Öğr. Gör. Dr. İnanç GÜNEY Adana MYO İŞLETME YÖNETİMİ-I Öğr. Gör. Dr. İnanç GÜNEY Adana MYO

DERSİN AMACI VE KAPSAMI: İşletmeler insanlar var oldukça karşımıza çıkacak kuruluşlardır. Her birimizin de işletmeler ile gerek çalışan olarak, gerek müşteri olarak ilişkimiz bulunmakta, bu yüzden işletme ile ilgili temel düzeyde bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. İşletme Yönetimi dersiyle, ilerleyen öğrenimleri boyunca daha fazla işletmecilik ile ilgili ders görmeyecek öğrencilerin, temel düzeyde işletmeleri tanımaları ve ilerde çalışma yaşamında işletmelerde görev yaparken sahip olmaları gereken anlayış ve temel becerileri kazandırmak amaçlanmaktadır.   Günümüzün hızlı değişim ortamının bir sonucu olarak işletmeler ve işletmelerin içinde faaliyet gösterdikleri ekonomik ortam da giderek farklılaşmaktadır. Yaşananlar işletmeleri kendilerinde değişiklik yapmaya, iş yapma şekillerinde, üretim biçimlerinde, toplumla ve müşterileri ile ilişkilerine farklı gözle bakmaya zorlamaktadır. Genel İşletme kitabı, öncelikle işletmecilik konusunda temel bilgileri vermeye odaklanmış, ancak aynı zamanda ekonomik ortamdaki değişiklikleri de siz öğrencilere aktarmayı hedeşemiştir. Verimlilik, sürdürülebilirlik, inovasyon gibi bazı kavramların değişik ünitelerde bir kaç kez, tekrar tekrar karşınıza geldiğini göreceksiniz, söz konusu kavramlar her ünitede kendi bütünlüğü ile bağlantılı olarak yer almıştır ve konulara verilen önemin bir göstergesi olarak düşünülebilir.

İŞLETME KAVRAMI VE GELİŞİMİ BÖLÜM İŞLETME KAVRAMI VE GELİŞİMİ

İşletme Kavramı: insanlar yaşamları için gerekli olanların çoğunu tabiatta hazır hâlde bulamazlar (işletmelerde işlemden geçmiş, işlenerek hazırlanmış şekilde bulurlar). işletmelerin özgeçmişlerine baktığımızda hemen her dönemde yeni beceriler kazanmış veya eski becerilerini geliştirmiştir.işletmelerdeki bu değişim insanların kullandıklarını, tükettiklerini değiştirmiş, bu da yaşamın değişmesini sağlamıştır. Sözü edilen değişimi çevremize ve yaşam alanımıza baktığımızda da rahatlıkla görebiliyoruz. Her geçen gün hayatımıza yeni ürünler ve hizmetler giriyor, bazıları da çıkıyor. Piyasadaki ürün ve hizmetlerin sayısı ve çeşidi gün geçtikçe artıyor. Bu da insanların önceki dönemlerden daha çok ürün ve hizmet kullandıkları ve talep ettikleri anlamına gelmektedir. Kullanılan ya da tüketilen her ürün ve hizmetin insan hayatını daha da kolaylaştıracağı düşünülürse insanlar her zaman daha kolay ve rahat hayatı yaşamayı isteyecekler insanların bu yenilik arayışı da işletmelerin varlığının devam etmesini sağlayacaktır. Bu nedenle hiçbir zaman var olan ile yetinmeyip sürekli yeni ürün ve hizmet arayışı içerisinde olmaları kaçınılmazdır.

İşletme Kavramı: işletmeler, bir taraftan insanların geçmişte tam çözülemeyen sorunları ve giderilemeyen ihtiyaçları için yeni ürün ve hizmetler üretecekler, diğer yandan, hem günümüzün sorunları ve ihtiyaçları için hem de gelecekteki sorun ve ihtiyaçlar için yeni ürün ve hizmetler üreteceklerdir .insanlar da bu ürünleri sürekli talep edeceklerdir. insanlar için, sorunsuz ve ihtiyaçların giderildiği bir hayat, kaliteli yaşam ve refah demektir. Bunun da sınırı yoktur. Dolayısıyla insan ihtiyaçlarının sonsuz olduğu söylenmektedir. Geçtiğimiz dönemlere göre, işletmeler sundukları ürün ve hizmetleriyle insanları n pek çok sorununu çözmüştür. Bugün de gelecekte de çözmeye devam edeceklerdir. İşletmeler, kişi veya kurumların ihtiyaçlarını karşılamak üzere, üretim faktörlerini en etkin ve verimli bir şekilde kullanarak mal ve hizmet üreten veya pazarlayan ve maddi ve manevi kar elde etmeyi amaçlayan iktisadi, teknik ve hukuki birimlerdir.

