Sağlık Bilimleri Fakültesi TÜRKİYE’DE EVDE BAKIM HİZMETLERİ(EBH)’NİN GEREKLİLİĞİNİ ETKİLEYEN ETMENLER (4) SKY 413 Evde Bakım Hizmetleri Yönetimi Dersi (SKY 4) Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

Türkiye’de Evde Bakım Hizmetleri Neden Gerekli Kadının çalışma yaşamındaki rolü ve gerekliliği, (Ailelerin %79.7’si çekirdek, yaşlıların %66’sı ayrı;%36’sı çocukları ile yaşıyor, Yaşlı nüfusun artması(Yaşlı sıklığı %7.2; Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi(Toplam:75.0, Erkek:72.0, Kadın:77.0 yıl-2011), Kronik hastalıkların artması(%90’ında bir, %35’inde iki, %23’ ünde üç, %15’inde ve daha çok; hipertansiyon prevalansı %30.1, diyabet prevalansı %7.2), Engelli sayısı artması( % 12.4’ü engelli; 8-10 milyon), Hastane maliyetlerinin artması(Uzun süreli bakım hastaları-Hastanelerin asıl görevine dönmesi), Yaşlıların mekanlarına bağlılığı ve aidiyet duygusu,

Demografi ve Sağlık DEMOGRAFİ (NÜFUS BİLİM); İnsan nüfusunun büyüklük, yapı ve gelişimi ile genel özelliklerinin miktarsal yönlerini inceleyen bilim dalı,   NÜFUS: Belirli bir bölgede, belirli bir anda yaşayan bireylerin oluşturduğu kütle,  NÜFUS YOĞUNLUĞU; Bireylerin belirli bir coğrafik birim içindeki ( şehir, ülke ) yığılımlarını (kilometre kare başına ) ölçer, Nüfus Yoğunluğu= Coğrafik yöredeki kişi sayısı / Yörenin yüzölçümü (km2), (Türkiye) = 73 722 988 / 780 000 = 9.5

Demografi Türleri BETİMSEL DEMOGRAFİ: Nüfus istatistiklerine dayanarak nüfusun sayısı, coğrafik dağılımı, yapısı ve değişimi hakkında tanımları kapsar, EKONOMİK DEMOGRAFİ: Nüfussal olaylarla, ekonomik olaylar arasındaki ilişkileri inceler, TOPLUMSAL DEMOGRAFİ: Nüfus olguları ile toplumsal olaylar arasındaki ilişkileri inceler, SAĞLIK DEMOGRAFİSİ: Nüfus ile sağlık olayları arasındaki ilişkiyi inceler, sağlık düzeyi ve sağlık davranışlarının incelenmesine demografinin içeriğinin ve yöntemlerinin uygulanmasıdır,

Genel Demografik Göstergeler (Nüfusa İlişkin Değerler,2011,Türkiye) Gösterge Değer Toplam Nüfus 74.724.269 Kırsal Nüfus Yüzdesi (%) 28.2 Kentsel Nüfus Yüzdesi (%) 71.8 0-14 Yaş Nüfus Yüzdesi (%) 25.3 65 Yaş ve Üzeri Nüfus yüzdesi (%) 7.3 Kaba Doğum Hızı(%o) 17.3 Toplam Doğurganlık Hızı 2.1 Kaba Ölüm Hızı(%o) 6.3 Yıllık Nüfus Artış Hızı (%0) 12.8 Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl)(2009); Toplam 75.0 Erkek 72.0 Kadın 77.0 Toplam Bağımlılık Oranı (%) 48.4 Genç Bağımlılık Oranı(0-14 Yaş) (%) 37.5 Yaşlı Bağımlılık Oranı(65 Yaş + (%) 10.9 Kaynak:TÜİK

