Sağlık Bilimleri Fakültesi BULAŞMA YOLUNA GÖRE SINIFLANDIRMA SU VE BESİNLERLE BULAŞANLAR HAVA YOLUYLA BULAŞANLAR HAYVANLARDAN İNSANLARA BULAŞANLAR (12) (SKY 109. Halk Sağlığı Dersi) (SKY 1) Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

SU VE BESİNLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR Genel özellikleri: Genellikle su ve besinlerle, ağız yoluyla bulaşırlar, Epidemi ve pandemi yaparlar, Endemik olma olasılıkları yüksektir, Kötü ekonomik ve toplumsal koşulların göstergesidir, Kötü hijyen koşulları ve kalabalık faktörü etkilidir, Yaz aylarında ve sıcak koşullarda daha sık görülürler,

Su ve Besinlerle Bulaşan Enfeksiyonlar Gıda zehirlenmesi, Akut ishaller, A grubu beta hemolitik streptekok anjini, Kolera, Tifo, Basilli ve amipli dizanteri, Botilismus, Kancalı kurt(Ankilostoma duodonale / Ankilostoma amerikanus), Sarı humma, Bağırsak Şarbonu, Bağırsak Tüberkülozu, Viral hepatit A(Sarılık), Brusellozis(Mal hastalığı), Deli Dana, Poliomyelit(Çocuk felci), Toksoplazmozis, Bağırsak parazitleri(Askaris lumbrakoides, oksiyür, tenya), EBOLA,

Tenya başı Kancalı Kurt Sisteserkus (Duodonale/Amerikanus)

Kıl kurdu Bağırsak Strongyloides solucanı stercoralis

Ekinekok kisti Ekinekok

Toksoplazmozis Mikrosefali Retinit/Körlük

BAĞIRSAK PARAZİTLERİ Belirti ve Komplikasyonları Askaris lumbrokoides(Bağırsak solucanı), Enterobiyus vermikularis(Kıl kurdu), Stronguloides sterkorales, Tenyalar(saginata, soliyum), Kancalı kurt(Duodonale, Amerikanus), Belirti ve Komplikasyonlar; Ağızdan salya akması, İştahsızlık, bulantı-kusma, karın ağrısı, Deride kaşıntı,ürtiker, Anüste kaşıntı, Anemi, Gelişme geriliği, zayıflık, İç organlarda kist(Beyin,karaciğer),

Su ve Besinlerle Bulaşan Enfeksiyonlarda Bulaşma Yoluna Yönelik Önlemler Güvenli içme ve kullanma suyu, suların klorlanması,kaynatılması, Açık hela çukurlarının kapatılması ve lağım sularının denetimi ve iyileştirilmesi, Çöplerin sağlığa uygun koşullarda toplanması, çöplük ve gübreliklerin zararsız duruma getirilmesi, üzerine insektisit uygulanması, Vektörlerin ve üreme koşullarının ortadan kaldırılması (Karasinek ve hamam böceği). Gıda denetimi, sağlığa uygun olmayanların imhası, Meyvelerin ve çiğ yenecek sebzelerin yıkanması ve klorlu suda 10-15 dak. bekletildikten sonra yenilmesi, El temizliği ve diğer bireysel hijyen kurallarına uyulması, Sağlık eğitimi.

HAVA YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR Genel Özellikleri; Genelde bulaşma yolları havadır, Epidemi ve pandemi yaparlar, Direncin düştüğü durumlarda sık görülür, Kış aylarında oldukça yaygındır, Kalabalık faktörü oldukça önemlidir,

Hava Yoluyla Bulaşan Enfeksiyonlar Grip(İnflüenza), Nezle, Kızamık, Kızamıkcık, Kızıl, A grubu beta hemolitik streptekok anjini, Kabakulak, Suçiçeği, Boğmaca, Difteri(Kuş palazı), Menengekoksemik menenjit, Veba, Tüberküloz(Akciğer TB), Lepra(Cüzzam), Şarbon(Akciğer TB), SARS Pnomonisi,

