Anlatan: Adnan Hadzimusiç İŞ HUKUKU VIII Anlatan: Adnan Hadzimusiç

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ

TOPLU İŞ SÖZLEŞME HAKKININ DAYANAĞI 1982 Anayasası: A. Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı (*) MADDE 53- İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir. TİS’i düzenleyen 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmeleri Kanunu dur. 2) TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN TANIMI Toplu iş sözleşmesi: İş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi,

3) TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN İÇERİĞİ (MUHTEVASI) a) Düzenleyici (normatif) hükümler: TİS’lerin yapılmasına, içeriğine ve sona ermesine ilişkin hükümler, b) Borçlar Hukukuna ilişkin hükümler: TİS tarafların karşılıklı hak ve borçlarına ilişkin hükümler 4) TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİN TÜRLERİ a) Çerçeve sözleşmesi: Ekonomik ve Sosyal Konseyde temsil edilen işçi ve işveren sendikaları arasında işkolu düzeyinde yapılan sözleşme b) Grup toplu iş sözleşmesi: İşçi sendikası ile işveren sendikası arasında, birden çok üye işverene ait aynı işkolunda kurulu işyerlerini ve işletmeleri kapsayan toplu iş sözleşmesini c) İşletme toplu iş sözleşmesi: Bir gerçek veya tüzel kişiye ya da bir kamu kurum veya kuruluşuna ait aynı işkolundaki birden çok işyerini kapsayan sözleşme,

5) TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİN KAPSAMI Toplu iş sözleşmesi aynı işkolunda bir veya birden çok işyerini kapsayabilir. Bir gerçek ve tüzel kişiye veya bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı işkolunda birden çok işyerinin bulunduğu işyerlerinde, toplu iş sözleşmesi ancak işletme düzeyinde yapılabilir.

TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİN OLUŞUMU 1) TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDE EHLİYETİ Toplu iş sözleşmeleri sadece işçi veya işveren sendikalar yapabilir. 2) TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNDE YETKİ a) İşçi sendika bakımından yetkisi a.1. kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en ay %1’nin sendikaya üye olması a.2. toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek işyerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasını o sendikaya üye olması a.3. işletmede ise %40’tan kendi üyesi bulunması hâlinde bu işyeri veya işletme için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir b) İşveren sendikası bakımından: Bir işveren sendikası, üyesi işverenlere ait işyeri veya işyerleri, sendika üyesi olmayan bir işveren ise kendi işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir. Bir işkolunda çalışan işçilerin yüzde birinin tespitinde Bakanlıkça her yıl ocak ve temmuz aylarında yayımlanan istatistikler esas alınır

YETKI SAPTAMASI İşçi sendikası açısından başvuru TİS yapmak isteyen sendika Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuru yapar ve bunların saptanmasını istiyor: Kurulu bulunduğu işkolunda üye sayısı bakımından %1 oranını sağladığını, TİS’in kapsamına gireceği işyeri veya işyerlerinde başvuru tarihinde çalışan işçiler ile üyelerin sayısının saptanmasını ÇSGB 6 iş günü içinde yukaraki talepleri sonuçlandırmak zorunda. Sigortalılığın başlangıcı ile sona ermesine ilişkin bildirimlerden yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılmayanlar, yetkili işçi sendikasının tespitinde dikkate alınmaz. B) İşveren açısından başvuru Bir TİS yapmak isteyen işveren de Bakanlığa başvuuru ve sözleşmeyı yapacak sendikanın tespitini ister.

YETKİ İTİRAZI Yetki saptanma talebinde bulunan ve ÇSGB’dan yetkili olmadığına dair cevanı alan sendika 6 iş günü içinde mahkemeye başvurabilir. Kurulu bulunduğu iş %1 sınırı aşmayana sendika yetki itirazında bulunamaz. Mahkemenin itiraz üzerine getireceği karar kesin. YETKİ BELGESİ Şartları yerine getiren sendikaya Bakanlık tarafından yetki belgesi verşliyor. Yetki belgesi olmadan TİS yapılırsa hükümsüz dür.

TOPLU GÖRÜŞME Toplu görüşmeye çağrı yapma TİS sözleşme tarafların sözleşme yapmak için bir araya gelmesi toplu görüşme dir. Yetki belgesi alan sendika veya sendika üyesi olmayan işveren, yetki belgesini aldığı tarihten itibaren 15 gün içinde toplu görüşme çağrı yapmazsa yetki belgesinin hüklü kalmaz. 2) Toplu görüşmelerin başlaması Sendika, çağrı yaptığı toplu görüşmeye gelmez olursa yetki belgesi düşer. Toplu görüşmeler sırasında tutanak düzenlenir. Taraflar tüm konuları üzerinde anlaşırlarsa TİS oluşmuş oluyor. Toplu görüşmenin süresi, ilk toplantı tarihinden itibaren altmış gündür.

TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİN ŞEKLİ VE SÜRESİ TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİN SÜRESİ Toplu iş sözleşmesi en az bir ve en çok üç yıl süreli olarak yapılabilir. Toplu iş sözleşmesinin süresi, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez. İstısna Faaliyetleri bir yıldan az süren işlerde uygulanmak üzere yapılan toplu iş sözleşmelerinin süresi bir yıldan az olabilir. İşin bitmemesi hâlinde bu sözleşmeler bir yılın sonuna kadar uygulanır. TİS yenilenmesi Toplu iş sözleşmesi süresinin bitmesinden önceki yüz yirmi gün içinde, yeni sözleşme için yetki başvurusunda bulunulabilir. Ancak, yapılacak toplu iş sözleşmesi önceki sözleşme sona ermedikçe yürürlüğe giremez. B) TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİN ŞEKLİ Toplu iş sözleşmesi yazılı olarak yapılır.

C) Tarafların durumunda değişiklik MADDE 37 – (1) Toplu iş sözleşmesine taraf olan sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, faaliyetinin durdurulması, işçi sendikasının yetkiyi kaybetmesi ve toplu iş sözleşmesinin uygulandığı işyerlerinde işverenin veya işyerinin girdiği işkolunun değişmesi toplu iş sözleşmesini sona erdirmez.

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANMA Genel olarak TİS ile bağlanan sadece sözleşmeyi imzalayan sendikalar değil, sözleşme onların üyelerini de bağlar. TİS’ten yararlanacak kişiler MADDE 39 – (1) Toplu iş sözleşmesinden taraf işçi sendikasının üyeleri yararlanır. (2) Toplu iş sözleşmesinden, sözleşmenin imzalanması tarihinde taraf sendikaya üye olanlar yürürlük tarihinden, imza tarihinden sonra üye olanlar ise üyeliklerinin taraf işçi sendikasınca işverene bildirildiği tarihten itibaren yararlanır. (3) Toplu iş sözleşmesinin imza tarihi ile yürürlük tarihi arasında iş sözleşmesi sona eren üyeler de, iş sözleşmelerinin sona erdiği tarihe kadar toplu iş sözleşmesinden yararlanır.

B) Yararlanmanın daraltması Grev sonunda yapılan toplu iş sözleşmesinden, zorunlu olarak çalışanlar dışında işyerinde çalışmış olanlar aksine hüküm bulunmadıkça yararlanamaz. İşveren vekilleri ile toplu iş sözleşmesi görüşmelerine işvereni temsilen katılanlar, toplu iş sözleşmesinden yararlanamaz! C) Üye olmayanların dayanışma ödentisi ödeyerek TİS’ten yararlanması Toplu iş sözleşmesinin imzası sırasında taraf işçi sendikasına üye olmayanlar, sonradan işyerine girip de üye olmayanlar veya imza tarihinde taraf işçi sendikasına üye olup da ayrılanlar veya çıkarılanların toplu iş sözleşmesinden yararlanabilmeleri, toplu iş sözleşmesinin tarafı olan işçi sendikasına dayanışma aidatı ödemelerine bağlıdır. Bunun için işçi sendikasının onayı aranmaz. Dayanışma aidatı ödemek suretiyle toplu iş sözleşmesinden yararlanma, talep tarihinden geçerlidir. İmza tarihinden önceki talepler imza tarihi itibarıyla hüküm doğurur.

D) Teşmil yolu ile yararlanma Teşmil, yürürlükte bulunan bir TİS’in uygulanma alanının, TİS’in tarafları olmayan diğer işçileri ve işverenleri de içine alarak, yasaların yetkili kıldığı organları tarafından genişletilmesi. MADDE 40 –(1) Bakanlar Kurulu; teşmili yapılacak işyerinin kurulu bulunduğu işkolunda en çok üyeye sahip sendikanın yapmış olduğu bir toplu iş sözleşmesini, o işkolundaki işçi veya işveren sendikalarının veya ilgili işverenlerden birinin ya da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının talebi üzerine, Yüksek Hakem Kurulunun görüşünü aldıktan sonra tamamen veya kısmen ya da zorunlu değişiklikleri yaparak, o işkolunda toplu iş sözleşmesi bulunmayan işyeri veya işyerlerine teşmil edebilir. Yüksek Hakem Kurulu bu konudaki görüşünü on beş iş günü içinde bildirir. Teşmil edilen toplu iş sözleşmesinin sona ermesi ile teşmil kararı da ortadan kalkar

