TERMİNAL DÖNEM BAKIM ve EVDE KEMOTERAPİ UYGULAMASI PROJESİ Dr. Ahmet Haki TÜRKDEMİR, Dr. Mehmet Akif GÜLEÇ Ankara 112 Acil Sağlık Hizmetleri

KONUNUN ÖNEMİ: Kanser; tüm dünyada olduğu gibi, ülkemiz için de önemli bir sağlık sorunudur. Nedeni belirli ölümler arasında giderek üst sıralara tırmanarak, kalp ve damar hastalıklarından sonra ikinci sıraya yükselmiştir. Yakın gelecekte de birinci sıraya yükselmesi muhtemeldir. Özellikle gecikmiş olgularda; organ kayıplarına, ölümlere sebep olmaktadır. Tanıda geç kalınması; hastanın yaşam kalitesi ve süresini düşürmekte ve yüksek tedavi maliyetleri ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca hastayı ve yakınlarını ruhsal yönden oldukça etkilemektedir. Bütün yönleriyle kanser; hem halk sağlığına, hem de ülke ekonomisine olumsuz etkileriyle büyük önem arz etmektedir. Bu yüzden kanserle mücadelede, organize olarak hareket etmek ve eldeki kaynakları en ekonomik şekilde kullanmak artık kaçınılmaz hale gelmiştir[1]. [1] http://www.kanser.kongresi.org/xiiikanser/sorun/sorun6.html

TERMİNAL DÖNEM BAKIMI Ölmekte olan hastaya yaklaşımdaki hekimlerin çaresizlikleri ve buna bağlı oluşan kaygılar ve tüm gelişmelere karşın nitelikli insani yaklaşımın günümüz tıbbında önem kazanmasına dayanmaktadır. Gelişen tıpta küratif durumlarda herşeyi olanaklı kılan bir sisteme rağmen hasta ve ölüme yakın bir insanın basit semptomlarını gidermede yetersiz kaldığı görülmektedir. Onkolojideki tüm gelişmelere rağmen kanser tanısı konulan hastaların çoğunluğu hastalıklarına bağlı olarak ölmektedirler.  Terminal dönemdeki hastaların polikliniklere gelmesi başlı başına bir problemdir. Eğer hastanede yatması gerekiyorsa ya da evde bakılamıyorsa hastanede yatak bulmak diğer bir sorundur. Ayrıca üniversite klinikleri aşırı yük nedeniyle tetkik edilecek ya da tedavi edilebilecek hastalara öncelik tanımalıdır.

Palyatif yönlendirmede karar vermek kolay değildir. Hastanın planlanan kanser tedavisini kabul etmemesi Hastanın ve ailenin klinik gerçeği reddetmemesi Hekimlerin yeteneklerini abartmaları Hekimlerin klinik gerçeği değerlendirmemesi Ekonomik durum Organizasyon yokluğu Deneyim ve eğitim noksanlığı

Palyatif uygulamalarda tedavilerin yan etkisi hastalık semptomlarının önüne geçmemeli ve yeni destek tedaviye ihtiyaça yol açmamalıdır. Bunu sağlayabilmek için müdahale ekiplerinin çok iyi bir eğitimden geçmeleri ve bunu kalıcı hale getirmeleri gerekmektedir. Tedavilere bağlı yan etkiler eğer hastaya şifa ve yaşam uzatma sözü verilirse ihmal edilebilir ancak elde edilen yanıtlara rağmen birçok hastalıkta anlamlı artmış yaşam süresinden söz etmek güçtür. Bu nedenle tedavilerin hastaya kazandırdığı gerçek yarar çok iyi anlaşılmalıdır. Onkologlar küratif durumlardaki ayrımları yapabilmekte çok yetenekli iken palyatif durumlarda aynı derecede yetenekli olamamaktadırlar. Yeni kurtarma tedavilerine geçmek veya aktif tıbbı tedaviyi sonlandırma kararını vermek oldukça zordur ve özellikle bunu tanımlamak çok daha zordur.

