Antik Çağlarda Hasta Bakım Uygulamarı Prof. Dr. Ayten Demir

Bilim çağlar boyunca dört aşamadan geçmiştir. 1-Eski Mezapotamya, Mısır, İndus ve Çin uygarlıklarına denk düşen görgüsel (ampirik) bilgi toplama aşaması. 2-Eski Yunanlılar’ın evreni açıklamaya çalışan akılcı yanaşımlarının ortaya çıktığı aşama.

Bilim çağlar boyunca dört aşamadan geçmiştir. 3-Ortaçağ İslam Biliminin gelişmelerini kapsayan aşama. 4-Yenidendoğuş (Rönesans) sonrası gelişmelerin yer aldığı çağdaş bilim aşaması (Eren 1996).

İnsanoğlunun çabalarının kökeninde biri yaşamı rahat ve güvenilir kılma (el becerisidir), diğeri evreni anlama gibi (düşünsel) iki temel gereksinim yatmaktadır.

Yaşamı güvenilir ve rahat kılma, insanın yeryüzünde oluştuğu çağlardan bugüne dek, kuşaktan kuşağa aktarılan bir teknik, bir gelenek oluşturmuştur. İnsanoğlu bu amaçla çevresini yaşayabileceği şekilde değiştirmeye başlamış, teknik beceriler ortaya koymuştur. Burada amaç teknik/yararlılık geliştirmek olmuştur.

Evreni anlama ise bilimin temelini oluşturan, bilimin ortaya çıkıp gelişmesini bugünkü durumuna gelmesini sağlayan neden olmuştur. Özellikle Rönesans sonrası el ve kafanın ortak/koordineli çalışması ile modern bilimin başladığını görmekteyiz.

İlk insanların sağlık uygulamalarının neler olduğu günümüzde iki kaynaktan öğrenilebilmektedir. 1-Paleopatoloji

2-Pirimitif tıp:

Tarih boyunca insanların sağlıkla ilgili en önemli amaçları şunlardır: 1-Yeterli miktarda ve kaliteli yiyecek ve su sağlamak, 2-Hava kirliliğini önleme ve sağlıklı bir fizik çevre oluşturma ve bu çevreyi sürdürme, 3-Hastalıkların bulaşmasını önleme,

4-Tıbbi bakım sağlama, 5-Ağrı, kanama, şok ve infeksiyon gibi problemlerle başedebilme, 6-Fakirlik ve yoksulluk gibi sorunlarla baş edebilme (Dolan 1969). (Dolan 1969).

Animizm (canlıcılık) Teorisi Kötü ruh (demonic) Teorisi

Amulet (muska, nazarlık, tılsımlı eşya)’leri giydikleri ya da üzerlerinde taşıdıkları zaman kötü ruhlardan korunabileceklerine inandılar. Talismas (iyi tılsım, uğur)’ları da şans getirmesi için üzerlerinde taşıdılar (Dolan 1969).

Tıp adamlarının yaptığı tedaviyi özetleyecek olursak; kötü ruhu kaçırmak için; hastayı dövmek, maske ve giysilerle korkutmak, sağır edici gürültüler yapmak. kötü ruhu sallayarak, tekmeleyerek, yumruklayarak, çimdikleyerek kovmak. Pis kokularla kötü ruhu gizlendiği yerden çıkarmaya çalışmak.

Fetiş, çeşitli figür ve put gibi sihirli ve doğa üstü gücü olduğu sanılan objeleri üzerlerinde taşıyarak şifa beklemek. Ritmik bir şekilde büyülü şarkılar söyleyerek kötü ruhu dışarı çıkarmaya çalışmak.

Mutilasyonlar İlkel toplumlarda kültürel olarak yaygın kullanımı olan, mutilasyonlar (kulak vs. kesme) insanlara zarar vermiştir.

Başlıca mutilasyon uygulamaları Başın ve ayağın deforme edilmesi, Boynu uzatmak için metal bantlar kullanılması, dokuya odun, kemik, metal parçaları takmak, deriyi kesme dövme yapma uygulamalarıdır.

SÜMERLİLER Tarım ve ticaret, evcilleştirilmiş at ve at arabası, para ve poliçe, dokuma tezgahları, hukuk ve yönetim, matematik bilimler, hekimlik, kanallar açıp bataklıkları kurutmak, takvim, çalar saat, gök haritaları, alfabe ve yazı, kağıt ve mürekkep, kitaplar- kitaplıklar, edebiyat,

SÜMERLİLER müzik, anıt yontuculuk ve mimarlık, mineli kap -kacak, süsleme gereçleri, tek tanrı inancı, tek kadınla evlenme, satranç ve zar oyunları, gelirlere vergi koymak” Sümer uygarlığında toplumsal yaşam örgütlenmişti. İlk yazı olan çivi yazısını M.Ö. 3100 yıllarında buldular

SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Eski mezopotamya uygarlığına ait tıp ve hasta bakımı verileri Asurlular döneminden M.Ö.7. yüzyıla ait Assurbanipal kitaplığından kalmadır. Ancak daha sonra bunların M.Ö.3000. ya da daha eski yüzyıllarda yazılmış olduğu anlaşılmıştır. Tıp biliminin bu toplumda da din adamlarının tekelinde olduğu biliniyor.

SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI a) Ba-Ru: Bu sözcüğün sözlük anlamı “bilici-kahin”dir. Ba-ru’lar tanı ve prognoz işlerini yaptılar. b) Aşipu: Üfürükçülük ve büyücülük yaptılar. c) A-zu ya da A-Su: Gerçek hekimler bunlardı ve asıl görevleri hastaları iyileştirirler.

SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Sümerliler bilimsel hekimlikle, bilimsel olmayan hekimliği birbirinden ayırmışlardır..

SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Hekimlik eğitimi tapınaklara bağlı okullarda yapılmıştır. Bu okullarda kalp ve kanla ilgili bilgilerin yanı sıra, hastaları büyüsel işlemler ve otlardan yaptıkları ilaçlarla iyileştirmeye çalışmışlardır. Yaşamla ilgili en önemli organın karaciğer olduğu düşünülmüştür.

SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Sümerliler gözlemi ilk kez kullanmışlardır.

SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Kükürt, arsenik, küherçile, antimuan, demir oksit, bakır tuzları, civa ve şapı ilaç yapımında kullandılar.

ASUR ve BABİLİLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Babilliler hastalarını insanların gelip geçtiği bir yere yatırırlar ve her geçenden hastalığın nasıl iyileştirilebileceği konusunda öneri alırlardı.

ASUR ve BABİLİLERDE SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Babil hükümdarı Hammurabi’nin taş bir sütun üzerine kazdırıp, Babil Mabedine koydurduğu ve kendi adını taşıyan kanunları arasında, tıbbi konulara rastlanmaktadır. Hekimlerin alacağı ücret ve cezalandırılmaları, bu kanunlar arasında yer almıştır. Babilliler hasta bakımı ve tedavisinde, bitkisel ve madensel ilaçlar kullanarak, masaj lapa uygulaması ve lavman yapmışlardır

SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI ESKİ MISIRLILARDA SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Sıcak ve soğuk banyoları hastalık tedavisinde kullanmışlardır. Kadınlar sık yıkanır ve istenmeyen kılları bronz bir jiletle traş ederek cımbızla yolarlardı. Solunumun önemi ilk kez mısırlılarda anlaşılmıştır. Trahom hastalığını tanımladılar. İlaç olarak; bitki, zambak, kurşun bileşikleri, hintyağı ve benzerlerini kullandılar. Nazarlıklara büyük önem verdiler.

SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI ESKİ MISIRLILARDA SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI Eski mısırlılar ölülerini mumyalarlar, dövme yaparlar ve kulak delmekteydiler. Masajı ve sünnet uygulamasını ilk kez kullandılar.14 yaşında sünnet olmak yasal zorunluluk olarak uygulanmıştır. Eski mısırda temizlik çok önemlidir.Yemeklerden önce ve sonra ellerini yıkamışlardır. TEB(Thebes) şehri tıbbi uygulamaların en çok yapıldığı şehirdir ve bu şehrin totemi yılandır. Tıp sözcüğünün bu şehrin adından geldiği ve simgesinide bu kentten aldığı düşünülmektedir.

Ebers Papirüsü M.Ö. 1500 yılıdan kalmadır. İçinde 875 reçete mevcuttur. Her hastalık için ayrı ayrı ilaçların nasıl hazırlanacağı, katılacak maddelerin azlık-çoklukları belirtilerek açıklanmaktadır.

Edwin Smith Papirüsü En önemli en bilimsel papirüstür. M.Ö. 1600 yıllarından kalma olduğu biliniyor. Papirusun başında “kalbin damarları üzerine” adındaki yapıttan alıntılar vardır. Papirüste bilgiler sınıflandırılarak sunulmakta ve 48 yaradan söz edilmektedir. Her yaranın tanı, tedavi ve prognozu konusunda ayrıntılı bilgi sunulmuştur.

Ramasseum Papirüsü Firavun Ramses’in mezarının temelinde bulundukları için bu adı almışlardır. M.Ö. 2000-1785 yıllarından kalmıştır.

Kahun Papirüsü M.Ö. 1900 yılından kalmadır. Ana-çocuk sağlığı ve veteriner hekimlik hakkında bilgi veren iki bölümden oluşmaktadır.

Hearst Papirüsü M.Ö. 1550 yılından kalmadır. Kırıkların sarılması için un, bal ve kaymaktan yapılan bir hamur önerilmektedir

Hititlerde (Etiler) Sağlık Bakım Uygulamaları Tarih içinde “Bin tanrılı ulus “ olarak nitelendirilen hititlerde sağlık ve hastalık, direkt olarak tanrılarla ilişkilidir. Açlık, kıtlık ve doğal afetler tanrıların cezası olarak kabul edilir.Bu cezalara maruz kalmamak içinde tanrıya kurban vermek gerekmektedir.