E) İşverenin TİS ile bağlılığı Toplu görüşmeye çağrı tarihinde bir işveren sendikasına üye bulunan işveren, sendika üyeliğinin sona ermesi hâlinde sendikaya yapılmış olan çağrı ile bağlı kalır. Sözleşmenin imzalanması tarihinde taraf işveren sendikasının üyesi olan işveren, sendikası ile ilişkisinin kesilmesi hâlinde yapılmış olan sözleşme ile bağlı kalır. Toplu iş sözleşmesi bulunmayan bir işyerinin işletme toplu iş sözleşmesi tarafı olan bir işverence devralınması durumunda işyeri, işletme toplu iş sözleşmesi kapsamına girer.

TİS’İN HÜKMÜ İş sözleşmeleri TİS’e aykırı olamaz Toplu iş sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmelerinin toplu iş sözleşmesine aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. B) İş sözleşmesindeki işçi yararına olan hükümler geöerlidir Toplu iş sözleşmesinde iş sözleşmelerine aykırı hükümlerin bulunması hâlinde ise iş sözleşmesinin işçi yararına olan hükümleri geçerlidir. C) TİS’in sona ermesinin hükümleri Sona eren toplu iş sözleşmesinin iş sözleşmesine ilişkin hükümleri yenisi yürürlüğe girinceye kadar iş sözleşmesi hükmü olarak devam eder.

TOPLU İŞ UYUŞMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI İŞ UYUŞMAZLIKLARI VE TOPLU İŞ UYUŞMAZLIKLARI Uyuşmazlıkların ayrımında hak veya çıkar esası bulunmakta ve ayırım ona göre yapılmaktadır. A) İş uyuşmazlıkları Yürürlükteki iş koşulları veya bunların uygulama yöntemleri nedeniyle ibir işyerinde işçi veya örgüt ile işveren arasındaki uyuşmaylık tır. Bu tür uyuşmazlıklar hak üzerinde olan uyuşmalıklar. B) Toplu iş uyuşmazlıkları İşveren veya örgütü ile işçi toplulukları arasında çıkan uyuşmazlık. Bu tür uyuşmazlıklar ise çıkar üzerinde çıkan uyuşmazlıklar.

B) İŞ UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI Kural olarak hak uyuşmazlıkları dava yolu ile çözümlenmeye çalışıılıyor iken çıkar uyuşmazlıklar ise mücadele yolu ile çözümleniyor: grev ve lokavt yolu. Bu yola başvurmadan önce uyuşmazlık barışçı yolu ile çözümlenmeye çalışılıyor. Uyuşmazlık çözme yolları: Barışçı yollar: 1) Arabuluculuk: uyuşmazlığı çözecek yetkili makamı tarafından arabulucuyu atanarak çözümü arama yöntemi 2) Tahkim: uyuşmazlık konusunun özel hakeme nakletmesi ile uzuşmazlığı çözme çabaları 2.1. Zorunlu tahkim 2.2. Gönüllü tahkim 3) Yüksek Hakem Kuruluna başvurma: Grev oylaması sonucunda grev yapılmaması yönündeki kararın kesinleşmesinden itibaren altı iş günü içinde işçi sendikası; Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir.

B) Mücadeleci yollar: 1) Grev 2) Lokavt Yorum davası ve eda davası MADDE 53 – (1) Uygulanmakta olan bir toplu iş sözleşmesini yorumundan doğan uyuşmazlıklarda sözleşmenin taraflarınca dava açılabilir

SORULAR: 1- Toplu İş Sözleşmesinin tanımı açıklayınız SORULAR: 1- Toplu İş Sözleşmesinin tanımı açıklayınız? 2- Toplu İş Sözleşmesi hangi hükümleri içeriyor? 3- Toplu İş Sözleşmesinin kapsamını açıklayınız? 4- Toplu İş Sözleşmesi kimler yapabilirler? 5- Toplu İş Sözleşmesi yapacak işçi sendikasını sözleşme yapma yetkisini açıklayınız? 6- Toplu İş Sözleşmesinin şekli ve süresini açıklayınız? 7- Toplu İş Sözleşmesinden kimler yararlanıyor? 8- Sendika üye olmayanlar Toplu İş Sözleşmesinden nasıl yararlanabiliyor? 9- Toplu İş Sözleşmeye taraf olmayanlara Bakanlar Kurulu karar ile genişletilmesine ne denir? 10- İş sözleşmesinde Toplu İş Sözleşmesine aykırı hususlar düzenlenmek mümkün mu?