2- Üretim Faktörleri: İhtiyaçları karşılamak amacıyla mal ve hizmet üretiminde yararlanılan temel kaynaklardır. Ekonomik sistemler arasındaki farklılık yada benzerlikler üretim faktörlerinin kontrol edilişi ve mülkiyet şeklinden kaynaklanmaktadır. Yani gelişmiş ülkelerle geri kalmış veya az gelişmiş ülkeleri birbirlerinden ayıran en önemli faktör üretim faktörlerinin nicelik ve nitelik yapısıdır. Üretim faktörleri; Emek Sermaye Doğal Kaynaklar Bilgi-Teknoloji Girişim

1- Emek: İşletmelerde üretimi ortaya koyan insan kaynağını ifade eder 1- Emek: İşletmelerde üretimi ortaya koyan insan kaynağını ifade eder. Emek faktörü üretimi gerçekleştirenlerin fiziksel ve düşünsel katkılarını içerir. Örneğin, bir inşaat işçisi kas gücünü yani fiziksel gücü kullanırken, aynı inşattaki bir mühendis düşünsel emek gücünü kullanmaktandır. 2- Sermaye: Mal ve hizmet üretimini destekleyen servet sermaye adını alır. Sermaye, üretimde yararlanılan her türlü para ve/veya para parasal değeri olan donanımı ifade eder. Örneğin, makine, bina, araç-gereç, hisse senedi, çek… 3- Doğal Kaynaklar: Doğadan elde edilen doğrudan yada işlenerek kullanılan her türlü maddedir. Temel doğal kaynaklar toprak, su, minaraller ve ağaçlardır. Doğal kaynakların nicel olarak arttırılması söz konusu değildir.

4- Girişimci: bir şey yaratan, kâr hedefi içinde çeşitli riskleri göze alarak üretim faktörlerini bir araya getiren ve ürün ya da hizmet üretimi için gerekli ortamı hazırlayan kişidir. Bu bağlamda girişimci, üretim faktörlerini (emek, sermaye, doğal kaynak, teknoloji) en son teknik, yöntem ve bilgilerle bir araya getiren, ürün ve hizmet üreten veya üretilen ürün ve hizmetleri kâr amacıyla piyasaya sunan, satış sonrasında da ortaya çıkacak kâr ya da zararı üstlenerek riski karşılayan ve ticari gelişmeyi hedefleyen yatırımcıdır. 5- Bilgi-Teknoloji: Mal ve hizmet üretimi için kullanılan tüm yöntem ve teknikleridir. İnsanın çalışmasını geliştirmek için bilgi üretilir ve uygulanır. Buna teknoloji adı verilir. Bilginin teknolojiye dönüşmesi sayesinde kıt olan kaynaklar daha etkin kullanılmaktadır.

3- İhtiyaç Kavramı Karşılandığı zaman insanlara haz ve zevk veren, karşılanmadığı zaman ise acı ve üzüntü duyulan duygulara ihtiyaç denir. İhtiyacın kaynağı ya da ortaya çıkış nedeni insanoğlunun hem hayatını devam ettirmek zorunda olması, hem de hayat standardını yükseltme düşüncesidir. Doğumla birlikte ortaya çıkan yeme, içme, giyinme, barınma ihtiyaçları, zamanla çeşitlenerek artar. Hayat standardını yükseltmeyi amaçlayan insanın ev, otomobil, yazlık ev, yat gibi ihtiyaçları ise içinde yaşanılan doğa, ülkenin ekonomik gelişme düzeyi, dini ve ahlaki değerler, gelenek, görenek ve alışkanlıklar, sosyal statü gibi etkenlere bağlı olarak toplumdan topluma değişiklik gösterir.

İhtiyaçların Özellikleri İhtiyaçlar Sonsuzdur; İnsanların gidermek istedikleri çok sayıda ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaçların bir bölümü periyodik olarak süreklilik arz eder. Yani tekrar tekrar karşılanmaları gerekir. Yeme, içme, giyinme gibi bu tür ihtiyaçlar aynı zamanda zorunlu ihtiyaçlar olarak da adlandırılırlar. Hayat standardının yükseltilmesiyle ilişkili olan ve kültürel ihtiyaçlar olarak adlandırılan ihtiyaçlara her geçen gün yenileri ilave olmaktadır. Toplumların sosyal ve ekonomik gelişmeleri, teknolojik ilerlemeler, kitle iletişim araçlarının gelişmesi, insanların zevk ve tercihlerinin zamanla değişmesi gibi faktörler bu tür ihtiyaçları sürekli artırmaktadır.