Sağlık Düzeyi Göstergeleri Türkiye-2011 Kırsal Nüfus Yüzdesi; Her 100 kişiden 28 kişisi kırsal kesimde yaşamaktadır (% 28.2), Kentsel Nüfus Yüzdesi; Her 100 kişiden 71-72 kişisi kentsel yörelerde yaşamaktadır (%71.8), 0-14 Yaş Nüfus Yüzdesi; Nüfusun 100 kişiden 25’i 0-14 yaş grubunu oluşturmakta, (her 4 kişiden biri,% 25.3), 65 Yaş ve Üzeri Nüfus yüzdesi; Nüfusun her 100 kişiden 7’si, 65 ve daha yukarı yaştadır (%7.3), Kaba Doğum Hızı; Her 1000 kişinin başına bir yılda 17-18 doğum düşmektedir. Kaba bir ölçüdür. Çünkü erkekler, çocuklar ve menapoza girmiş kadınlar doğurgan özellikte olmamalarına karşın, hesaba onlar da dahildir. (%0 17.3) Kaba Ölüm Hızı; Her 1000 kişiden 6.3’ü ölmektedir. Ölenlerin yaş ve ölüm nedenleri ayırımı yapılmadığından kaba bir hızdır (%0 6.3). Yıllık Nüfus Artışı; Türkiye’de her 1000 kişi yıl sonunda 1012-1013 kişi olmakta, o yıl l000 kişi 12-13 kişi çoğalmaktadır (%0 12.3), kaba ölüm hızı, kaba doğum hızından çıkarılarak da hesap edilebilir.

Sağlık Düzeyi Göstergeleri Türkiye-2011 Toplam Doğurganlık Hızı(Kadın başına); Türkiye’de doğurgan çağdaki(15-49 yaş), her bir kadının doğurganlığın sonuna kadar yaklaşık 2 çocuk sahibi olacağını gösterir (2.1), Bebek Ölüm Hızı; Türkiye’de doğan her bebekten 7-8’i, bir yaşını(12 ay) doldurmadan ölmektedir (%0 7.7), Beş Yaş Altı Ölüm Hızı; Türkiye’de her bin, beş ve daha küçük yaştaki çocuklardan 11’i bir yıl içinde ölmektedir (%0 11.3), Anne Ölüm Hızı; Türkiye’de her 100 000 kadından 15-16’sı gebelik, doğum ve lohusalık sırasında olumsuz etkenler(kötü üreme sağlığı koşulları) nedeniyle bir yıl içerisinde ölmektedir (Yüzbinde 15.5), Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl); Türkiye’de doğan her bireyin normal koşullarda, ülkenin olanakları doğrultusunda yaklaşık 75 yıl yaşama şansı bulunmaktadır,Bu değer kadınlarda 77 yıl iken, erkeklerde 72 yıldır, erkeklerin kadınlara kıyasla yaşama şansı daha azdır, Bağımlılık Oranı; 0-14 yaş grubu genç tüketici, 65 ve yukarı yaştakiler yaşlı tüketicidir. 15-64 yaş grubu üretici olarak kabul edilir. Türkiye’de her 100 üretici başına 37-38 genç, 10-11 kişi yaşlı tüketici düşmektedir. Engellilik; Nüfusun %12.4’ü, her 7 kişiden biri(1/7) engelli; yaklaşık 8-10 milyon

Dünya’da Nüfus Artışı

Demografik Dönüşüm Teorisi

Demografik Dönüşüm Teorisi (Kaynak: Hatcher ,R.A,1988) Klasik tanımı, 1945’de NOTESTEIN, 1947’de BLACKER tarafından yapılmıştır, 1.AŞAMA: Hem doğum, hem de ölüm hızları çok yüksek, nüfus artışı pek yok, (Sanayileşme Öncesi Dönem), 2.AŞAMA: Doğum hızları yüksek olarak devam ederken, ölüm hızları tıptaki gelişmeler ve yaşam düzeyinin artmasına bağlı olarak süratle düşmeye başlamış, nüfus artışı çok hızlı, (Sanayileşme Dönemine Geçiş), 3.AŞAMA: Doğum hızları da, ölüm hızları gibi süratle düşmeye başlamış, yüksek nüfus artışı giderek düşmeye başlamış, (Sanayileşme Dönemi, Bilgi Toplumu başlangıcı-TÜRKİYE), 4.AŞAMA: Hem doğum, hem de ölüm hızları çok düşük, nüfus artışı pek yok, hatta nüfus gerilemeye başlamış, (Sanayileşme Dönemi Sonrası -Bilgi Toplumu-Avrupa’da 18’den fazla ülke, ABD, Japonya vb.)

