İKTİSADİ PLANLAMA belirli bir dönemde belirli sosyo-ekonomik amaçlara sayısal biçimde ifade edilebilen hedeflere ulaşabilmek için, bu işle görevlendirilmiş organlar tarafından daha önceden belirlenen araçları kullanmak suretiyle belirli bir bölgede yürütülen faaliyetlerin tümüdür

Planlamanın Gerekli Unsurları Hem bir yön, hem de bir miktar belirlemelidir Belirli bir zamanla sınırlı olmalı ve bir bölgeyi kapsamalıdır. Kaynakların etkin kullanımını dikkate almalıdır. Çeşitli alanların koordinasyonu fikrini taşımalıdır. Görevlendirilmiş bir organa sahip olmalıdır. Önceden sayısal olarak belirlenmiş hedeflere ulaşabilmek için, yine önceden belirlenmiş araçlara sahip olmalıdır. Bir uygulama aşamasını kapsamalıdır. rasyonel bir faaliyet olmalıdır.

PLAN TÜRLERİ Kapsadıkları disiplinlere göre planlar Sosyal planlar, İktisadi planlar, Mali (finansal) planlar, Fiziksel planlar, İdari planlar. Ölçek bakımından planlar Makro planlar, Sektörel planlar, Mikro planlar. Dönemlere göre planlar Kısa dönemli (1-2 yıllık) planlar, Orta dönemli (5-7 yıllık) planlar, Uzun dönemli (10-15 yıllık) planlar.

PLAN TÜRLERİ Coğrafi ölçek bakımından planlar Milli (ülke seviyesinde) planlar, Bölge planları, Alt bölge planları, İl planları, Havza planları, Metropolitan planlar, Şehir planları, Kırsal planlar

PLAN TÜRLERİ Düşey Planlama:Toplumda, diğer alanlarda olduğu gibi planlama fonksiyonlarında da işbölümü ve uzmanlaşma olmaktadır. Toplumdaki sektörel düzeydeki bu işbölümü ve uzmanlaşma düşey planlamayı gerektirmektedir. Yatay Planlama:Yukarıda sözü edilen düşey fonksiyonların koordinasyonu ve bütünleşmesi ise yatay planlamayı oluşturmaktadır. Makro Planlama: Planlama ile kontrol edilmek istenen alan ve kullanılan değişkenler ülke ekonomisinin bütününü kapsıyorsa makro planlama söz konusudur. Mikro Planlama: Proje yahut işletme büyüklüğündeki mikro birimleri kapsayan planlamadır. Sektörel Planlama: Ülke ölçeği yahut makro büyüklükten küçük, firma veya proje ölçeğinden büyük ve sadece belli bir sektörün planlamasını amaç edinen planlama türüdür. Milli Planlar:Bütün olarak, ülke seviyesinde, ekonominin kalkınma, büyüme ve gelişme konusundaki problemlerini kapsayan planlardır. Coğrafi ölçek olarak, en geniş planlama türüdür. Bizim plan modelimiz milli plandır. Bölge Planları:Belli bir bölgenin kalkınma ve gelişme problemlerine çözüm getirmeyi amaç edinen planlardır. Ölçek itibariyle çok büyük olması halinde, bölgeler alt bölgelere ayrılabilir ki, o zaman Alt Bölge Planları'ndan söz edilir. Güney Doğu Anadolu Kalkınma Projesi, (GAP), Doğu Karadeniz Kalkınma Planı (DOKAP)

PLAN TÜRLERİ Yol Gösterici ve Emredici Planlama Arasındaki Farklar Yol gösterici Planlama: Devlet, ekonominin tamamı için emirler vermek yerine, para ve maliye politikalarıyla kararları etkilemeye ve onları plan hedeflerine yöneltmeye çalışır. Emredici Planlar: Sovyetler Birliği ve Çin’de olduğu gibi, daha çok merkezi plan modelini uygulayan ülkelerde görülmüştür. Emredici planla, merkezi plan eş anlamda kullanılabilir. Yol Gösterici ve Emredici Planlama: Karma ekonomik bir kalkınma politikası izleyen ülkelerde uygulanmaktadır. Kamu ve özel kesim birlikte planlanmaktadır. Ancak, planın özel kesim için bir emredici özelliği yoktur. Örn. Türkiye Yol Gösterici ve Emredici Planlama Arasındaki Farklar 1) yol gösterici planlar çok partili ve demokratik yolla kalkınmayı benimsemiş ülkelerde uygulanır. 2) Emredici planlamada üretimin piyasa talebine göre değil, plancıların kararlarına göre belirlenir. Yani talep bir veri değil, sonuçtur. 3) Yol gösterici planlarda tespit edilen ve gerçekleştirilmesi istenen amaçların halkın (temsil eden parlamentonun iradesiyle belirlenmesidir. Kalkınma tipi planlar: Ülke ekonomisinde, yapısal bir değişiklik sağlamak, toplumsal ve ekonomik yapıya serbest piyasa düzeninin gerçekleştireceğinden farklı bir nitelik vermek amacıyla hazırlanmış planlardır. Büyüme tipi planlar: Sadece ekonomik büyümeyi hedef alan planlardır. Büyüme, daha çok gelişmiş ekonomiler için söz konusudur. Bu nedenle, büyüme tipi planlar gelişmiş ülke planlarıdır.