Tümörün doğal gidişi ve patofizyolojisi iyi bilinmelidir. Hastaya uygulanan tedaviler sonuçları ve hastalığın gidişi iyi değerlendi rilmelidir Hastaya ait özellikler gözden geçirilmelidir. En önemlisi tedavi edilebilir olup olmadığına kararını vermektir Bir kez terminal hasta kararı verildimi çoğu kez geri dönüş yoktur ve özellikle deneyimi yeterli olmayanlar hastada gelişen durumu değerlendirmede istenilen önemi göstermeyebilirler Kimler nasıl bilgilendirilmeli gözden geçirilmelidir Hastaya zorluk veren tüm semptomlar değerlendirilmelidir

GERÇEKLEŞTİİRLMESİ GEREKEN AŞAMALAR Onkoloji ile ilgili eğitim veren tüm dallarda terminal hasta kavramının kazandırılması Terminal hasta kararı verildikten sonra ailenin ve ilgili kurumların bilgilendirilmesi, resusitasyon endikasyonu olmadığı kararının dosyasına işlenerek, tüm acil birimlerine bildirilmesi Bu hastalarda ölüm anına kadar HIDRASYON, CİLT BAKIMI VE SEMPTOM kontrolünün nitelikli olarak sürdürülmesi, Hasta (mümkün olduğu durumlarda) değilse aileye iyi iletişim içerisinde olunmalı (çoğu kez çok zaman gerekir) ve aktif hastane yatakları bu hastalar için kullanılmamalı, Ülkemizde mevcut olmayan morfin türevlerinin temini sağlanmalı ve kanser hastalarının bu ilaçları temininde yeni düzenlemelere gidilmeli, Terminal bakım üst ihtisas olarak alınmalı ve 112 çalışanalrına yönelik özel sertifikasyon programları hazırlanmalı, Çalışmakta olan kanser tedavi merkezleri ve 112 komuta merkezlerine bağlı olarak çalışacak son bakım evleri (hospisler)kurulmalı, Bu merkezlerin sorumluluğunu üstlenecek kişileri yetiştirecek eğitim programları oluşturulmalıdır Bunlar sağlanabildiği oranda hasta ve ailelerin ölüm olayına bağlı çektikleri acıların azalacağı ve aynı zamanda hastane ve hekimlerin verimliliklerinin artacağı ve ülke ekonomisine uzun dönemde yararlar sağlanacağı görülmelidir[1]. [1] http://www.kanser.kongresi.org/xiiikanser/sorun/sorun15.html 27.08.05

PROJE KAPSAMINDA ÖNERİLEN İŞLEMLER Bakım hastalarının evde takibi iyi yapılırsa hem hekimin hem de hastanenin yükü azalacaktır. Evde başarılı bir bakımı sağlamak için bu konuda eğitilmiş 112 ekibi oluşturulabilir. Bu ekipler Ankara vilayeti içinde tek bir telefonla görevlendirilebilmekte ve en çok 10 dakika içinde şahsın evine ulaşmaktadır. Bu proje ile Onkoloji Klinikleri sorumluluğunda oluşturulacak böyle bir ekip tam donanımlı bir ambulansı ve hemşiresi ile var olan kaynakların daha etkin kullanımı sağlanmış olacaktır.

SONUÇ: Kanser hastalarının bakım ve terminal dönem destek hizmetlerinin yaşam ortamları olan evlerinde yapılmasına yönelik hizmetlerin organizasyonunda 112 Acil Sağlık Hizmetlerinden yararlanılabilir. Bu konuda çalışan personelin kemoterapi uygulama becerisi ve terminal dönem hasta bakımları konusunda düzenlenecek ortak eğitim programları ile bu vakaların gerek yaşam kaliteleri ve gerekse yaşam sürelerini artırmak olanaklı gibi görünmektedir[1]. [1] http://www.halksagligi.org/halkmed/index.php?id=2248 27.08.05