Hititlerde (Etiler) Sağlık Bakım Uygulamaları Bu dönemde hekimlerin nasıl yetiştiği ve halka hizmet verip vermedikleri konusunda yazılı bilgi bulunamamıştır.

Hintlilerde Sağlık Bakım Uygulamaları Eski hintliler 10 yy.da otopsi tekniğini geliştirdiler. Verem hastalığını ve idrarın tadına bakarak şeker hastalığını tanımladılar. Lavman yaptılar, kan aldılar ve katarakt ve bademcik ameliyatı yaptılar. Plastik ameliyatlar ve buruna greft yaptılar.

Eski İranda Sağlık Bakım Uygulamaları Eski İranlılar’ın inançlarına göre Hürmüz sağlık, Ahriman hastalık tanrıları idiler. Birbirleri ile sürekli savaşırlardı. Bu savaşın sonucuna göre kişi sağlıklı ya da hasta olurdu. Hekim olmak için Zerdüşt dininden olmak zorunlu idi.

Eski İbrahimoğullarında (İsraillier) Sağlık Bakım Uygulamaları İsrailliler’in herhangi bir sağlık tanrıları yoktur. Bunun nedeni onların tek tanrıya inanmalarıdır. Bununla birlikte sağlığın tanrıdan geldiğine inanılırdı.

Eski İbrahimoğullarında (İsraillier) Sağlık Bakım Uygulamaları Hastalıkların oluşumundan safranın birikmesi ve niteliğinin değişmesi, havanın kötü etkisi, ısı değişmeleri ve salgı bozuklukları sorumludur.

Eski Çinde Sağlık Bakım Uygulamaları Hastalıkların yakma ve iğne batırma ile iyileştirilmesinin Çin’de taş devrinde başladığı bilinmektedir. Su Wen adındaki yapıtta “Eğer ağrı kasta ise iğne batırınız, kan damarında ise moxa (pamuğa benzeyen bir tür yakı) kullanınız, tendonda ise yakınız” denilmektedir. Batırma işleminde önceleri çakmaktaşı kullanılırken sonraları (bakır ve bronz devirlerinde) metal iğneler kullanılmıştır. Eski çinde iğne ile tedavi “acupunctur” uygulanmıştır. Bu yöntem uyuşturma (anestezi) ve iyileştirme yöntemi olarak kullanılmıştır.

Eski Çinde Sağlık Bakım Uygulamaları Kolik, öksürük, romatizma, burkulma eklem iltihapları ile derin ve kronik her türlü ağrının iyileştirilmesinde acupuncturu kullandılar.

Eski Çinde Sağlık Bakım Uygulamaları Hastalıkların tanısında dört yöntem; gözlem, dinleme, anemnez ve palpasyon kullanılır. Sağlık-hastalık açısından beş tür yakınma vardır. Durağanlık, saldırganlık, sakatlık, biçim bozukluğu ve cücelik olarak yazılı kaynaklara geçmiştir. Gene beş tür acı çekilebilir . Bunlar; doğum, yaşlanma, hastalık, ölüm ve ayrılıktır.

Eski Yunanistanda Sağlık Bakım Uygulamaları Yunanlılar’ın temel yaklaşımı evreni/doğayı anlamadır. Eski Mezopotamya ve Mısır verilerinden yararlanıp kendi sentez verilerini oluşturmuşlardır. Yunanlılar sanat felsefe, tıp ve biyolojik bilimlerde liderlik yaptılar.

Eski Yunanistanda Sağlık Bakım Uygulamaları Hekimlik Hippocrates’e gelinceye dek felsefe ve dinsel inançlardan ayrılmamıştır. Hippocrates itikatlara ve mitolojiye karşı durmuş ve hastalığın sadece doğal kanunlara aykırı hareket etmekten kaynaklandığını gerçeğini savunmuştur.

İstanköylü Hipokrat ve Yunan Tıbbı M.Ö. 5 yy’da Hipokrat adını taşıyan iki yunan bilim adamı vardı. Bunlardan birincisi sakız adasında doğmuş olan sokratın çağdaşı, matematikçi Hipokrattır.

İstanköylü Hipokrat ve Yunan Tıbbı Hipokratın yaşadığı dönemde otopsi ve ameliyat yapmak, dinsel açıdan yasaktır. Bu nedenle fizyoloji ve anatomiye ilişkin bilgisi yoktur. İnsan bedenini oluşturan dört ana maddenin kan, balgam, sarı safra ve kara safra olduğunu söyler

Galenos M.S. 130-201 yılları arasında yaşamıştır. Deneysel fizyolojinin kurucusudur. Yaşamının bir bölümünü inceleme yazılarına ayırdı. Bir ara Roma’da hekimlik yaptı ve kısa sürede büyük bir ün kazandı. Zamanın en bilgili ve becerikli hekimiydi. Anatomi, fizyoloji ve farmakoloji alanında çalışmış ve kendisinden sonraki kuşakları uzun yüzyıllar etkilecek ölçüde ün yapmıştır.

TEŞEKKÜRLER 20.09.2006 Prof. Dr. Ayten Demir