Nüfus Pramidi

Nüfus Piramidi Türleri 1.ÜÇGEN GÖRÜNÜMLÜ PİRAMİD; Üçgen görünümlüdür. Tabanı geniş, tepeye doğru hızlı bir daralma gösterir, Nüfus piramidi üçgen olan toplumlarda; Aşırı doğurganlık, Taban geniş, tepeye doğru hızlı daralma, doğum ve ölüm hızı yüksek, Çocuk sayısı fazla, yaşlı sayısı az, genel olarak genç nüfus yapısı, Çocuk sayısı fazla ve doğurganlık yüksek, üreticilik yetersiz, tüketim fazla, Az gelişmiş ya da gelişmekte olan toplum ya da ülke,

Nüfus Piramidi Türleri 2. SİLİNDİR/FIÇI GÖRÜNÜMLÜ PİRAMİD Silindir ya da fıçı görünümlü, Tabanı dar, tepe kısmı sivri değil, dar, ortası şişkince, Nüfus piramidi silindir olan toplumlarda; Çocuk sayısı, az, yaşlı sayısı artmakta, Nüfus yaşlı niteliğinde, Doğum hızı ve ölüm hızı düşük, Nüfus artış hızı az, nüfus azalmakta, Üreticilik iyi, Gelişmiş toplumların nüfus piramidi silindir görünümlü(İngiltere, Fransa, Almanya),

Türkiye’nin Nüfus Piramidi, (Toplam,2000,2011) Kaynak:TÜİK

Türkiye’nin Nüfus Piramidi(2011) Kaynak:TÜİK

Demografik Yaşlılık ve Toplum Türleri 65 ve daha yukarı yaştakilerin genel nüfus içerisindeki yüzdesine göre 4 tür toplum vardır(DSÖ/WHO); Toplum Türü % Genç toplum 4 ve daha az Olgun toplum 5-7 Yaşlı toplum 8-10 Çok yaşlı toplum 11 ve yukarısı Türkiye(2011) 7.3

Göstergeler(Nüfus) Yaşlı Nüfus; 65 Yaş ve Üzeri Nüfus %7.3(2011) Projektif-kestirim %10(2025; %19(2050), Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi(2010); Toplam:74.3(75) Erkek :71.8(72) Kadın :76.8(77) Kentsel Nüfus Yüzdesi %75 Türk Aile Yapısı Araştırması(1992) Yaşlıların %66’sı ayrı;%36’sı çocukları ile yaşıyor, Ailelerin %79.7’si çekirdek,

Göstergeler(Kronik Hastalıklar) Kronik Hastalık Yükü(60 yaş ve üzeri); %90’ında 1 %35’inde 2 %23’ünde 3 %15’inde 4 ve daha çok Türkiye Diyabet Epidemiyolojisi Projesi-1997 Hipertansiyon Prevalansı %30.1 Diyabet Prevalansı %7.2 Akdeniz Osteoporoz Çalışmasına(Mediterranean Osteoporosis Study-MEDOS) Göre 50 yaş ve üzeri kalça çıkığı sıklığı; Onbinde 4.6,

65 Yaş ve Üzerinde Ölüm Nedenleri Kronik Hastalıkların Kimi Ortak Özellikleri Mide-Bağırsak-Akciğer Ca, Serebro-vasküler hast-İnme, İskemik kalp hastalıkları(AP,MI), Solunum sistemi hastalıkları, Kazalar(65 yaş grupta kazalara bağlı ölümler toplam nüfusa göre 3 kat fazla;ölümle sonuçlananların %60’ı ev içinde düşmelere bağlı), Kronik Hastalıkların Kimi Ortak Özellikleri; Önlenmesi güç(çocuklukta başlamalı), Süregen(bulguların şiddeti hafif,kolay tedavi edilmeyen,tedavisi uzun süren), Tedavisi zor ve pahalı, Uzun süreli, yaşam boyu destek gereksinimi,