Boğaz Anjini(Tonsilit) A grubu betahemolitik streptekok Koksaki virüs

Kızamık Kızamıkcık Kızamıkcık embriyopatisi Kabakulak

Kızıl Çilek dil

Suçiçeği Vezikül Çiçek

Meningokok sepsisi Difteri(Tonsil/Farenks) (mikroemboli)

Lepramatöz Arslan yüzü Doku kaybı lepra (Lepra) (Lepra)

Hava Yoluyla Bulaşan Enfeksiyonlar Bulaşma Yoluna Yönelik Önlemler Odalar sabah-akşam havalandırmalı, Oda ısısı 22°C dolaylarında ve nemli olmalı, Tozdan kaçınmalı, evlerde toz kaldırmadan temizlik yapmalı (elektrik süpürgesi), sokak temizlik işçilerinin insanların özellikle öğrencilerin yoğun olmadığı saatlerde sokakları temizlemeleri sağlanmalı, Gece yatarken odaları eşit paylaşmalı, oda başına düşen kişi sayısı azaltılmalı, İki yatak arası mesafe, özellikle okul, kışla ve cezaevi gibi toplu yerlerde, 2 metre olmalı, ya da birinin baş ucu diğerinin ayak ucu biçiminde düzenlemeli, Öksürürken, aksırırken ağız kapatılmalı, yerlere tükürülmemeli, El temizliğine ve bireysel temizliğe uymalı, Kâğıt mendil kullanmalı, bez mendil kaynatılmalı, Salgın sırasında olabildiğince toplu yerlerden kaçınmalı, Sağlık eğitimi uygulamalarına özen göstermeli,

HAYVANLARDAN İNSANLARA BULAŞANLAR (ZOONOTİK HASTALIKLAR) Genel Özellikleri; İnsanlarla hayvanların ortak hastalığı, Hayvancılıkla uğraşanlarda daha çok görülür, Sıklığı, hayvan sağlığı hizmetlerinin kalitesi etkilemekte, Vücuda girme yolları farklı, Kuduzda-Isırma, yaradan, Brüsellosisde çiğ sütle ve mamüllerinden sindirim yolundan, Tüberküloz; Bağırsak-sindirim Akciğer-solunum Deri-temas

Zoonotik Hastalıklar ve Kaynak Hayvan Şarbon : Sığır, koyun, keçi, at, domuz, Kuduz : Kedi, köpek, tilki, kurt, yarasa, tüm memeliler, Brusellozis : Keçi, koyun, sığır, domuz, tüm memeliler, Toksoplazmozis : Kedi, köpek, kemiriciler, tüm memeliler, Psittakozis : Papağan, güvercin, tavuk ve diğer kuşlar, Ruam : At, katır, eşek (Tek tırnaklılar), Tularemi : Kemiriciler, tavşan, kene, Tüberküloz : Sığır, kuş, Veba : Fare, tavşan, diğer kemiriciler, Dermatofit(mantar) : Köpek, kedi, sığır ve tüm hayvanlar, Salmonella : Kümes hayvanları, sığır, koyun,domuz, Ekinekok(kist hidatik) : Köpek, kurt, koyun, sığır, domuz, Deli dana : Sığır, keçi, koyun, kümes hayvanları, domuz gibi, Tenya : Sığır, domuz, Bit, Pire, Kene : Kedi, köpek, keçi, koyun ve tüm hayvanlar, EBOLA : Maymun, yarasa,

Şarbon Şarbon basili Şarbon püstülü Şarbon kurutu

Tülaremi ülseri (Tavşan humması)

Zoonotik Hastalıklarda Bulaşma Yoluna Yönelik Önlemler Şarbonlu et ve deriye dokunulmamalı, imha edilmeli, Hayvanlara kuduz aşısı yapılmalı, Şüpheli ısırıklarda yara sabunlu suyla iyice yıkanmalı, kuduz aşısı uygulamalı, Kuduz hayvan ilgililer denetiminde öldürülüp, derince gömülmeli ve dezenfekte edilmeli, Sütler kaynatılmadan ya da pastörize edilmeden tüketilmemeli, Peynir en az 3 ay soğukta(soğuk hava deposu) bekletildikten sonra tüketilmeli(Brüsellozis), Tereyağ pastörize edilmiş olmalı, Et ve yumurtalar iyi pişirilmeli, Vektörler ve kemiricilerle mücadele edilip, yok edilmeli, Hayvan sağlığı hizmetleri iyileştirilmeli ve yaygınlaştırılmalı, Bireysel temizlik ve el yıkamaya özen göstermeli, Bireylerin sağlık eğitimine özen göstermeli,