İhtiyaçlar şiddet bakımından farklılık gösterir; Bazı ihtiyaçların şiddeti diğerlerine oranla daha fazladır. Genel olarak, zorunlu ihtiyaçların şiddetinin zorunlu olmayan ihtiyaçlara göre daha fazla olduğu bilinir. İhtiyaçların şiddet bakımından farklılık göstermesi, insanları daha rasyonel davranmaya zorlar. Bütün ihtiyaçların şiddeti birbirine eşit olsaydı, insanlar sınırlı imkanlarıyla önce hangi ihtiyaçlarını karşılayacaklarına karar veremezlerdi. Şiddetlerin farklı olması nedeniyle insanlar ihtiyaçlarını karşılarken bir tercih ve sıralama yaparlar. İhtiyaçlar karşılandıkça onlara karşı duyulan şiddet değişikliğe uğrar; İhtiyaçlar şiddet bakımından farklılık gösterdiği gibi, belirli bir kişi için bile bir ihtiyacın şiddeti her zaman aynı değildir. İhtiyaçlar ara verilmeden karşılandıkları zaman onlara duyulan şiddet azalır. Sıralamada geriye düşerler ve onların yerini başka ihtiyaçlar alır. Örneğin; çok susamış olan bir kişi için su içmek en şiddetli ihtiyaç durumundadır. Bu kişi ara vermeden birkaç bardak su içtiğinde, su ihtiyacının şiddeti azalır. Su ihtiyacı karşılanıp şiddeti azaldığından onun yerine örneğin yemek ihtiyacı ön plana çıkabilir.

İhtiyaçlar ve ihtiyaçları karşılayan araçlar birbirinin yerine ikame edilebilir; İhtiyaçlar çoğu kez birbirinin yerine geçebilir. Özellikle zorunlu olmayan ihtiyaçlarda bu durum daha çok görülür. Hafta sonunu değerlendirmek isteyen bir aile sinemaya gitmek yerine pikniğe gitmeyi tercih edebilir. Ayrıca insanlar ihtiyaçlarını belirli bir mal yerine başka mallarla da giderebilirler. Örneğin; meyve yeme ihtiyacı elma yerine portakalla, sıcak içecek ihtiyacı çay yerine kahveyle giderilebilir. Ekonomistler ihtiyacın ahlaki yönünü dikkate almazlar; İhtiyaçlar gelenek göreneklere, yasalara aykırı olsa bile karşılandığında bireye haz, karşılanmadığında ise üzüntü veriyorsa iktisat biliminde ihtiyaç olarak kabul edilirler. Örneğin; uyuşturucu kullanmak, gelenek göreneklere aykırı ve kanunla yasaklanmış bir davranıştır. Uyuşturucu bağımlısı kişi, bunu kullanmadığı zaman acı duyduğundan, iktisat bilimi uyuşturucu kullanmayı bir ihtiyaç olarak kabul eder.

İhtiyaçtan Ekonomik Faaliyete Tatmin Araçlarına Sahip Olma Arzusu İhtiyacı Giderecek Aracı Elde Etme Çabası Çabayı Uyaran Ekonomik Faaliyet

İhtiyaçtan Ekonomik Faaliyete İnsanlar ve toplumlar gelişir. İhtiyaçlar ve istekler çoğalır, karmaşıklaşır ve çeşitlenir. Yeni mal ve hizmetler üretilir. Mevcut ihtiyaçları arttırır. Yeni ihtiyaçlar yeni tatmin araçları gerektirir.

İhtiyacın Ortaya Çıkışı Üretilen mal ve hizmetlerin ortaya çıkaracağı fayda Kişisel ve sosyal taklit ve gösteriş

İhtiyaç Sürekli Tatmini Psikolojik ve fizyolojik köklere dayanan ihtiyaçlar karşılandıkça önce artan bir haz verir. Karşılanmaya devam ettikçe bir noktadan sonra duyulan haz azalarak sonunda elem’e ve acıya dönüşmektedir.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kendini Gerçekleştirme Saygı Görme Ait Olma ve Sevgi Güvenlik Fizyolojik

İNSAN İHTİYAÇLARI NELERDİR? 1 Fizyolojik İhtiyaçlar : Yemek yeme, su, uyku… 2.Güvenlik İhtiyaçları: Can ve iş güvenliği,tehlikelerden korunma. 3. Sosyal İhtiyaçlar: Gruba mensup olma, kabul edilme, dostluk.. 4. Kendini Gösterme (Esteem) İhtiyacı : Tanınma ve prestij kazanma, kendine güven duyma 5.Kendini Tamamlama (Self actualization)İhtiyacı : Sahip olunan potansiyeli geliştirme, yaratıcılık.