DEĞERLENDİRME SORULARI Türkiye’de EB Hizmetlerinin gerekliliğini gösteren nedenleri maddeler halinde yazınız. Türkiye’de “Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi”, erkek, kadın ve toplamda kaç yıldır? “Demografik Dönüşüm Teorisi” nedir? Çizerek açıklayınız. Türkiye demografik dönüşüm teorisine göre kaçıncı aşamadadır? Özelliğini belirtiniz. Toplumun nüfus özellikleri konusunda önemli bilgiler veren, kaç tür nüfus piramidi vardır? Adlarını yazınız. Dünya Sağlık Örgütü(WHO) sınıflamasına göre, 65 ve daha yukarı yaştakilerin genel nüfus içerisindeki %’sine göre kaç tür nüfus vardır? Adlarını, yüzdelerini yazınız. Türkiye hangi gruba girer? Neden? Kronik hastalıkların ortak özelliklerini yazınız. ( )Kronik hastalıkların tedavisi zor, pahalı ve zaman alıcıdır. ( )Türkiye’nin nüfus piramidi, üçgenden silindir/fıçı biçimine dönüşmeye başlamıştır. ( )Almanya’nın nüfus piramidi üçgen biçimindedir. ( )Silindir/fıçı biçimindeki nüfus piramidine sahip ülkeler, üretici, gelişmiş ve yaşlı nüfus niteliğindedir? ( )Silindir/fıçı biçimindeki nüfus piramidine sahip ülkelerin, Evde Bakım Hizmetleri’ne gereksinimi bulunmaktadır.

KAYNAKLAR Güçiz Doğan,B., Subaşı,N. (2006) “Evde Bakım”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed: Çağatay Güler; Levent Akın). 1.bs. Ankara : Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. World Health Organization., (2000). “Home Based Long-Term Care”. WHO Technical Report Series, 898:1-37. Sağlık Bakanlığı.(2011). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2010”, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfsıssıhha Mektebi Müdürlüğü.Sağlık Bakanlığı Yayın No:832; HHM Yayın No: HHM-2011-29. Ankara: Kalkan Matbaacılık San. Ve Tic. Ltd. Şti. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü(2009). “Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008”.Ankara:Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.Yayın No:NEE-HÜ.09.01.ISBN 978-975-491-274-6 Sümbüloğlu, K., (1990). “Sağlık Alanına Özel İstatistiksel Yöntemler” Hatiboğlu Yayınları: 59, Yüksek Öğretim Dizisi: 13. 3. Baskı, Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. Sümbüloğlu, V., Sümbüloğlu, K., (2000). “Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri” Hatiboğlu Yayınları: 47, Kaynak Kitap Dizisi: 11. 3. Baskı, Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. Çoban, M., (2003). “Evde Bakım Konusunda Görüş Belirleme: Sosyal Sigortalar Kurumu Ankara Eğitim Hastanesi Doktorları ve Hemşireleri Üzerine Bir Uygulama”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Aydın, D., (2005). “Evde Bakım Hizmetleri”. Sağlıklı Nesiller Derneği;Sağlık ve Eğitim Yayınları 1. Ankara:Başak Matbaası. Oğlak, S., (2007). “Evde Bakım Hizmetleri ve Bakım Sigortası(Ülke Örnekleri ve Türkiye)”. İskenderun Belediyesi Kültür Yayınları-6. İskenderun: Color Ofset. Çilingiroğlu, N. E. (2005). “Demografi ve Sağlık” Temel Halk Sağlığı. 2.bs, Ankara: Güneş Kitabevi. Atalay, B., Kontaş, M., Beyazıt, S., Madenoğlu, K., (1992). “Türk Aile Yapısı Araştırması”.Yayın No:DPT: 2313-SPGM:421. Kutsal, Y. G., (1998). “Türkiye’de Osteoporoz”. İstanbul. Satman, İ., (2000)., “Diyabet, Yüksek Tansiyon ve Şişmanlık Haritası”. Diyabetle Yaşam.12:56-59. Aslan, D., Üner,S., (2001). “Türkiye’nin Sağlık Durumu 2oo1”. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı. Tezcan, S., Altıntaş, H.,Sönmez, R., Akıncı, A., Doğan,B., Çakır,B., Bilgin,Y., Klor, H.U., Razum,O., (2003). “Cardiovasculer Risk Factor Levels in a Lower Middle-Class Community in Ankara-Turkey”. Tropical Medicine and Internatıonal Health.8/7:660-667. Hatcher, R.A ve diğerleri., (1988). “Contraceptive Technology 1988-1989”. New York: Irvington Publishers. Devlet Planlama Teşkilatı., (2000). “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı”. Ankara: DPT Yayınları.

TEŞEKKÜRLER