DEĞERLENDİRME SORULARI Su ve besinlerle bulaşan enfeksiyonların genel özelliklerinden en önemli 4’ünü yazınız. Su ve besinlerle bulaşan enfeksiyonlardan 10’unun adını yazınız. Su ve besinlerle bulaşan enfeksiyonlardan korunmak için bulaşma yoluna yönelik önlemlerden en önemli 5’ini yazınız. Hava yoluyla bulaşan enfeksiyonların genel özelliklerinden en önemli 4’ünü yazınız Hava yoluyla bulaşan enfeksiyonlardan 10’unun adını yazınız. Hava yoluyla bulaşan enfeksiyonlardan korunmak için bulaşma yoluna yönelik önlemlerden en önemli 5’ini yazınız. Zoonotik(hayvanlardan insanlara geçen enfeksiyonlar) hastalıkların genel özelliklerinden en önemli 4’ünü yazınız Zoonotik hastalıklardan 10’unu ve bulaştıran hayvanın adını yazınız. Zoonotik hastalıklardan korunmak için bulaşma yoluna yönelik önlemlerden en önemli 5’ini yazınız. Bağırsak parazitleri nelerdir? Adlarını yazınız. Bağırsak parazitlerinin belirti ve komplikasyonları nelerdir? Yazınız. Akut Romatizmal Ateş’in marjinal bulguları(hastalık grubu) nelerdir? Adlarını yazınız. Akut Romatizmal Ateş’e yol açan enfeksiyon hastalıkları nelerdir? Adlarını yazınız.

KAYNAKLAR Onul, B., (1980). “İnfeksiyon Hastalıkları”. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını. Sayı 391. Altıncı Basım. Çetin, E,T., (1976).”İnfeksiyon Hastalıkları,” İstanbul: İstanbul Tıp Fakültesi Klinik Ders Kitapları. Cilt 10, Sermet Matbaası. Aksakoğlu, G., (1983). “Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş İlkeleri”, Ankara: Hacettepe Üniversitesi- Dünya Sağlık Örgütü Hizmet Araştırma Ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını no;3. Akın, L., Bertan M.,(1997). “Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü”. Halk Sağlığı Temel bilgiler (Editör:Münevver Bertan, Çağatay Güler). Ankara: Güneş Kitabevi. Case Definitions for Surveillance of Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS)”. Erişim: www. Who. İnt/Crs/Sars/Casedefinition/en/.24.09.2003. “Deli Dana Hastalığı”. Erişim: http://www.doktorhakan.com/osa/gs/so7.html.24.09.2003. Gültan, K., (1978). “Bulaşıcı Hastalıklar Ders Notları”, (Yayımlanmamış), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı. Akdur,R., Piyal,B.,Çlışkan,D.,Ocaktan,E.,(2011). Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92. Çalışkan, D., (2011). “Bulaşıcı hastalıklar”, Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92. Güler, Ç., Akın, L(Ed.)., (2006). “Halk Sağlığı Temel Bilgiler”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Akın, L., (2006). “Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü”.Halk Sağlığı Temel Bilgiler. Güler, Ç., Akın, L(Ed.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Önder, Ö. R., (2004). “Halk Sağlığı”.KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi. Önder, Ö. R., (2004). “Bulaşıcı Hastalıklar(İnfeksiyon Hastalıkları)”. KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi. Dirican, R., (1990). “Toplum Hekimliği (Halk Sağlığı) Dersleri”. Ankara: Hatiboğlu Yayınları. No: 57. http://www.google.com 21.08.2012. http://www.saglik.tr 21.08.2012. http://www.genbilim.com 21.08.2012.

TEŞEKKÜRLER SAĞLIKLI GÜNLER Çifte Minareli Medrese Yere Batan Sarayı(Su sarnıcı) (Erzurum) (İstanbul)