GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DERS: BİNA BİLGİSİ KONU: BACALAR AD SOYAD: ÖZLEM ÇIRPAN NUMARA: 101808037 ÖĞRETİM ÜYESİ: PROF. DR. HÜSEYİN YILMAZ ARUNTAŞ

İÇİNDEKİLER Tarihçe 3 Tanımlar 6 Amaç 8 Baca Elemanları 9 Binalarda Kullanılan Baca Çeşitleri 17 5.1.Duman (Ateş) Bacaları 17 5.2.Havalandırma Bacaları 29 5.3.Çöp Bacaları 35 5.4.Tesisat Bacaları 40 Baca Düzenleme Şekilleri 43

1. TARİHÇE Teknolojinin gelişiminde, en önemli adımlardan bir tanesi kesinlikle ateşin bulunuşu ve kullanımı olmuştur. Tarih öncesi dönemlerde yaşayan insanlar ateşi; barınaklarının içinde yemek pişirmek, ısınmak ve ateşin ışığından faydalanmak için kullanmaya başlamışlardır. Ancak bununla beraber, ateşin dumanının kendilerini rahatsız ettiğinin farkına varmışlardır. Bu nedenle dumanı bir şekilde dışarı atabilmek için ilkel barınaklarda; ilk olarak çadır tepelerinde boşluklar bırakmış, daha sonra bir duman deliği yapmışlardır.

10./11. yy arası tek katlı evlerin, alt ve üst kat olarak ikiye ayrılması ile, bacanın doğuşu başlamıştır. Duman yoğunluğu sebebi ile bacaları daha yüksek ve geniş yapmaya başlamışlardır.

Teknolojinin de gelişmesi ile odanın ortasında ateş yakma yerine; 15yy’da kapalı ocak, 16 ve 17yy’larda ise şömine hayatımıza girmeye başlamıştır. Bunun sayesinde tuğla ile örülmüş duman yolu yani baca kullanılmaya başlanmış, hemen hemen dumansız bir oda, daha iyi bir ısı enerjisi kullanımı sağlanmıştır.

2.TANIMLAR Binalarda kirli havayı dışarı atmak, binaya temiz hava temin etmek, binada çöp atılması veya su, ısı ve enerji hatlarının döşenmesi gibi amaçlarla yapılan kanallardır. Binalarda, duvarlara beraber veya müstakil olarak kâgir veya metal malzemelerle inşa edilen yapı elemanıdır. 

Başka bir kaynakta; Konut ve benzeri binalarda , yanma sonucu ortaya çıkan gazları dam üstünden açık havaya atmaya yarayan, bina içine veya binaya bitişik olarak silindir, kare ve dikdörtgen prizma şeklinde inşa edilmiş içi boş bir bina bölümüdür. Tuğladan, beton, betonarme veya çelikten yapılırlar.

3.AMAÇ Bacalar, binanın sağlıklı ve kolaylıkla kullanılmasını(su, ısı ve enerji) sağlamak açısından yaşamsal öneme sahiptir. Bu gibi ihtiyaçların karşılanmasında kanallardan yararlanmak üzere bacalar inşa edilir.

4. Baca Elemanları Baca ağzı: Bacaların tepesinde, dumanın ve gazın çıkmasına yarayan delik. Baca cidarı:Bacanın ve baca grubunun dış duvarlarıdır. Baca kaidesi(Baca Temeli):Bacanın yapıldığı malzemenin dışında(betonarme vb.) başka malzemelerle inşa edilen bacanın oturtulduğu en alt bölümdür. Baca başı (kaşı): Bacanın çatı üstündeki bölümüdür.

Baca şapkası: Bacaya yağmur, kar veya rüzgâr girmemesi için baca külahının üzerine yerleştirilen kapak. Baca deliği: Ocak bacalarının içinde dumanın geçmesi için aşağıdan yukarıya bırakılan boşluk. Baca fırıldağı: Bacaların tepesinde rüzgara göre yön değiştiren ve dumanın baca deliğinden geri dönmesini engelleyen araç.

Baca gövdesi: Bacanın çatı dışında kalan bölümü. Baca eteği:Bacanın çatı ile birleşen yağmur ve kar sularının sızmasını engelleyen bölümü Baca peteği: Rüzgarın dumanı aşağıya basmaması ve yağmurun içeri sızmaması için üstü kapalı, çevresi delikli baca deliği.

Baca Şapkası

Baca Eteği (körüklü baca eteği)

Baca Resimleri

5.BİNALARDA KULLANILAN BACA ÇEŞİTLERİ 5.1.DUMAN (ATEŞ) BACALARI: Yapılarda ateş kaynaklarından çıkan gazların çatı üstünden havaya atılması için bina içinde veya binaya bitişik olarak düzenlenen kanallardır.

