sinir-kas sisteminde Kan hücrelerinde Böbreklerde bozukluklar

Gereksinme: P gereksinimi günlük alınan Ca kadardır Kalsiyum ile aynı kaynaklarda bulunduğundan Ca gereksinmesini karşılayan diyet P gereksinmesini de karşılar. Çocuklarda, Gebeliğin 2. yarısında ve Emzirme döneminde 1.0-1.5

Fosfor gereksinimi (mg/gün) Yaş Çocuk Erkek Kadın Gebe Emzikli 2-3 250 4 440 5-10 11-17 640 18+ 550 Türkiyeye Özgü Beslenme Rehberi, 2016

Kaynakları En iyi kaynakları ; süt ve ürünleri, İyi kaynakları; yağsız etler, yumurta sarısı, tam tahıl taneleri, kuru baklagiller, yağlı tohumlardır.

MAGNEZYUM

Yetişkinlerde 25 g %26.0’sı kaslarda %60-70’i Ca ve P ile Birlikte kemik ve dişlerde %26.0’sı kaslarda %4-14’ü yumuşak dokularda ve vücut sıvılarında Yetişkinlerde 25 g Vücut sıvılarındaki Mg’un çoğunluğu hücre içi sıvıdadır. Serumdaki Mg’un yaklaşık yarısı serbest, kalanı serum proteinlerine (albümin) bağlıdır.

Emilim ve Atım İnce barsaklardan emilim; Yüksek Mg içeren diyette %25, Düşük Mg içeren Diyette %75’den fazladır. Ca, P ve Proteini yüksek diyette emilim azalır. Ca emilimini etkileyen etmenler (D vitamini hariç) Mg emilimini de etkiler

Metabolik Fonksiyonları Kemik ve dişlerin yapımı Osmotik basıncın ve asit-baz dengesinin sağlanması Kas ve sinir sisteminin çalışması Sıvı-elektrolit dengesi

5. Enzim çalışması; Fosforilasyon reaksiyonlarını düzenleyen kinaz enzimlerinin çalışmasında etkilidir. Bu nedenle CHO metabolizmasında ve genel metabolizmada önemlidir.bütün proteinlerin, nükleik asit, lipit ve CHO’ların metabolizmasında iyonize MG’a gerek vardır Protein metabolizmasında co-enzim olarak görev alır

6. Magnezyum kan basıncının düzenlenmesinde de yardımcıdır. 7. Yine yaşlılarda glikoz toleransını düzeltici etki yaptığı belirlenmiştir.

Emilim bozuklukları Böbrek bozuklukları Endokrin bozukluklar Alkolizm PEM Serum Mg oranı düşer Spazm, sese ve dokunmaya karşı hassasiyet, tetani Yüzde ve gözde garip hareketlilik Halüsinasyon Pankreatik hormon baskılanması

Magnezyum gereksinimi (mg/gün) Yaş Çocuk Erkek Kadın Gebe Emzikli 2 170 3-4 230 5-9 10-17 300 250 18+ 350 Türkiyeye Özgü Beslenme Rehberi, 2016

Magnezyumun kaynakları; Süt, peynir, Et, su ürünleri Tahıl ve kurubaklagiller, yağlı tohumlar, Koyu yeşil yapraklı sebzeler, Çikolata ve kakao

Kükürt

Bitkiler, inorganik kükürtü alarak organik kükürt bileşikleri yaparlar Bitkiler, inorganik kükürtü alarak organik kükürt bileşikleri yaparlar. Hayvanlar ve insanlar bu bileşiklerden yararlanırlar.

hem de organik bileşikler olarak tüm hücrelerde bulunur Hem elementel hem de organik bileşikler olarak tüm hücrelerde bulunur

Elementel formu; Na, K ve Mg ile sülfat bileşikleri yapar. Organik bileşikler; S içeren aa.’ler (metionin, sistein) Glikoprotein (kondroitin sülfat), Detoksifikasyon ürünleri (Fenol kresol, sülfürük asit, indoksil sülfat), Diğer organik ögeler (heparin, insülin, tiamin, biotin, lipoik asit, Co enzim A), Keratin, saç ve derideki protein.

Emilim ve Atım Elemental S ince barsaklardan emilir. S içeren aa.’ler; metionin ve sistein, sindirimle proteinden ayrılıp emilirler. S idrarla atılır. Atım protein alımına ve yıkımına bağlı olarak değişir

Metabolik Fonksiyonları Disülfit bağları (S-S) proteinin yapısal devamlılığını sağlar. Enzim aktivitesi: Pekçok enzim aktiviteleri için serbest sülfidril grubuna (-SH) gerek duyar. Bu nedenle kükürt biyolojik oksidasyonun bir parçasıdır

Enerji metabolizması: Sülfidril grupları yüksek enerjili fosfat bağları gibi yüksek enerjili sülfat bağlarını oluşturur. Bu Co enzim A’nın (CoA-SH) metabolik aktivitesinin önemli bir parçasıdır. Detoksifikasyon: Toksik maddelerle birleşerek onları idrarla atılan, toksik olmayan forma dönüştürür. Bu fonksiyonu ilaç metabolizması içinde önemlidir

Yetersizlik Yetersizlik belirtileri bilinmemektedir. Önce protein yetersizliği oluşur. Ender görülen sistinüride S ,içeren aa Sistein idrarla fazlaca atılır. Sistin kristallerinden böbrek taşı oluşur. Bu durumda düşük metioninli diyet verilir.

Gereksinme Gereksinme belirlenmemiştir. Metionin ve Sisteini yeterince sağlayan diyet gerekli S’ü de sağlar

Kaynakları Metionin ve sistein içeren proteinler; Et, Yumurta, Süt, Peynir