4- İşletmelerin Özellikleri 1- İşletmeler maddi ve beşeri fonksiyonlardan oluşan üretim birimleridir. 2- İşletmeler, faaliyetlerini gerçekleştirirken, üretim faktörleri adı verilen doğal kaynak, emek, sermaye ve girişimci unsurlarını faydalı bir biçimde bir araya getirerek mal veya hizmet üretirler 3- işletmeler; iktisadi, yani faydalı mal ve hizmetler üretirler. Yani, bu mal ve hizmetin insan ihtiyaçlarını karşılayabilmesi gerekmektedir. Doğada bol miktarda bulunan ve üretimi için herhangi bir çaba gerektirmeyen taş, toprak ve hava gibi maddeler iktisadi mal niteliği taşımamaktadır. iktisadi açıdan bir mal veya hizmetin iki özelliğinin bulunması gerekmektedir: birincisi, insanların ihtiyaçlarının karşılanması özelliğinin olması ve ikincisi kıt olmalarıdır

4- işletmeler başkaları için mal veya hizmet üreterek maddi veya manevi bir kâr elde etmeyi amaçlarlar. 5- mal ve hizmetlerin üretilmesi ve pazarlanabilmesi için işletmelere gereksinim duyulmaktadır. 6- İşletmeler ekonomik sistemin temel birimleridir. Ekonomik sistem, bir ülkenin sahip olduğu kaynakların, gereksinme ve isteklerinin karşılanması amacıyla, vatandaşları -bireyler ve kurumları‐ arasında dağılımını temel alan kurallar bütünüdür.

Mal ve Hizmet İnsan ihtiyaçlarını doğrudan ya da dolaylı olarak karşılama özelliğine sahip ve bu amaçla kullanılmaya hazır olan fiziksel varlıklara mal denir. Ekmek, su, ayakkabı, buzdolabı, otomobil, tren vs. gibi. İhtiyaçları karşılamasına rağmen fiziksel varlık özelliği taşımayan şeylere de hizmet denir. Bir berberin/kuaförün saç kesmesi, doktorun hastalarını muayene etmesi, avukatlık hizmetleri, devlet memurlarının yaptığı görevler hizmetlere verilebilecek örneklerden bazılarıdır.

Mallar, çeşitli özelliklerine göre sınıflandırmaya tabi tutulabilirler; 1-Serbest ve Ekonomik Mal Ayırımı; Elde edilebilmesi için mutlaka belirli bir çaba harcanması ya da bir bedel ödenmesi gereken mallara ekonomik mal denir. Kalem, gözlük vs. Ekonomik mallar, doğada her istenildiğinde serbest olarak bulunmazlar. Doğada her istenildiğinde bulunabilen ve hiçbir çaba sarfetmeden ya da bedel ödenmeden elde edilebilen mallara ise serbest mal denir. Doğadaki hava, pınar kenarındaki su serbest mal niteliğindedir. Serbest mallar kıt kaynaklar kullanılarak üretilmedikleri için maliyetleri sıfırdır. Bir serbest malın tüketimini artırmakla diğer bir serbest malın tüketiminden vazgeçmek gerekmez. Bu durum ekonomik mallar için geçerli değildir. Yani bir ekonomik malın tüketimini artırabilmek için diğerlerinin tüketimini azaltmak gerekir. Bir malın serbest veya ekonomik mal olması durumuna göre değişir. Pınarın kenarında serbest mal durumunda olan su, şişelendiğinde ekonomik mal konumuna girer. Aynı şekilde herkesin soluduğu serbest mal olan hava, astronotlar için ekonomik mal durumundadır.

2- Üretim ve Tüketim Malı Ayırımı Tüketicinin ihtiyaçlarını doğrudan karşılayan mallara tüketim malları denir. Tüketim malları aynı zamanda nihai mal olarak da adlandırılırlar. Yediğimiz yiyecekler, giydiğimiz elbiseler buna örnektir. Üretim malları ise, insan ihtiyaçlarını dolaylı olarak karşılayan yani üretim malı ve tüketim malı üretilmesinde kullanılan mallardır. Bir makine, makinenin çalışmasını sağlayan yakıt ya da fabrika binası üretim malı niteliğindedir. Üretim mallarına, sermaye malı, yarı mamul mal ya da hammadde gibi isimler de verilmektedir. Bir mal kullanılma şekline göre üretim ya da tüketim malı niteliği kazanır. Örneğin; bir otomobil sahibi tarafından özel amaçla kullanıldığında tüketim malı, bir pazarlama elemanı tarafından mal pazarlanması amacıyla kullanıldığında üretim malı konumundadır.