Bacaların silindirik olmaları çekişi olumlu yönde etkiler Bacaların silindirik olmaları çekişi olumlu yönde etkiler.Dar ve dikdörtgen kesitli bacalarda köşeler, baca gazının hızında düşmeye ve yoğuşmaya neden olur. Bunun için öncelikle silindirik bacalar sonra da kare kesitli veya kare ölçülerine yakın dikdörtgen bacaların yapımı düşünülmelidir.

Atık doğal çekişli gaz bacaları yapılış şekli olarak üç ana gruba ayrılır : Adi bacalar Tek kolon halinde zeminden çatıya kadar yükselen, birden fazla birimin kullanabileceği şekilde tasarlanmış bacalardır. Eski yapılarda görülen bu baca şekli artık kullanılmamaktadır. Şönt bacalar Zeminden çatıya kadar yükselen ana baca ve buna bağlanan her birime ait branşmanlardan (bağlantı kolu) meydana gelen bacaya ortak(şönt) baca denir. Müstakil(ferdi) bacalar Sadece bir birimin kullanımına göre tasarlanmış, tek kolon halinde hitap edeceği birimden çatıya kadar yükselen bacalardır.

Doğal Çekişli Baca Çeşitleri

Ateş bacalarının yapımında uygulanması gerekenler.(TS 11386) Baca iç genişliği ve yüksekliği yapılacak yere göre tertip edilmiş olmalıdır. Bacalar dik bir eksen üzerinde şaşma olmadan devam etmelidir. Bacalar kolay temizlenebilir ve kesitte pürüzlü kısım olmamalıdır. Baca deliğinin boyutu tüm baca boyunca aynı olmalı daralmalar olmamalıdır.

Ateş bacalarının yapımında uygulanması gerekenler.(TS 11386) Kaloriferli binaların konut olarak kullanılan bağımsız bölümlerinde oturma ve yatma hacimlerinin en az birinde ve sıcak su tesisatı bulunmayan banyo ve mutfaklarında duman bacası, sobalı binalarda ise biri oturma odası veya salonda diğeri banyoda olmak üzere en az iki adet bağımsız duman bacası yapılması zorunludur. Bir baca kanalına birden fazla ateş kaynağı girişi yapılmamasına dikkat edilmelidir. (aralığı en az 30 cm olmalı)

Bir bacaya en fazla 4 soba deliği bağlanabilir Bir bacaya en fazla 4 soba deliği bağlanabilir. Ancak her soba arasında 30 cm aralık bulunmalıdır.

Yanma veriminin yüksek, ısınma maliyetinin düşük olması ve çevrenin korunabilmesi açısından bacaların malzemesi, yapılış şekilleri ve bağlantısı önemlidir. Baca yüksekliği iyi belirlenmeli bina içinden yükselen baca, mahyadan en az 80 cm yukarıya kadar çıkmalıdır.

Bacanın çatı üzerindeki kısmı 150 cm yi geçtiği zaman rüzgârla yıkılmaması için çember ile sarılmalı ve çatıya bağlanmalıdır. Yüksek Bacaların Çatıya Bağlanması

Baca kanalını temizlemek için döşemeden en çok 70 cm yükseklikte temizleme deliği yapılmalıdır. Genişliği baca kanalı kadar, yüksekliği 20 cm olmalıdır.

Zorunlu durumlarda çatıda baca kanalı kaydırılması gerekiyorsa kaydırma açısı 60o’lik eğimin altına düşmemelidir. Baca kanalları mümkün olduğunca gruplandırılmalıdır ve uzun kenar baca eğimine paralel yapılmalıdır. Baca kanalının dışa bakan kısımları gaz ve ateş kaçaklarına karşı açıklık bırakmayacak şekilde sıvanmalıdır. İçi ise sıvanmamalıdır.

Bacaların en üst noktalarında, yukarıdan gelecek etkilere karşı baca şapkası yapılmalıdır.

5.2. HAVALANDIRMA BACALARI

Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan havayı dışarı atmak ve yerine temiz hava temin etmek amacıyla yapılan bacalara “ Havalandırma Bacaları ” denilir. Bu işlem yalnız alt katlara ışık sağlamak için yapıldığında adı “ Işıklık ” olur. Havalandırma bacalarından yararlanacak kısımlar yatak odaları, mutfak, banyo ve WC pencereleri ve nadiren oturma odaları olabilir.

Işıklık havalık ve hava bacalarının yapımlarında aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir: Işıklığa bakmayan wc ve banyolar, en az 60x60 cm ölçülerinde bir havalığa bağlanabilir. Işıklıklarda merdiven kovası veya diğer kapalı mekânların ortak alanlarının üzeri en az 50 cm genişlikte camla kaplanarak doğal ışıkla aydınlatılabilir.

Bir havalıktan her katta en çok dört adet bağımsız bölüm yararlanabilir. Işıklandırma ve havalandırma bacasında 4 ten fazla bölümden havalandırma penceresi açılırsa bacanın kesiti de artırılmalıdır. Mutfak, ofis gibi yerlerde yalnızca havalandırma sağlamak amacıyla daha küçük kesitli bacalar da (duman bacası gibi) yapılabilir.