İKTİSADİ PLANLAMANIN ÇATISI Amaçların Belirlenmesi Ulusal amaçlar ve buna bağlı olarak oluşturulan hedefler seti, ulusal planın ayrılmaz parçalarıdır.Ancak tek başlarına bir plan oluşturamazlar. Plan, bu amaçlara nasıl ulaşılacağını; kaynakların nasıl kullanılacağını ve hangi araçlardan yararlanılacağını gösterir.Plan amaçları, her ülkenin kendi şartlarına ve politik tercihlerine göre değişiklik gösterilebilir. Önemli olan, amaçlar ve hedefler arasındaki dengenin kurulması ve alternatif maliyetlerin göz önünde bulundurulduğu öncelikler setinin belirlenmesidir. İktisadi imkanların belirlenmesi Planlama uygulanacak ülkenin temel iktisadi kaynaklarının bulunma ve kullanılma derecesi ancak ayrıntılı iktisadi tahlillerle anlaşılmaktadır. Bunun için modern iktisadi tahlil tekniklerinin kullanılması gerekmektedir. Hedeflerin Belirlenmesi Bu konudaki ana görev planlama teşkilatına aittir. Hedefleri sınırlayan öğeler iktisadi imkânlardır. Bu sınırlar çerçevesinde, hedeflerin, ulaşılması gereken en yüksek rakamlar olarak seçilmesi zorunludur. Aksi halde, planda optimallık sağlanamaz. Tedbirlerin Belirlenmesi Bu aşamada, daha önce belirlenmiş hedeflere ulaşılabilmesi için iktisadi faaliyetlere nasıl bir yön verileceği ortaya konur. Bu, planlamanın en zor aşamasıdır. Çünkü uygulanacak tedbirlerin iktisadi sonuçları yanında sosyal vb. sonuçlara da etkisi vardır. Ayrıca tedbirlerin dolaylı ve dolaysız etkilerini kesinlikle hesaplamak ve tahmin etmek oldukça güçtür.

İktisadi Planlamada Hedefler Hedef, plan dönemi sonunda ulaşılması amaçlanan sayısal sonuç veya sonuçlardır. Planlamayı sadece bir teknik olarak kabul eden hedefler: Gelecekle ilgili kararları planlamak: Bu görüşe göre, planlama sadece bir tahmin yapma faaliyetidir. İşletmecilik ilkelerini özel kesimden kamu kesimine aktarma: Burada işletme faaliyetlerini rasyonelleştirme gibi dar bir amaç güdülmektedir (özellikle ABD'de böyledir.). Piyasa araştırması yapmak: Özellikle piyasa mekanizması yerine ikame edilen planlarda bu hedef belirlenir ( Fransa örneği). Gelecekteki belirsizlik ve rizikoları minimize etmek: Bu hem mikro, hem de makro seviyede geçerli olmaktadır.

İktisadi Planlamada Hedefler Ekonomik yönden önem taşıyan (politik yönden nötr olan) hedefler: Kaynakların optimum kullanımı, İşgücünün tam kullanımı, Üretim kapasitesinin tam kullanımı, Yaşama standartlarının (refahın) yükseltilmesi, İktisadi büyümenin maksimum kılınması, Ekonominin dengeli kalkınması veya dinamik bir genel dengeye ulaşılması, Ekonomide konjonktür hareketlerinin etkisinin en alt düzeye indirilmesi, yok edilmesi. Özellikle Japon planlamasında yer almaktadır.

İktisadi Planlamada Hedefler Kantitatif hedefler: Milli ve sektörel büyüme oranları, gelir artışı, GSMH, iskonto edilmiş GSMH vs., Sermaye birikimi oranı, plan dönemi (net veya gayrı safi) sermaye stokları, Tüketim malları artış oranı, toplam tüketim vb., İhracat hacmi, Döviz geliri, Dış ödemeler dengesi, İstihdam hacmi, Fiyat istikrarı vb.

İktisadi Planlamada Hedefler Kalitatif hedefler: Adil gelir dağılımı, Bölgesel dengesizliklerin giderilmesi, Eğitimde fırsat eşitliği, Çevre kirlenmesinin önlenmesi ve çevre kalitesi, Sosyal refahın maksimizasyonu.

Planlama Araçları İdari nitelikteki araçlar (Kamu otoritesinin plan uygulamasını etkileme amacıyla kullanılır) Dış ticaret ve döviz kurları üzerine konulan kısıtlamalar, Vergi politikası, Bütçeler, Yatırımlar, sübvansiyonlar vb., Krediler, Diğer idari nitelikteki araçlar.

Planlama Araçları İktisadi nitelikteki araçlar (Plan hedeflerinin gerçekleştirilmesi amacıyla uygulanan teşvik yöntemleridir): Yatırımlarla ilgili ileriye doğru tahminler, Devletin izleyeceği iktisat politikaları, Vergi indirimleri, Sübvansiyonlar, Fiyat politikası, Plan hedeflerine uygun yatırım projelerine sağlanacak özel imkanlar

Planlama Araçları Nötr araçlar İstatistik verilerin toplanması, (Plan mekanizmasının daha etkin işlemesini sağlarlar) İstatistik verilerin toplanması, Bir örnek muhasebe sistemi, Planlama metodolojisi, Yıllık programlar ve sektör planları.