3- Dayanıklı ve Dayanıksız Mal Ayırımı; Elde edildikten sonra uzun süre fayda sağlayan mallara dayanıklı mal denir. TV, buzdolabı, ayakkabı, gömlek gibi. Aslında bu mallar kullanılırken tüketilmez, onların faydasından yararlanılır. Dayanıksız mallar ise fayda sağlandığında yok olan, biten mallara verilen addır. Şeker, ekmek, benzin, mum gibi. İktisat literatüründeki dayanıksız mal kavramı, günlük hayatta kullanılan dayanıksız mal kavramı ile karıştırılmamalıdır. Kötü yapılmış, kısa sürede eskiyen bir ayakkabıya halk dilinde dayanıksız mal denir. Ancak iktisat literatüründe çok dayanmasa da ayakkabı dayanıklı mallar sınıfında yeralır. 4- İkame ve Tamamlayıcı Mal Ayırımı; Aynı ihtiyacın karşılanmasında birbirinin yerine kullanılabilen mallara ikame ya da rakip mal denir. Tereyağı-margarin, çay-kahve, elma-portakal gibi. Belirli bir ihtiyacın karşılanmasında birlikte kullanılan, biri olmadan diğerinin bir işe yaramadığı mallara tamamlayıcı mal denir. Otomobil-benzin, dolma kalem-mürekkep, tebeşir-yazı tahtası gibi.

5- Çoğaltılabilen ve Çoğaltılamayan Mal Ayırımı; Miktarlarının üretimle artırılması mümkün olan mallara çoğaltılabilen mallar denir. Kalem, kitap, vs. Çoğaltılamayan mallar ise üretim yapmak suretiyle miktarlarının artırılması imkansız olan mallardır. Antika eşyalar, tarihi eserler ve ressamları ölmüş tablolar bu tür mallara örnektir. 6- Normal -Fakir Mal Ayırımı Tüketicinin geliri arttığında talebi artan mallara normal mal denir. Otomobil, televizyon gibi. Tüketicinin geliri arttığında talebi azalan mallar ise fakir mal olarak adlandırılır. Patates, margarin gibi.

Fayda Fayda, bireyin herhangi bir malın tüketiminden elde ettiği doyumdur. Örneğin; susuzluk bir ihtiyaç, su da bu ihtiyacı karşıladığı için faydaya sahiptir. Fayda kavramı subjektiftir. Belirli bir malın faydası kişiden kişiye değişebilir. Örneğin; bir kalemin faydası öğrenci açısından sıradan bir insana göre daha fazladır. Hatta aynı kişi için aynı malın faydası değişik zamanlarda bile farklı olabilmektedir. Herhangi bir mal ya da hizmetin faydası söz konusu mala istek duyulmasıyla başlar. Mala ihtiyaç duyulmuyorsa o malın faydasından bahsedilemez. İktisadi anlamda fayda kavramı, günlük dildeki anlamından bazan farklılık gösterir. Bir şeyin faydalı olabilmesi için ahlak ve yasalara uygun olması gerekmez. Önemli olan fayda sağlayacak nesnenin insanların ihtiyaçlarını giderebilme özelliğine sahip olmasıdır. Örneğin; uyuşturucu kullanmak ahlak ve yasalara aykırı olmasına rağmen, bağımlısı için faydalı bir şeydir.

Değer Ekonomik mal ve hizmetlere verilen nispi öneme değer denir. Fayda mutlak, değer nispi bir büyüklüktür. Yani değer kavramında bir karşılaştırma olgusu saklıdır. Bir malın başka bir mal ile faydası ya da maliyeti bakımından karşılaştırılması söz konusudur. Eğer dünyada tek bir mal olsa, onun faydasından bahsedilebilir fakat, başka bir mal ile karşılaştırılması mümkün olmadığından değerinden söz edilemez. Bir malın başka bir mal ile birçok yönden karşılaştırılması yapılabilir. Ancak ekonomistleri ilgilendiren husus, malların bireylere sağladığı fayda ve malların elde edilebilmesi için katlanılan fedakarlık ya da maliyet yönünden karşılaştırmadır. Bu karşılaştırma kriterlerine göre değer; kullanım değeri ve değişim değeri olmak üzere iki başlık altında incelenebilir.