Şönt baca sisteminde havalandırma bacası yapılabilir.

5.3. ÇÖP BACALARI Çöp bacası, binalarda, katlarda veya bağımsız bölümlerde biriken çöplerin alt katta bir depo ya da bir kaba kolayca atılmasını sağlayan, binanın uygun yerine/yerlerine düşey olarak yerleştirilmiş kanallardır.

Çöp bacalarının yapımında uyulması gerekenler. (TS 2166) Pürüzsüz, düzgün, su emmeyen, ateşe dayanıklı, korozyona uğramayan bakır, çelik, çimentolu asbest boru gibi malzemeler seçilmelidir. Çöp bacaları, genellikle 30 cm çapında dairesel kesitli veya 40x40 cm ölçülerinde yapılmalıdır. Bacaya, her bağımsız bölümün yararlanabileceği çöp boşaltma düzeni yerleştirilmelidir. Baca kapakları her katta 60-90 cm yüksekliğinde olmalıdır.

Bacalarda gürültünün önlenmesi için bacanın bina elemanlarına değme noktalarına ses yalıtım malzemeleri konulmalıdır. Ayrıca çöp arabalarının tekerleri yaylı ve lastik çemberli olmalıdır. Bacalar ana yapıya, sıcaklık farkından ileri gelen boyca uzamalara olanak verecek biçim ve ölçüde tutturulmalıdır.

Çöp toplama yerinde ve baca içinde oluşan kokuları atmak için bacaya ya doğal çekimli ya da zorunlu çekimli olarak havalandırma sistemleri düzenlenmelidir. Bacanın temizlenebilmesi için çatı arasında makaralı ve ağırlıklı fırça tertibatı kurulmalıdır.

5.4. TESİSAT BACALARI Yapılardaki tesisat borularının ve kanallarının (temiz su, pis su, sıcak su boruları, kalorifer, telefon veya klima tesisatı kanalları vb.) geçirildiği ve duvar boyunca çoğunlukla düşey konumda, kare ya da dikdörtgen kesitli boşluktur.

Bu bacalar, planda wc, banyo, mutfak, ofis, depo vb Bu bacalar, planda wc, banyo, mutfak, ofis, depo vb. bölümlerin duvarlarına bitişik şekilde oluşturulur. Duvar içinde yatay ve dikey kanallar şeklinde yapılan bu bacalara tesisatlarda ortaya çıkabilecek arızaları giderebilmek için plastik veya ahşap kapaklar yapılmalıdır. Bu kapaklar bakım ve onarımını kolayca yapabilmek için TS 2167’ nin kurallarına uygun olarak en az 200x300 mm ölçüsünde olmalıdır.

Büyük yapılarda ve büyük kesitli tesisat bacalarında, baca içerisinde çalışabilmek için yeterli boşluk bırakmak ve tırmanma merdiveni yapmak gereklidir. Ayrıca gerekli yükseklikte ızgara şeklinde çalışma platformu yapılması uygun olur.

6. BACA DÜZENLEME ŞEKİLLERİ Bacalar her zaman iç duvarlarda düzenlenmelidir. Bu sayede baca içi sıcak kalacağından çekim gücü fazla olacaktır. Eğer dış duvara yapılması durumlarında baca yapımında yalıtım malzemesi kullanılması zorunludur.

Baca yüksekliğinin yeterli olmadığı durumlarda gerekli çekiş gücü elde edilemeyeceğinden verimli bir yanma ortamı sağlanamaz. Bu durumlarda sık sık baca gazı tepmesi nedeniyle zehirlenme olayları yaşanabilir. Bu yüzden bacanın çatı üzerindeki yüksekliği çatının en yüksek mahyasından 50- 80 cm’ den az olamaz.

Bina çevresinde daha yüksek yapılar bulunuyorsa bu yapılarla baca arasında türbülans olmaması için en az 6 m uzakta olmalıdır.

Baca kesitleri genellikle kare dikdörtgen ya da dairesel olmaktadır ve baca dipleri yağmur kar v.s. suların geçmesini önlemek üzere çinko veya bakır saclarla kaplanmalı baca üzerine yine ayni malzemeden başlık yapılmalıdır.

 Oymael, Yapı Bilgisi, 1.cilt, MEB yayınevi, İstanbul, 2003. KAYNAKÇA Oymael, Yapı Bilgisi, 1.cilt, MEB yayınevi, İstanbul, 2003. TS 11386/ Nisan 1994 (Bacalar-Konut ve Benzeri Binalar İçin Yapım Kuralları) TS 2166/ Mayıs 1976 (Çöp Bacalarının Düzenlenmesi) TS 2167/ Mayıs 1976 (Tesisat Baca ve Kanallarının Projelendirilmesi ve Düzenlenmesi Kuralları) 